ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΕΡΕΦΟΣ: «Η ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΝΑΤΡΑΠΕΙ, ΑΛΛΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΙΝΗΘΟΥΜΕ ΓΡΗΓΟΡΑ»

Το λιώσιμο των πάγων μπορεί να απελευθερώσει παλαιο-ιούς, οι οποίοι ενδέχεται να αποβούν επικίνδυνοι για την ανθρωπότητα, αν ξαναζωντανέψουν. Ο Χρήστος Ζερεφός, ομότιμος Καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Γ.Γ. της Ακαδημίας Αθηνών, μας εξηγεί το δυσοίωνο σενάριο στο οποίο μπορεί να μας οδηγήσει η κλιματική αλλαγή.

Φαίνεται ότι ζούμε σε μια εποχή έξαρσης μολυσματικών ασθενειών. Η Covid-19 πριν από περίπου δύο και κάτι χρόνια άνοιξε το δρόμο για την εμφάνιση μιας σειράς μεταδοτικών ιών, με τελευταία μας ανησυχία τον ιό της ευλογιάς την πιθήκων. Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου εδώ και χρόνια, υποστηρίζοντας ότι αν συνεχίσουμε έτσι, τα σενάρια επιδημιών που συχνά βλέπουμε σε ταινίας φαντασίας ίσως αποτελέσουν το μέλλον του πλανήτη μας.

Ένας από τους παράγοντες εμφάνισης μολυσματικών ασθενειών φαίνεται ότι είναι η κλιματική αλλαγή, η οποία εδώ και χρόνια προκαλεί ανησυχία, με τη μέση παγκόσμια θερμοκρασία στη Γη να έχει αυξηθεί κατά τουλάχιστον 1,1 °C από το 1880.

Ο Χρήστος Ζερεφός, ομότιμος Καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας και γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, μας εξήγησε πώς μπορεί η κλιματική αλλαγή να επηρεάσει την ανθρώπινη υγεία και πού μπορεί να οδηγήσει η υπερθέρμανση του πλανήτη.

– Ποιες είναι οι γενικότερες επιπτώσεις που μπορεί να έχει η κλιματική αλλαγή στον τομέα της υγείας;

Η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει πάρα πολύ μεγάλες επιπτώσεις, διότι αποσταθεροποιεί την όλη ισορροπία του πλανήτη μας, με συνέπεια να αυξάνουν ακραία καιρικά και περιβαλλοντικά φαινόμενα σε συχνότητα εμφάνισης και σε ένταση.

Αποτέλεσμα είναι ότι όλα τα έμβια όντα κινδυνεύουν. Όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά και όλη η φύση. Για παράδειγμα, η αύξηση που αναμένεται σε δασικές πυρκαγιές θα έχει ως συνέπεια την εξαφάνιση πολλών οικοσυστημάτων, όχι μόνο του δασικού οικοσυστήματος, αλλά και των άλλων συστημάτων που εξαρτώνται από τα δασικά. Διότι η αύξηση των δασικών πυρκαγιών –που πληθαίνουν κατ’ ανάγκη λόγω της αύξησης των καυσώνων και της μείωσης της σχετικής υγρασίας του εδάφους που αναμένεται– θα έχει συνέπειες στον ζωικό κόσμο.

Ο Χρήστος Ζερεφός. EUROKINISSI ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ

Η δεύτερη περίπτωση είναι ότι με την αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη λιώνουν αιώνιοι πάγοι που υπάρχουν ή που υπήρχαν κυρίως στο βόρειο ημισφαίριο, όπως σε περιοχές της Σιβηρίας. Έτσι, αποκαλύπτονται μεγάλες εκτάσεις οι οποίες ήταν καλυμμένες από παγετώνες και οι οποίες πιθανόν να περιέχουν κατεψυγμένους ιούς, παλαιο-ιούς. Αν απελευθερωθούν από τους παγετώνες, μπορεί να μεταφερθούν είτε με τη μετανάστευση των πουλιών είτε με τους ανέμους σε γειτονικές χώρες.

Θα μπορούσαν, παραδείγματος χάρη, να μεταφερθούν από την περιοχή της Σιβηρίας στην Ουχάν και από εκεί στην Κίνα. Άλλωστε, 8 στις 10 πανδημίες τα τελευταία 100 χρόνια μας έχουν έρθει από την Κίνα ή από αυτές τις περιοχές.

– Άρα δεν πρόκειται για νέους ιούς που μπορεί να εξαπλωθούν αλλά για επανεμφάνιση παλαιών ιών;

Όπως είπαμε, η κλιματική αλλαγή μπορεί να επαναφέρει κατεψυγμένους παλαιο-ιούς οι οποίοι μπορούν να ξαναζωντανέψουν μεταφερόμενοι με τα πουλιά ή με τους ανέμους σε νοτιότερα γεωγραφικά πλάτη. Για παράδειγμα, στην περιοχή έξω από το Ιρκούτσκ το λιώσιμο των μόνιμων παγετώνων έχει αποκαλύψει λείψανα και από κατεψυγμένη ζωή από το παρελθόν. Εκεί δεν αποκλείεται να υπήρχαν και να υπάρχουν και παλαιο-ιοί οι οποίοι αποψύχθηκαν και μπορεί να ξαναζωντανέψουν. Είναι μια εφιαλτική υπόθεση την οποία δεν μπορούμε ακόμη να αποκλείσουμε.

2021 AP Photo Darko Vojinovic

– Αυτοί οι παλαιο-ιοί πόσο επικίνδυνοι είναι για τον άνθρωπο;

Αυτό δεν το ξέρει κανείς και ούτε μπορεί κανείς να το πει. Είναι απλώς ένα εφιαλτικό σενάριο το οποίο θα πρέπει η ανθρωπότητα να το μελετήσει, να γίνουν δηλαδή ειδικές επιστημονικές εκστρατείες. Είναι ένα θέμα που αναμένει επιστημονική απόδειξη. Η υπόθεση πάντως υπάρχει και είναι πάρα πολύ ανησυχητική.

«Η ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΠΑΙΞΕ ΡΟΛΟ ΣΤΗΝ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΡΟΝΟΪΟΥ ΚΑΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΠΙΦΕΡΕΙ ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΑΝΔΗΜΙΕΣ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ».

– Θα μπορούσατε να πείτε ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να έπαιξε ρόλο και στην εξάπλωση του κορονοϊού;

Ναι, φυσικά. Διότι και ο κορονοϊός προήλθε από την Ουχάν. Όπως ειπώθηκε, μεταφέρθηκε από νυχτερίδες. Αλλά η πηγή του ακόμη δεν έχει βρεθεί. Λένε ότι απελευθερώθηκε από πειράματα που γίνονταν σε κάποιο εργαστήριο. Αλλά όλα είναι τόσο ασαφή, ώστε κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει και αυτή την περίπτωση. Δηλαδή την περίπτωση να ήταν κάποιος κατεψυγμένος παλαιο-ιός ο οποίος απελευθερώθηκε, τον μετέφεραν τα πουλιά, τα πουλιά στη μετανάστευσή τους προς τον νότο μπορεί να πέρασαν από λίμνες και από άλλες περιοχές και εκεί να έγινε αυτό που λέγεται ζωονόσος, δηλαδή η μεταφορά του παλαιο-ιού από τα πουλιά σε άλλα έμβια όντα. Μπορεί έτσι να πήγε και στις νυχτερίδες, οι άνθρωποι έφαγαν τις νυχτερίδες ή έφαγαν τα ίδια πουλιά και μετέφεραν τον ξαναζωντανεμένο παλαιο-ιό.

– Εκτιμάτε ότι θα μπορούσαμε να έχουμε άλλες πανδημίες της κλίμακας του κορονοϊού, που να οφείλονται στην καταστροφή του περιβάλλοντος;

Το σενάριο που ανέφερα είναι απλώς μια λογική υπόθεση η οποία μπορεί και να μην είναι αληθινή. Αλλά γενικά η αποσταθεροποίηση του κλίματος μπορεί να επιφέρει σοβαρές πανδημίες. Μπορεί να αυξήσει, για παράδειγμα, τις περιοχές που έπασχαν από ελονοσία. Να έχουμε, δηλαδή, ξανά το πρόβλημα της ελονοσίας λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας. Η Μεσόγειος π.χ. είναι μια περιοχή ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή και θα μπορούσαν να υπάρξουν εκεί και άλλου είδους πανδημίες.

2022 AP Photo Thanassis Stavrakis

– Πιστεύετε ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε να προσαρμοστεί σε αυτή την αποσταθεροποίηση του κλίματος που αναφέρατε;

Ο άνθρωπος θα πρέπει σιγά σιγά να απαλλαγεί από τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία συνεισφέρουν πάρα πολύ στην αποσταθεροποίηση του κλίματος, και να στραφεί σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η τεχνολογία υπάρχει. Απλώς θα πρέπει να καθοριστούν ορισμένες λεπτομέρειες, για τις οποίες επίσης υπάρχει η τεχνολογία. Να χρησιμοποιήσουμε, δηλαδή, τον ήλιο και τον άνεμο.

Το βράδυ, που δεν υπάρχει ήλιος, θα αποθηκεύουμε ενέργεια και θα την αποδίδουμε από τα μέσα που θα έχουμε για την αποθήκευση, όπως το υδρογόνο για παράδειγμα. Αυτό αποτελεί ένα υποσχόμενο αέριο το οποίο μπορούμε να το δημιουργήσουμε χρησιμοποιώντας τον ήλιο και τον άνεμο και συνέχεια αυτή την ενέργεια να τη χρησιμοποιήσουμε για όταν δεν υπάρχει ήλιος και άνεμος.

Αλλά υπάρχουν βεβαίως και οι μπαταρίες, υπάρχουν πάρα πολλές άλλες μέθοδοι και τρόποι που μπορούμε να το κάνουμε, δηλαδή να αποθηκεύσουμε το περίσσευμα της ενέργειας (όταν έχουμε περίσσεια), και να τη χρησιμοποιούμε όταν έχουμε έλλειμμα της ανανεώσιμης ενέργειας.

2020 AP Photo Yorgos Karahalis

– Άρα αυτή η κατάσταση μπορεί να ανατραπεί;

Μπορεί να ανατραπεί, αλλά θα πρέπει να κινηθούμε γρήγορα. Θα πρέπει να εφαρμόσουμε την Συμφωνία των Παρισίων*, θα πρέπει να προχωρήσουμε όλοι μαζί, όλες οι χώρες, ακόμη και αυτές οι οποίες σήμερα είναι διστακτικές στο να απαλλαγούν από τα ορυκτά καύσιμα.

Για παράδειγμα, οι χώρες που παράγουν πετρέλαιο θέλουν να συνεχίσουν να παράγουν, να πωλούν και να καίνε πετρέλαιο, πράγμα το οποίο η επιστήμη σήμερα μας λέει ότι είναι επικίνδυνο να συνεχίσουμε. Θα πρέπει να μειώσουμε την κατανάλωση πετρελαίου πάση θυσία. Και μπορούμε να το κάνουμε με εξοικονόμηση ενέργειας, μπορούμε να το κάνουμε σιγά σιγά χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες και για τις μεταφορές (ηλεκτρικά αυτοκίνητα) και για το σπίτι μας (θέρμανση και ψύξη).

* Όπως ορίζεται στη Συμφωνία, «η ΕΕ υπέβαλε τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της για μείωση των εκπομπών και τα αναπροσαρμοσμένα σχέδιά της για το κλίμα πριν από το τέλος του 2020, αναλαμβάνοντας τη δέσμευση να μειώσει τις εκπομπές της κατά τουλάχιστον 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 έως το 2030».