ΞΕΡΕΙΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΩΡΟΣ ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ;

Ο Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης «STEKI 46» βρίσκεται στο κέντρο της πόλης μας. Γνωρίζεις όμως τι είναι και ποιο σκοπό εξυπηρετεί;

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού της για τα Ναρκωτικά (European Union Drugs Agency-EUDA), περίπου 1 εκατ. άνθρωποι ανήκουν στην κατηγορία των χρηστών οπιοειδών υψηλού κινδύνου. Επίσης, οπιοειδή εμπλέκονταν στο 74% των θανατηφόρων περιστατικών από υπερβολική δόση. Όπως αντιλαμβανόμαστε όλοι (ακόμα κι αν θεωρούμε ότι το ζήτημα δεν μας αγγίζει άμεσα), το πρόβλημα της χρήσης ναρκωτικών δεν μπορεί να απουσιάζει από την ατζέντα καμίας χώρας που θέλει να λέγεται πολιτισμένη.

Ανάμεσα στις ενέργειες που προωθεί η Ε.Ε. για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι και η λεγόμενη προσέγγιση Μείωση Βλάβης (Harm Reduction): περιλαμβάνει παρεμβάσεις, προγράμματα και πολιτικές που επιδιώκουν τη μείωση των βλαβών στην υγεία και των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων της χρήσης ναρκωτικών σε άτομα, κοινότητες και κοινωνίες. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και ο Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης «STEKI 46» του ΟΚΑΝΑ, που θα βρεις στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Καποδιστρίου 46.

Θέλοντας να μάθουμε περισσότερα για τον χώρο, συνομιλήσαμε με τον Αθανάσιο Θεοχάρη, Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), ο οποίος απάντησε σε μια σειρά από ερωτήσεις.

– Ποια οφέλη προκύπτουν από έναν Χώρο Εποπτευόμενης Χρήσης;

Ο ΧΕΧ «STEKI 46» αποτελεί τον μοναδικό σταθερό χώρο στην Ελλάδα (και τη νοτιοανατολική Ευρώπη), όπου ενεργοί χρήστες μπορούν να κάνουν ενδοφλέβια ή εισπνεόμενη χρήση ουσιών με εποπτεία και ασφάλεια, καθώς βρίσκονται σε ένα καθαρό περιβάλλον, προστατευμένοι από μεταδιδόμενα νοσήματα και το ενδεχόμενο θανάτου από υπερδοσολογία. Ενδεικτικά, μέχρι τον Αύγουστο του 2024 είχαν σωθεί 465 άνθρωποι εντός του. Σε 194 περιστατικά από αυτά, είχαμε πρόληψη υπερδοσολογίας μέσω στενής παρακολούθησης. Παράλληλα, παρέχεται στους ωφελούμενους η δυνατότητα κάλυψης των βασικών αναγκών τους και ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Ο ΧΕΧ «STEKI46» αποτελεί στην ουσία το πρώτο σημείο αναφοράς από όπου οι ωφελούμενοι μπορούν να κινητοποιηθούν, ώστε να προχωρήσουν στο επόμενο θεραπευτικό βήμα και να αναζητήσουν το κατάλληλο θεραπευτικό πρόγραμμα.

Τα οφέλη, όμως, δεν περιορίζονται μόνο στους ωφελούμενους. Έχει σημαντική επίδραση και στην κοινωνία. Ανακουφίζει τις περιοχές συνάθροισης των ενεργών χρηστών από τη φασαρία που μπορεί να δημιουργείται και την παραβατικότητα που πιθανόν να συνδέεται με τη χρήση.

Έτσι, με αποδεδειγμένα πλέον τα οφέλη του, προχωρήσαμε στην ίδρυση και λειτουργία του πρώτου Κινητού ΧΕΧ στη Θεσσαλονίκη, το οποίο έχει πρόσβαση σε απομακρυσμένες περιοχές και ευελιξία στην κάλυψη πολλαπλών σημείων συνάθροισης ενεργών χρηστών.

ΟΚΑΝΑ

– Αντιμετώπισε ο Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης «STEKI 46» προκλήσεις κατά τη δημιουργία του;

Ως μία νέα υπηρεσία στη χώρα, με διαφορετική φιλοσοφία από αυτή της θεραπευτικής αντιμετώπισης της εξάρτησης, αρχικά αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη από την κοινωνία. Αν και βασίζεται σε βέλτιστες πρακτικές, ο πυλώνας της Μείωσης της Βλάβης δεν είναι ευρέως γνωστός εκτός του πεδίου των εξαρτήσεων. Προηγήθηκαν αρκετές συναντήσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με την κοινότητα, ώστε να αντιληφθούν τα οφέλη της λειτουργίας του.

Όσο για την Πολιτεία, στήριξε την πρόταση του ΟΚΑΝΑ αντιλαμβανόμενη την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας τέτοιας δομής στην χώρα. Ιδιαίτερη ήταν και η υποστήριξη που λάβαμε από τη διεθνή κοινότητα, καθώς μας επισκέφτηκε ο Διευθυντής του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά, επιστήμονες και επαγγελματίες της εξάρτησης από άλλες χώρες, και αξιωματούχοι και ανώτερα στελέχη από διεθνείς φορείς, όπως ο ΟΗΕ και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

– Ποιο είναι το προφίλ των ανθρώπων που έρχονται στον χώρο;

Είναι άτομα από όλα τα κοινωνικά στρώματα, άνω των 18 ετών, διαφορετικών εθνικοτήτων, περισσότεροι άντρες παρά γυναίκες, με πιθανές συνυπάρχουσες σωματικές ή και ψυχικές παθήσεις. Η πλειοψηφία των ατόμων κάνει χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, είτε μίας, είτε πολλών και διαφορετικών. Ωστόσο, η εξάρτηση δεν κάνει διακρίσεις. Μπορεί δυνητικά να συμβεί στον καθένα μας. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν υπηρεσίες, καθώς και όλες οι απαραίτητες δομές, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες φροντίδας και θεραπευτικής αντιμετώπισης των συνανθρώπων μας, χωρίς διακρίσεις και εξασφαλίζοντας το δικαίωμα της πρόσβασης σε όλους.

ΟΚΑΝΑ

– Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται στον Χώρο Εποπτευόμενης Χρήσης και τι γίνεται στη συνέχεια;

Κατά την είσοδο στη δομή γίνεται λήψη ψυχοκοινωνικού και ιατρονοσηλευτικού ιστορικού. Στη συνέχεια, γίνεται έλεγχος των ζωτικών σημείων του, ενημέρωση για το πότε έγινε η τελευταία χρήση και για τους τρόπους ασφαλέστερης χρήσης εντός και εκτός του ΧΕΧ. Έπειτα, λαμβάνει καθαρό υγειονομικό υλικό χρήσης από το προσωπικό, που με διακριτικότητα εποπτεύει τη διαδικασία. Οι ουσίες που φέρουν τα άτομα είναι προ-αποκτημένες και υπάρχει και η δυνατότητα ελέγχου των ουσιών (drug checking). Με το πέρας της χρήσης, τα άτομα παραμένουν για λίγο στον χώρο. Παράλληλα, μπορούν να λάβουν ψυχοκοινωνική υποστήριξη ή ιατρική φροντίδα. Σε περίπτωση χρήσης υπερβολικής ποσότητας ψυχοδραστικών ουσιών υπάρχει η δυνατότητα για την πρόληψη ή/και αντιμετώπιση overdose με στενή παρακολούθηση (close monitoring) και χορήγηση ναλοξόνης.

Προτεραιότητα έχει ο ίδιος ο ωφελούμενος και η κάλυψη των αναγκών του. Κατά την παραμονή του δημιουργείται μία σχέση εμπιστοσύνης με το προσωπικό, που αναλαμβάνει την κινητοποίησή του, ώστε να προχωρήσει αν το θέλει στο επόμενο θεραπευτικό βήμα ή να επισκεφθεί τις άλλες δομές του Οργανισμού (όπως π.χ. το Κέντρο Ημέρας/Υπνωτήριο). Απώτερος στόχος είναι η ένταξή του σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα αντιμετώπισης της εξάρτησης.

Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΔΕΝ ΚΑΝΕΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ. ΜΠΟΡΕΙ ΔΥΝΗΤΙΚΑ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΣΤΟΝ ΚΑΘΕΝΑ ΜΑΣ.

– Πώς αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία τους χώρους αυτούς και τους χρήστες;

Από την εμπειρία μας βλέπουμε ότι η κοινωνία στέκεται σε απόσταση, γιατί συχνά δεν γνωρίζει τη σημασία ενός Χώρου Εποπτευόμενης Χρήσης. Πρέπει να καταλάβουμε ότι κάθε συνάνθρωπός μας μπορεί να βρεθεί σε ένα περιβάλλον χρήσης, γι' αυτό πρέπει να υπάρχουν τρόποι να τη διαχειριστεί και να την αντιμετωπίσει. Μέσω της ενημέρωσης και της επικοινωνίας των αποτελεσμάτων που φέρει η δράση μας αλλάζει ο τρόπος αντιμετώπισης των ενεργών χρηστών από την κοινωνία. Με το να μπορεί κάποιος να κάνει με ασφάλεια χρήση, να μην χάνει τη ζωή του από overdose, να μην μεταδίδεται κάποια μολυσματική νόσος, να μην υπάρχει επιβάρυνση του κοινωνικού ιστού, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζεται με σεβασμό η ιδιωτικότητά του στο πλαίσιο της χρήσης, αποτελούν δείγματα σεβασμού, πολιτισμού και εξέλιξης για μια χώρα. Με αυτό τον τρόπο ενδυναμώνεται το δικαίωμα στη ζωή και στην υγεία.

Τώρα, το πώς αντιμετωπίζει ο καθένας ένα άτομο με πρόβλημα εξάρτησης, ίσως κινείται στο πλαίσιο της υποκειμενικότητας. Από την άλλη, το πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζονται αυτά τα άτομα αποτελεί αντικειμενική αξία, η οποία περιλαμβάνει την προσπάθεια θεραπείας και αντιμετώπισης της εξάρτησης ενός ασθενή με μία χρόνια υποτροπιάζουσα νόσο. Μπορεί να συμβεί στον καθένα, τα άτομα αυτά είναι συνάνθρωποί μας και χρειάζονται να καλύψουν τις ανάγκες τους.

ΟΚΑΝΑ

– Είναι η χρήση ουσιών προσωπικό πρόβλημα ή κοινωνική συνέπεια;

Βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες συντελούν στην ανάπτυξη εξαρτητικής συμπεριφοράς από ψυχοδραστικές ουσίες. Θα πρέπει, επομένως, να λαμβάνονται υπόψιν κατά το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης και θεραπείας της. Ο εθισμός θεωρείται παραδοσιακά πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Είναι μια υποτροπιάζουσα χρόνια νόσος, που οδηγεί μεταξύ άλλων σε σοβαρές μορφολογικές και λειτουργικές αλλαγές σε δομές του εγκεφάλου. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να επηρεάζονται βιολογικοί μηχανισμοί, οι οποίοι με τη σειρά τους επηρεάζουν (και επηρεάζονται από) την εμπειρία, τη μάθηση και τη συμπεριφορά που αναπτύσσει το άτομο, μέσω των αλληλεπιδράσεων με την οικογένεια, τους «άλλους» και το περιβάλλον εντός του οποίου αναπτύσσεται. Άρα, δεν μπορούμε να πούμε ότι ένας παράγοντας ευθύνεται για την ανάπτυξη εξαρτητικής συμπεριφοράς.

Dimitris Kapantais, SOOC

– Πόση βάση έχουν δημοσιεύματα που επικρίνουν την αποτελεσματικότητα των Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης;

Από πλευράς μας, εκτιμήσαμε την ανάγκη ίδρυσης και λειτουργίας ενός τέτοιου χώρου στην Αθήνα και εν συνεχεία στη Θεσσαλονίκη ανταποκρινόμενοι σε ένα αίτημα των ίδιων των ατόμων που κάνουν χρήση ψυχοδραστικών ουσιών. Μόνο ο αριθμός των ανθρώπων που σώθηκαν χάρη στην άμεση παρέμβαση του προσωπικού αποτελεί περίτρανο παράδειγμα ότι αυτός ο Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης σώζει ζωές. Η αποτελεσματικότητά του είναι επιστημονικά αποδεδειγμένη και τονίζεται από πλήθος Ευρωπαϊκών και Διεθνών Φορέων. Η τελευταία προσθήκη της ορολογίας της «Μείωσης της Βλάβης» στα κείμενα των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί μία αρκούντως σημαντική εξέλιξη.

Ο Αθανάσιος Θεοχάρης είναι Πρόεδρος του ΔΣ του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ). Μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας, μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας, μέλος της International Society of Addiction Medicine και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Σχεδιασμού & Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών. Έχει οριστεί Εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Επιτροπή για τα Ναρκωτικά του ΟΗΕ και είναι Μέλος του ΔΣ του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά.