TO ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΟΥ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙΣ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΟΘΟΝΩΝ

Κάποτε καμαρώναμε τα παιδιά μας που χειρίζονταν τα κινητά με τόση άνεση. Σήμερα συνειδητοποιούμε πως η ανεξέλεγκτη χρήση οθονών ήταν το μεγαλύτερο κακό που τους κάναμε.

Το δείγμα μου είναι τόσο όσο μία σχολική τάξη. Οι ηλικίες είναι παιδιά γεννημένα από το 2010-2011 και μετά. Τα συμπεράσματά μου επιβεβαιώνονται κατ’ επανάληψη: Ό,τι χειρότερο μπορούσαμε να κάνουμε στα παιδιά μας είναι να τους δώσουμε smartphones από τόσο μικρή ηλικία. Έφταιξε και η πανδημία, σίγουρα. Η επικοινωνία των παιδιών μέσω των συσκευών τότε κρίθηκε από αναπόφευκτη έως επιβεβλημένη. Άπαξ και άνοιξαν οι λογαριασμοί στα social media στις αρχές της εφηβείας τους ήταν σχεδόν αδύνατον να κλείσουν μετά. Εξάλλου, πολλοί άνοιξαν από τους ίδιους τους γονείς πριν ακόμα τα παιδιά συμπληρώσουν το απαιτούμενο –εντελώς αυθαίρετο– ηλικιακό όριο των 13 ετών. Καταστρέψαμε, λοιπόν, με τις οθόνες ανεπανόρθωτα την αθωότητα των παιδιών μας;

Το πρόβλημα σύμφωνα με τους αριθμούς δείχνει να έχει ξεκινήσει τουλάχιστον μια δεκαετία νωρίτερα. Τα στατιστικά είναι αποκαλυπτικά: Τα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους στους έφηβους των πιο αναπτυγμένων χωρών (Η.Π.Α., Μ. Βρετανία, Καναδάς, Αυστραλία, ακόμα και στις σκανδιναβικές χώρες) αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο. Οι καταγραφές αυτοκτονικών τάσεων είναι περισσότερες από αυτές κάθε άλλης γενιάς. Τα παιδιά δηλώνουν μοναχικά.

Τα παιδιά της γενιάς Ζ που τώρα μπαίνουν στα 20 «κουβαλούν» τα προβλήματα αυτά και στην ενήλικη ζωή: Βγαίνουν λιγότερο, κάνουν λιγότερο σεξ, δείχνουν λιγότερο ενδιαφέρον για τη δημιουργία οικογένειας, ζουν με τους γονείς τους για πολύ περισσότερα χρόνια, δείχνουν πολύ μειωμένη διάθεση να δουλέψουν, να κουραστούν. Οι μελέτες κάνουν λόγο για μια γενιά πιο ντροπαλή, που αποφεύγει τα ρίσκα, συγκριτικά με τις προηγούμενες, που ακόμα και από τα 20 επιχειρούσαν τις καινοτόμες ιδέες τους (βλέπε: Μπιλ Γκέιτς και Μαρκ Ζούκερμπεργκ).

iStock

Τα παραπάνω είναι κάποια μόνο από τα στοιχεία που συνέλεξε σε βάθος 15 ετών ο κοινωνικός ψυχολόγος Jonathan Haidt προκειμένου να ολοκληρώσει τη συγγραφή του βιβλίου του «The Anxious Generation: How the Great Rewiring of Childhood Is Causing an Epidemic of Mental Illness». Αναρωτώμενος και ο ίδιος τι φταίει για τη φθίνουσα πορεία της ψυχικής υγείας των παιδιών στον δυτικό κόσμο, οδηγείται με τρόπο θλιβερά πανηγυρικό σε ένα συμπέρασμα: Από τότε που απέκτησαν smartphones και η ζωή τους μεταφέρθηκε σε μεγάλο βαθμό online –ειδικά μέσα σε εφαρμογές σχεδιασμένες έτσι ώστε να είναι εθιστικές–μεταλλάχθηκαν σχεδόν όλες οι καθημερινές τους εμπειρίες και η αναπτυξιακή τους πορεία. Μαζί άλλαξε και η ζωή των μικρότερων παιδιών που την ίδια ώρα άρχισαν να χρησιμοποιούν τα smartphones και τα tablets των γονιών τους. Πολλά από αυτά, μάλιστα, άρχισαν να πηγαίνουν και σε σχολεία που χρησιμοποιούν tablets την ώρα του μαθήματος. Ο Haidt δεν σταματά να ωρύεται για το πόσο λάθος είναι αυτό – και ήδη πολλές από τις χώρες που αναφέραμε παραπάνω, αναγνωρίζοντας το λάθος, καταργούν πλέον την χρήση των οθονών στο σχολικές τάξεις και επιστρέφουν στο χαρτί.

THE ANXIOUS GENERATION

Το βιβλίο είναι διαθέσιμο στα αγγλικά από τα Public.

Αγόρασέ το

Public.gr

Το κόστος του να μεγαλώνουμε παιδιά βουτηγμένα στις οθόνες

Οι σημερινοί έφηβοι –καταγράφω τη δική μου εμπειρία τώρα– μέσα από τα smartphones χτίζουν τις φιλίες τους, φλερτάρουν στέλνοντας ακατανόητα emoticons, μαλώνουν και γίνονται βίαιοι με τρόπο που δεν θα έκαναν αν έπρεπε να αντιμετωπίσουν τον άλλον κατά πρόσωπο. Την ίδια ώρα, αδυνατούν να καταλάβουν πως ό,τι φεύγει από το κινητό τους προς τον οποιονδήποτε –γυμνές φωτογραφίες, βωμολοχίες, κάποιο «αστείο» meme που έφτιαξαν για να κοροϊδέψουν έναν συμμαθητή– καταχωρείται στον ψηφιακό κόσμο για πάντα, με κίνδυνο να τους στοιχειώνει όσα χρόνια κι αν περάσουν. Μάντεψε: Θα στοιχειώσει και τους γονείς τους αν το υλικό είναι κακόβουλο και φτάσει στα χέρια της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος.

iStock

Τα παιδιά μέσω των smartphones ενημερώνονται για την πολιτική, τη μόδα, το σεξ, τις μουσικές εξελίξεις και μάλιστα μόνα τους: Ελάχιστοι γονείς έχουν την παραμικρή ιδέα για το τι βλέπουν, ακούν ή διαβάζουν τα παιδιά τους τις ώρες που χάνονται στις οθόνες. Έτσι, σε αντίθεση με το να παρακολουθούν όλοι μαζί τηλεόραση, τώρα δεν μπορούν να κουβεντιάσουν μαζί τους, να ανταλλάξουν απόψεις, ακόμα και να προστατεύσουν τα παιδιά από κακόβουλο περιεχόμενο ή επιτήδειους, αν χρειαστεί.

Την ίδια ώρα –και λίγοι μιλούν γι’ αυτό– έχουμε φτάσει να θεωρούμε αυτονόητο 12χρονα παιδιά να κρατούν στα χέρια τους ένα αντικείμενο εκατοντάδων (ή και χιλιάδων) ευρώ. Το οποίο συχνά πέφτει και σπάει ή χάνεται, γιατί έτσι συμβαίνει με τα πράγματα των παιδιών, κι εμείς πληρώνουμε υπέρογκα ποσά για να το αντικαταστήσουμε. Ξέρω γονείς που δεν θα διστάσουν μπροστά σε ένα τέτοιο έξοδο, μα θα γκρινιάξουν επειδή το κόστος της σχολικής εκδρομής του παιδιού τους ανέβηκε από τα 10 στα 11 ευρώ. Ξέρω γονείς που δυσκολεύονται να πληρώσουν το ενοίκιο του σπιτιού τους, μα θα βάλουν 60 άτοκες δόσεις προκειμένου να καμαρώνουν το παιδί τους να χρησιμοποιεί ταχυδακτυλουργικά το τελευταίο iPhone.

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΝΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΟΣΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΠΟΥ ΑΝΤΑΛΛΑΣΕΤΑΙ ΓΙ' ΑΥΤΟ.

Μακάρι, βέβαια, το κόστος μιας παιδικότητας βουτηγμένης στις οθόνες να ήταν μόνο χρηματικό. Ο Haidt στο βιβλίο του αναφέρει ένα απόσπασμα από το βιβλίο Walden (1854) του Henry David Thoreau: «Το κόστος ενός πράγματος είναι το ποσό της … ζωής που απαιτείται να ανταλλάσσεται γι’ αυτό, άμεσα ή μακροπρόθεσμα».

Θέλεις να μάθεις πόση ζωή ξοδεύουν τα παιδιά σου στο smartphone τους; Στοιχεία από την Ελλάδα συγκεκριμένα δεν έχουμε, όμως στην τελευταία αμερικανική έρευνα Γκάλοπ οι έφηβοι φάνηκε να περνούν τουλάχιστον 5 ώρες την ημέρα αποκλειστικά στις πλατφόρμες social media. Για να έρθουμε στα λόγια του Thoreau: ανταλλάσσουν με μια οθόνη κάθε τους απόγευμα. Και όχι μόνο: Όπως λέει ο Haidt έχοντας μιλήσει με χιλιάδες έφηβους, το smartphone είναι το πρώτο με το οποίο ασχολούνται όταν ξυπνούν το πρωί, πριν κοιμηθούν το βράδυ, αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια των διαδρομών τους, ακόμα κι όταν κάθονται ως συνοδηγοί δίπλα στη μαμά ή τον μπαμπά.

iStock

Τα smartphones καθιστούν ανίκανα τα παιδιά για ουσιαστικές σχέσεις

Κι όμως, για τον Haidt υπάρχει και χειρότερο από όλα τα παραπάνω: «Το καταστροφικότερο που έχουν προκαλέσει οι τόσες ώρες στα smartphones είναι η έλλειψη face-to-face αλληλεπίδρασης». Θα σκεφτείς τώρα εσύ, αφού και στα κινητά με τους φίλους τους μιλάνε, αλληλεπίδραση δεν είναι και αυτό;

«Σίγουρα σε πολλές περιπτώσεις, π.χ. όταν οι φίλοι ζουν σε μακρινή απόσταση, οι οθόνες είναι πολύτιμες. Όμως σε γενικές γραμμές από τον εικονικό κόσμο λείπουν πολλά στοιχεία που κάνουν τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις στον πραγματικό κόσμο ωφέλιμες για τη σωματική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη», λέει ο ερευνητής.

Nikon D850 iStock

Όπως εξηγεί ο ίδιος, οι σχέσεις και αλληλεπιδράσεις στον πραγματικό κόσμο χαρακτηρίζονται –εδώ και εκατοντάδες χρόνια– από τέσσερα χαρακτηριστικά που οι διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις είτε παραμορφώνουν είτε διαγράφουν:

• Πρώτον, οι αλληλεπιδράσεις στον πραγματικό κόσμο είναι “ενσώματες” που σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε τα χέρια και τις εκφράσεις του προσώπου μας για να επικοινωνήσουμε, ενώ μαθαίνουμε να ανταποκρινόμαστε στη γλώσσα του σώματος των άλλων.
• Δεύτερον, οι αλληλεπιδράσεις στον πραγματικό κόσμο είναι σύγχρονες, συμβαίνουν δηλαδή ταυτόχρονα. Ως αποτέλεσμα, μαθαίνουμε τις λεπτές ενδείξεις σχετικά με τον χρόνο και τον ρυθμό της συνομιλίας. Οι σύγχρονες αλληλεπιδράσεις μας κάνουν να νιώθουμε πιο κοντά στο άλλο άτομο, να "συγχρονιζόμαστε".
• Τρίτον, οι αλληλεπιδράσεις στον πραγματικό κόσμο περιλαμβάνουν κυρίως επικοινωνία ενός προς έναν ή μερικές φορές ενός προς πολλούς. Οι εικονικές επικοινωνίες μεταδίδονται σε ένα δυνητικά τεράστιο κοινό, πολλές φορές και ασύγχρονα, γεγονός που παρεμποδίζει το βάθος της επικοινωνίας. Την ίδια ώρα δημιουργείται και ένα άγχος στον αποστολέα που για να μαγνητίσει την προσοχή του κοινού νιώθει την ανάγκη να γίνεται πιο παραστατικός, λες και πρόκειται να κριθεί. Οι online επικοινωνίες, με λίγα λόγια, μοιάζουν πιο ψεύτικες.
• Τέλος, στον πραγματικό κόσμο πρέπει να εκπαιδευτείς για να λήξεις με τρόπο κοινωνικά αποδεκτό μια επικοινωνία, χρειάζεται δηλαδή να αποκτήσεις επικοινωνιακές ικανότητες. Στον ψηφιακό κόσμο, αν δεν συμφωνείς ή ενοχλείσαι από κάποιον απλά φεύγεις από τη συνομιλία ή τον κάνεις block. Οι σχέσεις μοιάζουν έτσι πιο αναλώσιμες.

Ο Haidt καταλήγει πως όλα αυτά καλλιεργούν στα παιδιά μας μια αντικοινωνική συμπεριφορά που δεν θα είχαν στην offline ζωή τους. Αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για έναν εγκέφαλο που τώρα δημιουργεί συνδέσεις αναφορικά με τις κοινωνικές συναναστροφές. Γιατί όταν θα βγουν τα παιδιά στον πραγματικό κόσμο θα δυσκολευτούν τρομερά να καταλάβουν πώς επικοινωνεί, πώς διαπραγματεύεται. Μια λεκτική διαμάχη θα αποτελεί για εκείνα απειλή, από την οποία όμως δεν θα μπορούν να κάνουν log off. Πώς θα αντιδράσουν τότε; Με ακόμα περισσότερο κλείσιμο στον εαυτό τους; Με βία;

Ο Haidt εύχεται να μη χρειαστεί κανένας γονιός να μάθει. Έχοντας όμως πλέον επίγνωση του κόστους, να προσπαθήσει να περιορίσει την χρήση οθονών από τα παιδιά στο ελάχιστο, πριν να είναι πολύ αργά.