ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΜΒΛΩΣΗ: ΝΕΑ ΠΛΗΓΜΑΤΑ, ΝΕΕΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΙΣ

Τον Ιούνιο του 2022, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ανέτρεψε –μετά από 50 χρόνια– προηγούμενη απόφασή του που αναγνώριζε τη συνταγματική προστασία του δικαιώματος στην άμβλωση. Η αντιπαράθεση υποστηρικτών και πολέμιων αναζωπυρώθηκε και πάλι, όχι μόνο στις αμερικανικές Πολιτείες, αλλά και πέρα από τον Ατλαντικό. Το Eυρωπαϊκό Kοινοβούλιο έσπευσε να ζητήσει κατοχύρωση του δικαιώματος και ένταξή του στη Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Στην Ελλάδα, η εκκλησία επανέλαβε την πάγια θέση της: η άμβλωση είναι φόνος. Πώς φτάσαμε λοιπόν στην ανατροπή της απόφασης Roe v. Wade και ποιες είναι οι συνέπειές της; Είναι η άμβλωση φόνος, όπως υποστηρίζει η εκκλησία; Τι σημαίνει για τα δικαιώματα της γυναίκας;

Ημερομηνία δημοσίευσης: 21/09/2022

Ο κόσμος μας συχνά μοιάζει να κινείται ανάμεσα στις ακραίες θέσεις ενός εκκρεμούς. Πότε μπροστά και πότε πίσω. Εκεί που χρειάστηκαν χρόνια για να προχωρήσει μπροστά, έρχεται η οπισθοδρόμηση. Άλλοτε είναι ξαφνική, απότομη και μεγάλη, άλλοτε μικρότερη και ήπια. Χωρίς κανονικότητα. Σταθερά όμως αναμετρώνται συντηρητισμός και πρόοδος.

Κάθε φορά θα υπάρχουν ομάδες που θα πανηγυρίζουν για τα πισωγυρίσματα και ομάδες που θα αναζητούν τις αιτίες και θα προσπαθούν να ανασυνταχθούν για να ξαναγυρίσουν τον κόσμο εκεί που ήταν πριν κι ακόμα παραπέρα. Ασφαλώς η οπτική τους θα είναι εντελώς διαφορετική και θα τοποθετούν την οπισθοδρόμηση και την πρόοδο σε αντίστροφες θέσεις. Η μάχη του καλού και του κακού θα εξυφαίνεται αενάως στην ανθρώπινη ιστορία, αλλάζοντας μέσα στον χρόνο και στις κοινωνίες το νόημα και το περιεχόμενο των όρων.

Υπάρχουν ζητήματα που δεν μπορεί να είναι άσπρο μαύρο και στην πορεία της ανθρωπότητας παραμένουν ανοικτά προς συζήτηση και αντιπαράθεση. Ένα από αυτά είναι το ζήτημα των αμβλώσεων. Ένα δικαίωμα της γυναίκας που τον Ιούνιο του 2022, μετά από 50 χρόνια συνταγματικής προστασίας του στις Ηνωμένες Πολιτείες, οπισθοχώρησε.

Το μεγάλο πισωγύρισμα

Η σύνθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου είχε αλλάξει επί Donald Trump προς τη συντηρητική πλευρά. Έτσι, όταν μέσω της υπόθεσης Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization ήρθε στο Δικαστήριο το ζήτημα της άμβλωσης, το αποτέλεσμα ήταν αναμενόμενο μεν, σοκαριστικό δε.

Η υπόθεση αφορούσε τη συνταγματικότητα ενός νόμου της Πολιτείας του Μισισιπή, του 2018, που απαγόρευε τις περισσότερες επεμβάσεις άμβλωσης μετά τις πρώτες 15 εβδομάδες εγκυμοσύνης. Το Δικαστήριο, με ψήφους 6-3, ανέτρεψε προηγούμενη απόφασή του για την περίφημη υπόθεση Roe v. Wade, του 1973.

Τότε, είχε αναγνωρίσει συνταγματικό δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση, με επιχειρηματολογία η οποία στηριζόταν στο δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή. Το Ανώτατο Δικαστήριο είχε κρίνει ότι, αν και το αμερικανικό Σύνταγμα δεν προβλέπει ρητώς το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή από το οποίο προκύπτει το δικαίωμα στην άμβλωση, αυτό συνάγεται από τη ρήτρα δέουσας διαδικασίας (Due Process Clause) της Δέκατης Τέταρτης Τροποποίησης του Συντάγματος των Ηνωμένων Πολιτειών, η οποία προστατεύει από την κρατική δράση το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος μιας γυναίκας να τερματίσει την εγκυμοσύνη της.

Ο Δικαστής Blackmun, εκφράζοντας τη θέση του Δικαστηρίου, επεσήμαινε την απόκλιση των απόψεων για το πότε αρχίζει η ζωή και σημείωνε πως το γεγονός ότι «στο μεγαλύτερο διάστημα του 19ου αιώνα οι επικρατούσες νόμιμες πρακτικές άμβλωσης ήταν πολύ πιο ελεύθερες από ό,τι σήμερα, μας πείθει ότι η λέξη “άτομο”, όπως χρησιμοποιείται στη Δέκατη Τέταρτη Τροπολογία, δεν περιλαμβάνει το αγέννητο».

Τώρα, μισό αιώνα αργότερα, με άλλη ιδεολογική σύνθεση και σε άλλη εποχή, το Δικαστήριο επιστρέφει στις Πολιτείες την αρμοδιότητα να αποφανθούν επί των αμβλώσεων, υποστηρίζοντας ότι, εφόσον δεν υπάρχει ρητή συνταγματική πρόβλεψη, θα πρέπει να επιληφθεί επί του ζητήματος ο δημοκρατικά νομιμοποιημένος νομοθέτης κάθε Πολιτείας.

Η αέναη αντιπαράθεση για την άμβλωση

Την ανατροπή της απόφασης για την υπόθεση Roe v. Wade φοβόταν η Ruth Bader Ginsburg, επιφανής νομικός, η οποία είχε εκφράσει νωρίς τις επιφυλάξεις της. Θεωρούσε λάθος το επιχείρημα ότι ο περιορισμός της πρόσβασης στην άμβλωση παραβίαζε την ιδιωτικότητα της γυναίκας. Προτιμούσε η προστασία του δικαιώματος στην άμβλωση να είχε στηριχτεί στη ρήτρα ίσης προστασίας (equal protection clause), επίσης της δέκατης τέταρτης Τροποποίησης, που εμποδίζει τις Πολιτείες να αρνούνται σε οποιοδήποτε πρόσωπο της δικαιοδοσίας τους την ίση προστασία των νόμων. Υποστήριζε δηλαδή ότι ο περιορισμός του δικαιώματος της άμβλωσης αντιστρατεύεται την ισότητα των φύλων και θεωρούσε ότι η επιλογή αυτή θα καθιστούσε την απόφαση λιγότερο ευάλωτη σε επιθέσεις.

Το 1993, το ζήτημα είχε έρθει και στην ακροαματική διαδικασία ενώπιον της Επιτροπής Δικαιοσύνης του Κογκρέσου, για την αποδοχή της υποψηφιότητας της Ginsburg στο Ανώτατο Δικαστήριο, μετά τη σχετική πρόταση του δημοκρατικού προέδρου Bill Clinton. Υπέρμαχος του δικαιώματος της γυναίκας στην άμβλωση, η Ginsburg υποστήριξε ότι ένα τόσο σημαντικό δικαίωμα θα έπρεπε να στηρίζεται σε μια πιο σταθερή βάση. Εκτιμούσε επίσης ότι μια πιο ήπια μετάβαση στην ισχύ του δικαιώματος θα απέτρεπε τις έντονες αντιδράσεις.

Παρ’ όλα αυτά, η άποψη του Δικαστηρίου άντεξε στον χρόνο, κυρίως λόγω της σύνθεσής του. Χρειάστηκε μισός αιώνας και στροφή προς τη συντηρητική πλευρά για την ανατροπή της.

Ο Δικαστής Alito στη διατύπωση της άποψης του Δικαστηρίου για την υπόθεση Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization, επισημαίνοντας ότι «η άμβλωση είναι ένα βαθύ ηθικό ζήτημα για το οποίο οι Αμερικανοί έχουν έντονα αντικρουόμενες απόψεις», δίνει την εικόνα για τις θέσεις των ανθρώπων έναντι του ζητήματος της άμβλωσης: «Μερικοί πιστεύουν ένθερμα ότι ένα ανθρώπινο πρόσωπο δημιουργείται κατά τη σύλληψη και ότι η άμβλωση τερματίζει μια αθώα ζωή. Άλλοι πιστεύουν εξίσου έντονα ότι οποιαδήποτε ρύθμιση της άμβλωσης παραβιάζει το δικαίωμα μιας γυναίκας να ελέγχει το σώμα της και εμποδίζει τις γυναίκες να επιτύχουν πλήρη ισότητα. Ωστόσο, άλλοι, σε μια τρίτη ομάδα, πιστεύουν ότι η άμβλωση πρέπει να επιτρέπεται υπό ορισμένες, αλλά όχι όλες τις συνθήκες, και όσοι είναι σε αυτή την ομάδα έχουν ποικίλες απόψεις σχετικά με τους συγκεκριμένους περιορισμούς που πρέπει να επιβληθούν».

Προεδρική αντιπαράθεση

Έχει ενδιαφέρον η αποτύπωση της μάχης για το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος στις ομιλίες αμερικανών προέδρων από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις: συντηρητικών και δημοκρατικών.

Ο συντηρητικός Ronald Reagan το 1988, επισημαίνοντας ότι από το 1973 στις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν πραγματοποιηθεί 21 εκατομμύρια αμβλώσεις, έφερε στο Κογκρέσο το νομοσχέδιο με την ονομασία «Προεδρικός νόμος του 1988 υπέρ της ζωής» (President's Pro-Life Act of 1988) προκειμένου –όπως χαρακτηριστικά ανέφερε– «να τονίσει την επείγουσα ανάγκη να μειωθεί ο αριθμός των αμβλώσεων σε αυτή τη χώρα και να επαναβεβαιωθεί η ιερή θέση της ζωής στο Έθνος μας». Ήθελε, όπως σημείωνε, να προστατεύσει τα δικαιώματα των αγέννητων παιδιών απαγορεύοντας τη χρήση οποιωνδήποτε ομοσπονδιακών δολαρίων για τη χρηματοδότηση της άμβλωσης, εκτός εάν κινδύνευε η ζωή μιας μητέρας.

Στον αντίποδα του συλλογισμού του, ο δημοκρατικός Barak Obama, με αφορμή την 42η επέτειο της απόφασης για την υπόθεση Roe v. Wade, τo 2015, υπογράμμιζε ότι «η απόφαση αυτή προστατεύει την ελευθερία της γυναίκας να κάνει τις δικές της επιλογές για το σώμα της και την υγεία της και επαναβεβαιώνει μια θεμελιώδη αμερικανική αξία: ότι η κυβέρνηση δεν πρέπει να παρεμβαίνει στις πιο ιδιωτικές και προσωπικές οικογενειακές μας υποθέσεις».

Η Kate Zernike, δημοσιογράφος των New York Times που παρακολουθεί πολλά χρόνια το θέμα των αμβλώσεων, επισημαίνει ότι, στη μάχη των ομάδων υπέρ και κατά των αμβλώσεων, η πλευρά που είναι εναντίον πάντοτε έμοιαζε να έχει μεγαλύτερο πάθος και ισχυρότερο κίνητρο από την πλευρά των υποστηρικτών. Όμως εντυπωσιάστηκε από το πόσο η αρνητική για το δικαίωμα απόφαση κινητοποίησε τους υποστηρικτές του δικαιώματος στην άμβλωση και προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων και κύμα διαδηλώσεων διαμαρτυρίας. Μεταξύ αυτών που καταδίκασαν την απόφαση ήταν και εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι οποίοι χαρακτήρισαν την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου αποτροπιαστική και επικίνδυνη.

Συνέπειες της απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου

Η ανατροπή της απόφασης Roe v. Wade σημαίνει ότι οι Πολιτείες είναι ελεύθερες να αποφασίσουν πώς ή εάν θα επιτρέψουν την πρόσβαση σε υπηρεσίες άμβλωσης. Δεκαέξι πολιτείες απαγορεύουν αμέσως ή σε σύντομο χρονικό διάστημα τις αμβλώσεις σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις. Νομικές διαμάχες αναμένεται να προκύψουν σε ακόμη δύο Πολιτείες για να αποφασιστεί εάν οι απαγορεύσεις αμβλώσεων που ψηφίστηκαν πριν από το 1973 μπορούν να επανέλθουν σε ισχύ ή όχι. Άλλες τέσσερις Πολιτείες θα απαγορεύσουν τις αμβλώσεις επιτρέποντας μόνο την πραγματοποίησή τους πριν από την ανίχνευση εμβρυϊκού καρδιακού παλμού, δηλαδή περίπου στις έξι εβδομάδες. Επιπλέον, οποιαδήποτε Πολιτεία ελέγχεται πλήρως από τους Ρεπουμπλικάνους θα μπορούσε να προχωρήσει στην απαγόρευση ή τον αυστηρό περιορισμό των αμβλώσεων με νέα νομοθεσία.

Πέρα από τις άμεσες και προφανείς συνέπειες της ανατροπής της απόφασης, έκδηλη είναι η ανησυχία για πιθανές νέες αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου που θα απομάκρυναν θεμελιώδη ηθικά ζητήματα από τη σφαίρα των ομοσπονδιακών συνταγματικών δικαιωμάτων και θα τα έθεταν υπό τον έλεγχο των Πολιτειών.

Επιπλέον, οι εξελίξεις για το θέμα των αμβλώσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να ενισχύουν την πεποίθηση των αρνητών του δικαιώματος στην άμβλωση και στην Ευρώπη, ότι η κοινή γνώμη και κυρίως οι πολιτικές είναι εφικτό να αλλάξουν. Το Politico, τον Ιούνιο του 2022 σε άρθρο του με τίτλο «Το σχέδιο ανατροπής του δικαιώματος στην άμβλωση στην Ευρώπη» παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο ακτιβιστές κατά των αμβλώσεων οργανώνονται και χρηματοδοτούνται προκειμένου να ανατρέψουν τις φιλελεύθερες προσεγγίσεις και τους νόμους που υποστηρίζουν το δικαίωμα στην άμβλωση.

Ωστόσο, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι γυναίκες επιτρέπεται νόμιμα να κάνουν άμβλωση. Για περισσότερα από 80 χρόνια η συντριπτική τάση ήταν η νομιμοποίηση της πρόσβασης στην άμβλωση. Σήμερα, μια πολύ μικρή μειονότητα διατηρεί εξαιρετικά περιοριστικούς νόμους.

Η Μάλτα είναι το μόνο κράτος της ΕΕ με πλήρη απαγόρευση της διαδικασίας. Στην Πολωνία, το Συνταγματικό Δικαστήριο εξέδωσε τον Ιανουάριο του 2021 απόφαση που επέβαλε σχεδόν πλήρη απαγόρευση. Η άμβλωση εκεί επιτρέπεται πλέον μόνο σε περιπτώσεις που η εγκυμοσύνη απειλεί τη ζωή ή την υγεία της εγκύου, ή σε περιπτώσεις βιασμού ή αιμομιξίας. Η Ουγγαρία είναι μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών των οποίων οι πολιτικές για τις αμβλώσεις επιβάλλουν πολλά αλληλένδετα εμπόδια που στην πράξη καθιστούν πολύ πιο δύσκολη την πρόσβαση.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις 7 Ιουλίου 2022, μετά την ανατροπή της απόφασης Roe v. Wade στις Ηνωμένες Πολιτείες, αποφάσισε να ζητήσει να περιληφθεί το δικαίωμα στην άμβλωση στη Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Η πρόταση προς το Συμβούλιο αφορά στην τροποποίηση του άρθρου 7 με την προσθήκη της φράσης: «Όλοι έχουν δικαίωμα σε ασφαλή και νόμιμη άμβλωση».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλευτικού Φόρουμ για τα Σεξουαλικά και Αναπαραγωγικά Δικαιώματα (European Parliamentary Forum for Sexual and Reproductive Rights), που ήρθε στο φως της δημοσιότητας τον Ιούνιο του 2021. Με τίτλο «Η κορυφή του παγόβουνου: Θρησκευτικοί εξτρεμιστές χρηματοδότες κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τη σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγική υγεία στην Ευρώπη, 2009 – 2018», συγκεντρώνει οικονομικά στοιχεία για περισσότερους από 50 φορείς κατά του φύλου που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη επί μία δεκαετία. Στη συνέχεια, εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο θρησκευτικοί εξτρεμιστές χρησιμοποιούν τη χρηματοδότηση για να ανατρέψουν τους νόμους που προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στη σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγή.

Σύμφωνα με την έκθεση, συνολικά 81,3 εκατομμύρια δολάρια κινήθηκαν από αμερικανικές πηγές για τη χρηματοδότηση ακτιβιστών κατά των αμβλώσεων και άλλων συντηρητικών σκοπών στην Ευρώπη στο διάστημα 2009-2018. Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, «μεταξύ των πρώτων οργανώσεων κατά του φύλου ήταν οι οργανώσεις κατά των αμβλώσεων, οι οποίες ακολούθησαν παρόμοιο πρότυπο ανάπτυξης σε αρκετές χώρες, δηλαδή τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Σλοβακία. Το μοντέλο αποτελείται από καθολικούς πολιτικούς που δημιουργούν χριστιανικά πολιτικά κόμματα από τη μια πλευρά και ΜΚΟ κατά των αμβλώσεων από την άλλη».

Η θέση της εκκλησίας: Η άμβλωση είναι φόνος

Η εκκλησία είναι ένας θεσμός που παραδοσιακά έρχεται σε αντίθεση με την αυτοδιάθεση των γυναικών και το δικαίωμα στην άμβλωση. Δεν είναι τυχαίο ότι η Διαρκής Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος έφερε πρόσφατα στη δημοσιότητα και στη χώρα μας, το ζήτημα των αμβλώσεων.

Με εγκύκλιό της προς το «χριστεπώνυμο πλήρωμα», υπό τον τίτλο «Περί προστασίας τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καί ἀποφυγῆς τῶν ἀμβλώσεων», υπενθυμίζει τη θέση της εκκλησίας υπογραμμίζοντας ότι «δέν μπορεῖ νά θεωρήσει τήν ἐπιλογή τῆς ἄμβλωσης ἁπλῶς καί μονομερῶς σάν ἕνα νομικό ζήτημα ἤ ἀπόλυτο ἀνθρώπινο δικαίωμα τῆς κυοφορούσας ἤ κεκτημένο τῆς σύγχρονης κοινωνίας». Μπορεί όμως να δει το ζήτημα υπό τη θεολογική της οπτική, όπως αυτή εκφράστηκε σαφέστατα τον Φεβρουάριο του 2020 από την Ιερά Σύνοδο: Η άμβλωση είναι φόνος.

Βασιζομένη στην Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού, όπως σημειώνει, η Ιερά Σύνοδος τονίζει «τη θεολογικήν αυτής θέσιν περί του εμβρύου ως πλήρους και ακεραίου ανθρώπου από της στιγμής της συλλήψεώς του γι’ αυτό και θεωρεί την εκουσία έκτρωση ως φόνο και δεν την αποδέχεται».

Προφανώς θεολογική η άποψη της εκκλησίας, θεωρεί έναρξη της ζωής τη στιγμή της σύλληψης. Το ερώτημα «Πότε αρχίζει η ζωή ενός ανθρώπου;» ή, αλλιώς διατυπωμένο, πότε το έμβρυο θεωρείται άνθρωπος, είναι από τα ερωτήματα που δεν έχουν μία απάντηση και εξαρτώνται από το πρίσμα υπό το οποίο προσεγγίζονται. Δεν είναι μόνο η ηθική ή η φιλοσοφική διάσταση, η βιολογική ή η ιατρική. Είναι και η νομική, που έχει ιδιαίτερη σημασία για την απονομή δικαιοσύνης σε περίπτωση ιατρικού λάθους.

Η εγκύκλιος της Ιεράς Συνόδου πάντως έγινε αφορμή για τις προκλητικές δηλώσεις του μητροπολίτη Δωδώνης Χρυσόστομου, που υποστήριξε μεταξύ άλλων ότι δεν μένει έγκυος μια γυναίκα που βιάζεται αν δεν έχει συμμετοχή. Δηλώσεις πολύ θλιβερές για τον ίδιο τον ιεράρχη, αφού δείχνουν παντελή άγνοια, οι οποίες καταδικάστηκαν ακόμη και από την εκκλησία.

Σε μια άλλη, ιστορική, εγκύκλιο με τίτλο «Humanae vitae», («Για την ανθρώπινη ζωή») και υπότιτλο «Για τον έλεγχο των γεννήσεων», ο Πάπας Παύλος ο VI επαναβεβαίωνε τις θέσεις της καθολικής εκκλησίας για την αντισύλληψη. «Είμαστε υποχρεωμένοι για άλλη μια φορά να δηλώσουμε ότι η άμεση διακοπή της αναπαραγωγικής διαδικασίας που έχει ήδη ξεκινήσει και, πάνω απ’ όλα, κάθε άμεση άμβλωση, ακόμη και για θεραπευτικούς λόγους, πρέπει να αποκλειστεί απολύτως ως νόμιμο μέσο ρύθμισης του αριθμού των παιδιών. Εξίσου καταδικαστέα […] είναι και η άμεση στείρωση, είτε του άνδρα είτε της γυναίκας, μόνιμη ή προσωρινή». Μάλιστα, η εγκύκλιος απευθυνόταν στους κυβερνήτες των εθνών με την ικεσία να μην επιτρέψουν ποτέ να υπονομευθεί το ήθος των λαών τους και να μην ανεχτούν καμία νομοθεσία που θα εισήγαγε στην οικογένεια πρακτικές που είναι αντίθετες με το φυσικό νόμο του Θεού.

Υπογεγραμμένη τον Ιούλιο του 1968, η εγκύκλιος φαινόταν αναχρονιστική όταν η Ευρώπη ζούσε στο ρυθμό του ξεσηκωμού του Μάη. Όταν οι νέοι στη Γαλλία απαγόρευαν το απαγορεύεται και ζητούσαν ρεαλιστικά το αδύνατο. Η σεξουαλική επανάσταση απελευθέρωνε τους ανθρώπους αμφισβητώντας παραδοσιακούς κώδικες και η αντισύλληψη πραγμάτωνε την απόλαυση της ελευθερίας των σχέσεων. Επιπλέον, ερχόταν σε αντίθεση με τους υφιστάμενους νόμους.

Η άμβλωση είναι δικαίωμα

Είναι η εποχή που επανειλημμένα ο τότε Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών U Thant υπογραμμίζει ότι «η δυνατότητα να αποφασιστεί ο αριθμός και η απόσταση των παιδιών αποτελεί βασικό ανθρώπινο δικαίωμα». Και προφανώς όχι τυχαία. Στις 13 Μαΐου 1968, η διεθνής Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα υιοθετεί τη Διακήρυξη της Τεχεράνης, στην οποία επιβεβαιώνεται –για πρώτη φορά σε παγκόσμια συμφωνία– το βασικό δικαίωμα των γονέων «να καθορίζουν ελεύθερα και υπεύθυνα τον αριθμό και την απόσταση των παιδιών τους».

Η πρόσβαση σε ασφαλή και νόμιμη άμβλωση είναι ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Υπό το πρίσμα αυτό, η οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Rights Watch επισημαίνει ότι «όταν οι ασφαλείς και νόμιμες υπηρεσίες άμβλωσης περιορίζονται αδικαιολόγητα ή δεν είναι πλήρως διαθέσιμες, πολλά άλλα διεθνώς προστατευόμενα ανθρώπινα δικαιώματα ενδέχεται να διατρέχουν κίνδυνο». Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα δικαιώματα κατά των διακρίσεων, της ισότητας, το δικαίωμα στη ζωή, την υγεία και την πληροφόρηση, το δικαίωμα στην απαλλαγή από τα βασανιστήρια και τη σκληρή, απάνθρωπη και ταπεινωτική μεταχείριση, το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και τη σωματική αυτονομία και ακεραιότητα, στο να αποφασίσει τον αριθμό και την απόσταση των παιδιών και στην ελευθερία.

Τα δικαιώματα αυτά ορίζονται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και προστατεύονται σε πολλές διεθνείς συνθήκες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, τα κράτη έχουν υποχρέωση να σέβονται, να προστατεύουν και να εκπληρώνουν τα δικαιώματα των γυναικών που σχετίζονται με τις υπηρεσίες της άμβλωσης. H άρνηση πρόσβασης στην άμβλωση μπορεί να ισοδυναμεί με παραβιάσεις των δικαιωμάτων στην υγεία, της ιδιωτικής ζωής και, σε ορισμένες περιπτώσεις, του δικαιώματος να είναι απαλλαγμένες από σκληρή, απάνθρωπη και ταπεινωτική μεταχείριση. Ποια όμως είναι τα στοιχεία για τις αμβλώσεις παγκοσμίως;

Τα δεδομένα για τις αμβλώσεις

Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Νοέμβριος 2021), περίπου 73 εκατομμύρια αμβλώσεις πραγματοποιούνται παγκοσμίως κάθε χρόνο. Έξι στις 10 (61%) από όλες τις ακούσιες εγκυμοσύνες και 3 στις 10 (29%) από όλες τις εγκυμοσύνες καταλήγουν σε άμβλωση. Περίπου το 45% όλων των αμβλώσεων δεν είναι ασφαλείς, εκ των οποίων το 97% πραγματοποιείται σε αναπτυσσόμενες χώρες. Η μη ασφαλής άμβλωση είναι κύρια –αλλά δυνητικά αποτρέψιμη– αιτία μητρικών θανάτων και νοσηρότητας. Μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές στη σωματική και ψυχική υγεία και σε κοινωνικές και οικονομικές επιβαρύνσεις για τις γυναίκες, τις κοινότητες και τα συστήματα υγείας.

Αμβλώσεις γίνονταν, γίνονται και θα γίνονται ανεξαρτήτως νομικού πλαισίου. Η απαγόρευσή τους τις καθιστά λιγότερο ασφαλείς έως επικίνδυνες αναλόγως του επιπέδου διαβίωσης.

Η Ομάδα Εργασίας για τις διακρίσεις κατά των γυναικών του ΟΗΕ διαπιστώνει ότι σε χώρες όπου ο νόμος περιορίζει ή απαγορεύει τις αμβλώσεις, ο ασφαλής τερματισμός της εγκυμοσύνης αποτελεί προνόμιο των πλουσίων, ενώ οι γυναίκες με περιορισμένους πόρους δεν έχουν άλλη επιλογή από το να καταφύγουν σε μη ασφαλείς διαδικασίες.

Επίσης, η Επιτροπή για την εξάλειψη των διακρίσεων κατά των γυναικών (CEDAW) έχει εκφράσει ιδιαίτερη ανησυχία για το γεγονός ότι οι αγρότισσες είναι πιο πιθανό να καταφύγουν σε μη ασφαλή άμβλωση από τις γυναίκες που ζουν σε αστικές περιοχές, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή και την υγεία τους. Επισημαίνει μάλιστα ότι «οι παραβιάσεις της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και των δικαιωμάτων των γυναικών, όπως η ποινικοποίηση της άμβλωσης, η άρνηση ή η καθυστέρηση της ασφαλούς άμβλωσης ή/και της φροντίδας μετά την άμβλωση και η αναγκαστική συνέχιση της εγκυμοσύνης είναι μορφές έμφυλης βίας που, ανάλογα με τις περιστάσεις, μπορεί να ισοδυναμούν με βασανιστήρια ή σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση».

Οι αντιπαραθέσεις για τις αμβλώσεις θα συνεχιστούν, όπως θα συνεχιστούν και οι αμβλώσεις, νόμιμες ή παράνομες. Η απόφαση της κάθε γυναίκας για το σώμα της και την αναπαραγωγική διαδικασία είναι δική της, είναι δικαίωμά της. Δικαίωμα που εδράζεται στον πυρήνα του θεμελιώδους δικαιώματός της στην ισότητα, την ιδιωτική ζωή και την αξιοπρέπεια. Το δικαίωμα στη ζωή ενός ανθρώπου είναι και δικαίωμα σε μια αξιοπρεπή ζωή. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τη μητέρα, αλλά και το παιδί.

Η Μαρίνα Ρήγου είναι Επ. Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Δημοσιογράφος.