ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΟΤΑΝ ΑΝ ΗΞΕΡΕΣ ΠΟΤΕ ΑΚΡΙΒΩΣ ΘΑ ΠΕΘΑΝΕΙΣ;

Ο θάνατος για τους ανθρώπους είναι μια βεβαιότητα, όχι όμως το πότε και το πώς θα επέλθει. Τι θα συνέβαινε αν καθένας μας μπορούσε να μάθει ακριβώς πότε θα πεθάνει; Πώς θα επηρεαζόταν η συμπεριφορά και, τελικά, η κοινωνία μας;

Περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας αναζητώντας πράγματα που θα μας δώσουν την αίσθηση του νοήματος και του ανήκειν. Ενίοτε χάνουμε τον εαυτό μας μέσα σε αυτήν την αναζήτηση. Σπάνια βάζουμε στην εξίσωση κάτι που είχε πει ο Ευριπίδης, τον 5ο αιώνα π.Χ.: «Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πως θα ζει αύριο».

Θα μου πεις, αν το σκεφτόμασταν αυτό κάθε μέρα, κάτι θα πήγαινε πολύ λάθος. Ο θάνατος, ωστόσο, είναι αναπόφευκτος.

Το θέμα είναι τι κάνουμε όσο ζούμε. Όχι το πότε θα πεθάνουμε. Γι’ αυτό και –όσο κι αν προσπαθώ– δεν μπορώ να καταλάβω τον λόγο που πολλοί αναζητούν τρόπους να μάθουν πότε θα πεθάνουν. Εκτός βέβαια αν πρόκειται για ανθρώπους με ασθένειες σε τελικό στάδιο, που ταλαιπωρούνται και θέλουν να λυτρωθούν περισσότερο οτιδήποτε.

Σου φαίνεται τρελό ότι υπάρχουν άνθρωποι που αναζητούν την ημερομηνία του θανάτου τους; Κάνε τη σχετική αναζήτηση στο Google. Aπό τον αριθμό των links με σχετικούς «υπολογιστές» που θα πεταχτούν μπροστά σου, ή από τις δημοφιλέστερες σχετικές ερωτήσεις, θα καταλάβεις αμέσως ότι υπάρχει μεγάλος πληθυσμός με αυτήν την απορία.

Η αλήθεια είναι ότι βρίσκω περισσότερο νόημα σε κάποιες φράσεις που ανέφερε σε σχετικό άρθρο ο δημοσιογράφος Steven Petrow, βραβευμένος για θέματα σχετικά με τη γήρανση, την υγεία και τα δικαιώματα της LGBTQ κοινότητας. Το άρθρο είχε τίτλο «Εάν μπορούσες, θα ήθελες να μάθεις πότε θα πεθάνεις;» και δημοσιεύτηκε στην Washington Post.

Illustration: Χριστίνα Αβδίκου

Η μία φράση αποδόθηκε στον φιλόσοφο και ποιητή Ralph Waldo Emerson (1803-1882), που ανέφερε ότι «δεν είναι η διάρκεια της ζωής, αλλά το βάθος της ζωής» που έχει σημασία.

Η άλλη ήταν της ποιήτριας Mary Oliver (1935-2019): «Πες μου, τι σκοπεύεις να κάνεις με τη μοναδική άγρια και πολύτιμη ζωή σου;»

Έτσι, έμεινα πιστή στην νοοτροπία να μη με ενδιαφέρει πότε θα πεθάνω, αλλά να προσπαθώ να δίνω ένα νόημα σε κάθε ημέρα που ζω. Όχι απαραίτητα να τη ζω σαν να είναι η τελευταία μου, αλλά να μην την αφήσω να «χαθεί». Το τι μπορεί να σημαίνει αυτό είναι καθαρά υποκειμενικό. Εξαρτάται από το πώς αξιολογεί καθένας τον εαυτό του και ποιες έχει αποφασίσει πως είναι οι ανάγκες του. Όχι αυτά που θέλει, αλλά αυτά που χρειάζεται.

Αν με ρωτάς, θα σου πω ότι η μεγαλύτερη παγίδα είναι να απαξιώνουμε μικρές στιγμές που δίνουν νόημα στη ζωή μας, επιδιώκοντας κάτι το μεγάλο. Ο καθένας βέβαια, κάνει ό,τι κρίνει. Άλλωστε, δική σου είναι η ζωή σου.

Aς δούμε τώρα, τι γνωρίζουν οι επιστήμονες ως προς τον τρόπο που ο θάνατoς (ο δικός μας, το πώς θα έλθει και τι αντίκτυπο θα έχει στις οικογένειες μας) μπορεί να διαμορφώσει τη συμπεριφορά μας. Έχε πρόχειρο ότι οι αλλαγές γενικά προκαλούν άγχος, πόσο μάλλον η μεγαλύτερη αλλαγή που μπορεί να μας συμβεί: να μην είμαστε πια ζωντανοί.

«ΕΑΝ ΜΑΘΟΥΜΕ ΟΛΟΙ ΞΑΦΝΙΚΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΜΑΣ, Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΑ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΠΙΟ ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ, ΞΕΝΟΦΟΒΙΚΗ, ΒΙΑΙΗ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΧΑΡΗΣ».

Εσύ θα ήθελες να ξέρεις πότε ο θάνατος θα σου χτυπήσει την πόρτα;

Ο κόσμος ζούσε στη δεκαετία του 1980, όταν οι ψυχολόγοι άρχισαν να ενδιαφέρονται για το πώς  αντιμετωπίζουμε το δυνητικά συντριπτικό άγχος και τον τρόμο που έρχονται με τη συνειδητοποίηση ότι δεν είμαστε παρά όντα που μπορεί να πεθάνουν ανά πάσα στιγμή.

Ο Heldon Solomon, καθηγητής ψυχολογίας στο Skidmore College της Νέας Υόρκης, και οι συνεργάτες του ανέπτυξαν τη θεωρία διαχείρισης τρόμου για τα ευρήματα μελέτης που έκαναν με περισσότερα από 1000 πειράματα. Υποστήριξαν πως οι άνθρωποι ασπάζονται πολιτισμικά κατασκευασμένες πεποιθήσεις (π.χ. πως ο κόσμος έχει νόημα, ότι η ζωή μας έχει αξία), προκειμένου να αποκρούσουν αυτό που υπό άλλες συνθήκες θα μας παρέλυε: τον υπαρξιακό τρόμο.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι, όταν μας υπενθυμίζουν πως πρόκειται να πεθάνουμε, κολλάμε πιο έντονα στις θεμελιώδεις πολιτισμικές πεποιθήσεις και προσπαθούμε να ενισχύσουμε την αίσθηση της αυτοεκτίμησής μας. Γινόμαστε επίσης πιο αμυντικοί απέναντι στις πεποιθήσεις μας και αντιδρούμε με επιθετικότητα σε οτιδήποτε τις απειλεί.

Ακόμα και η πιο διακριτική αναφορά στη θνησιμότητα μας (η εμφάνιση της λέξης «θάνατος» σε οθόνη υπολογιστή, για 42,8 χιλιοστά του δευτερολέπτου) είναι αρκετή για να προκαλέσει αλλαγές στη συμπεριφορά μας.

Όταν μας θυμίζουν το θάνατο, γινόμαστε πιο περιφρονητικοί και βίαιοι απέναντι σε ανθρώπους που δεν μοιάζουν με εμάς και συμπεριφερόμαστε πιο ευνοϊκά σε όσους μοιάζουν με εμάς σε εμφάνιση, πολιτική κλίση, γεωγραφική καταγωγή και θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Δηλώνουμε μια βαθύτερη δέσμευση στους ρομαντικούς συντρόφους μας, που επικυρώνουν τις κοσμοθεωρίες μας. Και είμαστε περισσότερο διατεθειμένοι να ψηφίσουμε χαρισματικούς ηγέτες που υποκινούν την ξενοφοβία.

Γινόμαστε επίσης πιο μηδενιστές, πίνουμε, καπνίζουμε, ψωνίζουμε και τρώμε υπερβολικά, ενώ μας ενδιαφέρει λιγότερο η φροντίδα για το περιβάλλον.

Οι συγγραφείς της μελέτης τόνισαν το εξής: «Εάν μάθουμε όλοι ξαφνικά την ημερομηνία και τον τρόπο του θανάτου μας, η κοινωνία θα μπορούσε να γίνει –και πιθανότατα θα γίνει– πιο ρατσιστική, ξενοφοβική, βίαιη, πολεμοχαρής, αυτοτραυματιζόμενη και περιβαλλοντικά καταστροφική από ό,τι είναι ήδη».

Αυτό είναι κάτι που έχει να κάνει με το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της κουλτούρας μας έχει σχεδιαστεί πάνω στο τι πρέπει να κάνουμε για να αποφύγουμε το μοιραίο. Γι’ αυτό και, όπως είπε o Dr. Solomon στο BBC, έχει ενδιαφέρον να γνωρίζουμε τις επιπτώσεις του άγχους του θανάτου, ώστε να μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε.

Προφανώς και υπάρχουν εξαιρέσεις, που ανήκουν στο φάσμα αυτού που οι ερευνητές αποκαλούν «αντανάκλαση του θανάτου». Υπάρχουν άνθρωποι που γίνονται πιο αλτρουιστές κάθε φορά που έρχονται σε επαφή με τη θνητότητα τους. Είναι πρόθυμοι να δώσουν αίμα, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει μεγάλη ανάγκη για αυτό. Είναι επίσης πιο ανοιχτοί στον προβληματισμό σχετικά με τους ρόλους των θετικών και των αρνητικών γεγονότων στη διαμόρφωση της ζωής τους.

«ΑΝ ΦΟΒΟΜΑΣΤΕ ΚΑΤΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΘΑΝΑΤΟ, ΕΙΝΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΟΥ ΑΓΑΠΑΜΕ».

Έτσι, λαμβάνοντας υπ’ όψιν αυτά τα ευρήματα, η εκμάθηση της ημερομηνίας θανάτου μας μπορεί να μας οδηγήσει να επικεντρωθούμε περισσότερο στους στόχους ζωής και στους κοινωνικούς δεσμούς, αντί να αντιδράσουμε με σπασμωδική απομόνωση.

Όπως είπε η Eva Jonas, καθηγήτρια ψυχολογίας στο University of Salzburg, αυτό θα ίσχυε «αν προωθούμε στρατηγικές που μας βοηθούν να αποδεχθούμε τον θάνατο ως μέρος της ζωής και να ενσωματώσουμε αυτή τη γνώση στις καθημερινές επιλογές και τη συμπεριφορά μας. Η γνώση της σπανιότητας της ζωής μπορεί να αυξήσει την αντίληψη της αξίας της ζωής και να αναπτύξει την αίσθηση ότι “είμαστε όλοι στην ίδια βάρκα”. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να προωθήσει την ανεκτικότητα και τη συμπόνια, ελαχιστοποιώντας τις αμυντικές αντιδράσεις».

Τι θα άλλαζε η γνώση του The End

Η γνώση της ημερομηνίας λήξης θα κλόνιζε ό,τι κηρύττουν εδώ και αιώνες οι θρησκείες. «Θα μπορούσαν βέβαια να ξεπηδήσουν νέες λατρείες, όπως αυτές των προσφορών (ταμάτων) στο σύστημα που θα μας έλεγε πότε θα πεθάνουμε».

Σίγουρα θα επηρεάζονταν οι σχέσεις μας. Πιθανότατα θα αναζητούσαμε κάποιον με ημερομηνία θανάτου κοντά στη δική μας, θα δημιουργούνταν σχετικές εφαρμογές κλπ, κλπ. «Βλέπετε, αν φοβόμαστε κάτι περισσότερο από τον δικό μας θάνατο, είναι αυτός των ανθρώπων που αγαπάμε», είπε η Caitlin Doughty, εργολάβος κηδειών και ιδρύτρια της ομάδας αποδοχής θανάτου Order of the Good Death.

Εάν τώρα, ήταν δυνατό να προσδιοριστεί η ημερομηνία θανάτου από ένα βιολογικό δείγμα, κάποιοι γονείς μπορεί να αποφάσιζαν να αποβάλουν έμβρυα καταδικασμένα να πεθάνουν νέα, ώστε να αποφύγουν τον πόνο της απώλειας.

Άλλοι, γνωρίζοντας ότι οι ίδιοι δεν θα επιβιώσουν μετά από μια ορισμένη ηλικία, μπορεί να επιλέξουν να μην κάνουν καθόλου παιδιά ή το αντίθετο: να αποκτήσουν όσα περισσότερα παιδιά μπορούν, το συντομότερο δυνατό.

Δεν θα αποκλειόταν να συνταχθεί νομοθεσία σχετικά με το απόρρητο της ημερομηνίας θανάτου, ώστε να αποφευχθούν οι διακρίσεις μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου. Από την άλλη, δημόσια πρόσωπα ενδεχομένως να υποχρεώνονταν να ανακοινώσουν τις ημερομηνίες προκειμένου να υποβάλουν υποψηφιότητα.

Προφανώς και κάποιοι θα οργάνωναν τεράστια πάρτι, ενώ άλλοι θα κατέφευγαν στην ευθανασία.

Καλλιτέχνες ενδεχομένως να επέλεγαν να χρησιμοποιήσουν τον θάνατό τους για έναν υψηλότερο καλλιτεχνικό ή προσωπικό σκοπό – παίρνοντας π.χ. μέρος σε έργο που θα τελείωνε με τον πραγματικό θάνατο των συντελεστών.

Ναι, αν ξέραμε την ημερομηνία του θανάτου μας θα υπονομευόταν στο 100% το σύστημα της ζωής μας. Ας το πάρουμε απόφαση: είμαστε θνητοί. Ωστόσο, αυτό δεν καθιστά μάταιη την ύπαρξή μας. Εμείς θα την καταστήσουμε μάταιη, αν δεν τη σεβαστούμε.