ΤΙ ΜΑΣ ΕΜΕΙΝΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΙΜΑ: Η ΑΒΥΣΣΟΣ ΕΡΧΕΤΑΙ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΚΟΝΤΑ

Η 27η διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, COP27, ολοκληρώθηκε στις 20 Νοεμβρίου 2022. Ποιο είναι το μήνυμα που έδωσε ο κόσμος στους παγκόσμιους ηγέτες μέσω της σκυταλοδρομίας Running Out of Time και ποια είναι τα συμπεράσματα που βγήκαν από τη συνάντηση αυτή;

Το μήνυμα από τους νέους προς τους παγκόσμιους ηγέτες που ήταν σφραγισμένο στη σκυτάλη της Running Out of Time (ROoT) παραδόθηκε στις 8 Νοεμβρίου με μια συμβολική τελετή στην Προεδρία της COP27. Το μήνυμα συνόδευσαν περισσότερες από 800.000 υπογραφές στήριξης, η φωνή χιλιάδων πολιτών που συμμετείχαν στις εκδηλώσεις στις 18 χώρες της διαδρομής και η φωνή 752.000 μαθητών από 104 χώρες που συμμετείχαν στην Παγκόσμια Ημέρα των Σχολείων της ROoT. Χάρη στη δουλειά της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης, η Ελλάδα ήταν 2η σε αριθμό σχολείων.

Καθώς ο χρόνος τελειώνει, οι νέοι θεωρούν την ποιοτική εκπαίδευση για το κλίμα ζωτικής σημασίας, για να οικοδομήσουμε ένα μέλλον στο οποίο όλοι μπορούν να ευημερήσουν. Ζητούν να αναγνωριστούν ως ηγέτες, να τεθούν στην πρώτη γραμμή της συζήτησης για την κλιματική αλλαγή και καλούν τους παγκόσμιους ηγέτες να τους παράσχουν τις δεξιότητες και την εκπαίδευση για να βοηθήσουν να οικοδομήσουμε έναν βιώσιμο κόσμο.

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση των νέων

Με βάση το άρθρο 6 της Σύμβασης-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) και το άρθρο 12 της Συμφωνίας του Παρισιού, που αναδεικνύουν το ρόλο της εκπαίδευσης, η UNESCO παρουσίασε τον Μάιο του 2021 το παγκόσμιο πλαίσιο για την Εκπαίδευση για την Αειφορία ως το 2030. Στην COP26, παρουσιάστηκε το Πρόγραμμα Δράσης της Γλασκόβης για την Κλιματική Ενδυνάμωση, στο οποίο η εκπαίδευση παίζει τον κεντρικό ρόλο, και στην COP27 εγκρίθηκε τετραετές σχέδιο δράσης.

Χρειάζεται, όμως, πολλή δουλειά ακόμη, καθώς στοιχεία της UNESCO από 100 χώρες δείχνουν ότι μόλις το 53% των εθνικών διδακτικών προγραμμάτων περιλαμβάνει την κλιματική αλλαγή, και σχεδόν πάντα με χαμηλή προτεραιότητα. Επίσης, λιγότερο από το 40% των 58.000 εκπαιδευτικών που ερωτήθηκαν δήλωσαν ότι μπορούν να διδάξουν σχετικά με το θέμα και λιγότεροι από το 30% αισθάνονταν ικανοί να εξηγήσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τόπο τους.

Σύμφωνα με άλλη έρευνα της UNESCO, που συμπεριέλαβε 17.500 νέους από 166 χώρες, η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευση για το κλίμα είναι αμφίβολη. Σχεδόν το 70% ανέφερε ότι δεν καταλαβαίνουν τι ακριβώς είναι η κλιματική αλλαγή ή δεν γνωρίζουν τίποτα για αυτή.

Το μήνυμα της ROoT καταλήγει απαιτώντας από τους παγκόσμιους ηγέτες να δείξουν με τις πράξεις τους, όχι μόνο με λόγια, ότι δεσμεύονται και αυτοί στην οικοδόμηση ενός μέλλοντος χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμου για όλους.

AP Photo

Κλιματική δικαιοσύνη και ισονομία

Το θέμα των απωλειών και ζημιών από πρακτικές των αναπτυγμένων χωρών και των μεγαλύτερων ρυπαντών (Loss and Damage) έχει τεθεί από τις φτωχότερες χώρες και κοινότητες ήδη από τη δημιουργία της Σύμβασης-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, το 1992, και την έναρξη των διαπραγματεύσεων για το κλίμα. Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες που υφίστανται δυσανάλογα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως τα Μικρά Νησιωτικά Κράτη, αλλά και πολλοί αυτόχθονες πληθυσμοί, ζητούν αποζημιώσεις και στήριξη από τις αναπτυγμένες χώρες για την αποκατάσταση υφιστάμενων ζημιών, αλλά και τον περιορισμό μελλοντικών.

Το θέμα ήταν πάντα ακανθώδες, γιατί συνδέεται με την κλιματική δικαιοσύνη και ισονομία, αλλά και με την τεκμηρίωση των ιστορικών ευθυνών για την αλλαγή του κλίματος. Ήταν η «κόκκινη γραμμή» για τις περισσότερες πλούσιες χώρες, που εμπόδιζαν την επίσημη αναγνώρισή του και προσπαθούσαν να το εντάξουν στις –έτσι κι αλλιώς ανεπαρκείς– προβλέψεις για τη προσαρμογή (adaptation). Το Loss and Damage έμεινε εκτός τελικού κειμένου στην COP26 της Γλασκόβης, είχαν όμως διαμορφωθεί πια ουσιαστικές προϋποθέσεις να ενταχθεί στην COP27, όπως και έγινε. Και πάλι όμως υπήρξαν σκληρές προσπάθειες κάποιων χωρών να εμποδίσουν τη συζήτηση, που κάμφθηκαν κυρίως λόγω των πιέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σημαντική ήταν η συγκατάθεση των ΗΠΑ, σε αντίθεση με την ως τώρα στάση τους.

AP Photo Nariman El-Mofty

Το αποτέλεσμα αυτό, «που δικαίωσε αγώνα 30 ετών και δεν επιτρέπει πλέον στις χώρες που είναι υπεύθυνες να αποφεύγουν τις ευθύνες τους», όπως ανέφερε η Συμμαχία Μικρών Νησιωτών Κρατών, ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία της COP27.

Είναι, όμως, μια επιτυχία κενή περιεχομένου προς το παρόν, αφού οι κρίσιμες αποφάσεις για την εξεύρεση των πόρων, τον μηχανισμό και το ύψος των χρηματοδοτήσεων, αλλά και για τους δικαιούχους, μετατίθενται για την επόμενη χρονιά, όταν η «Μεταβατική Επιτροπή» θα υποβάλει τα συμπεράσματά της για έγκριση από την COP28. Σημείο σύγκρουσης είναι ο καθορισμός του ποιες χώρες θα δικαιούνται αποζημιώσεις. Ενδεικτικά, η Κίνα, αλλά και οι αραβικές χώρες επιμένουν ότι «δεν πρέπει να αλλάξει η Σύμβαση», εννοώντας τη Σύμβαση-Πλαίσιο, στην οποία η κατηγοριοποίηση των χωρών σε αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες είχε γίνει βάσει της οικονομικής τους κατάσταση το 1992, με αποτέλεσμα οι χώρες αυτές σήμερα να είναι ωφελημένες. Από τότε, ο μέσος Κινέζος πολίτης έχει γίνει 35 φορές πιο πλούσιος και ρυπαίνει 4 φορές περισσότερο, ενώ χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ σίγουρα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν... φτωχές.

AP Photo Peter Dejong

Τα θετικά βήματα από την COP27

Είναι σημαντικό ότι για πρώτη φορά συμπεριλαμβάνεται σε απόφαση COP αναφορά σε λύσεις βασισμένες στη φύση και στις οικοσυστημικές υπηρεσίες, με παρότρυνση στα μέλη να τις εφαρμόσουν για περιορισμό των εκπομπών (mitigation) και αντιμετώπιση των επιπτώσεων (adaptation). Σχετική αναφορά είχε αφαιρεθεί την τελευταία στιγμή από την τελική απόφαση της COP26.

Για πρώτη φορά αναφέρονται και τα σημεία καμπής, τα όρια πέρα από τα οποία οι μεταβολές σε μεγάλα συστήματα του πλανήτη –όπως παγοκαλύμματα της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής, τα ρεύματα του Ατλαντικού και τα δάση του Αμαζονίου– γίνονται αυτοτροφοδοτούμενες, με ενδεχομένως ραγδαίες, αλυσιδωτές και απρόβλεπτες επιπτώσεις.

Επίσης, για πρώτη φορά υπάρχει αναφορά στην τροφή και τη διατροφική ασφάλεια, αναγνωρίζοντας ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής «επιτείνουν την παγκόσμια ενεργειακή και διατροφική κρίση και το αντίστροφο», αλλά και τη «μεγάλη τρωτότητα των συστημάτων παραγωγής τροφής».

ΜΕ ΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΤΩΝ 2°C.

Θετική ήταν η έναρξη της Συνεργασίας των Ηγετών για τα Δάση και το Κλίμα, που έχει σκοπό να συνδέσει τις δράσεις κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών για τον περιορισμό της απώλειας των δασών και της υποβάθμισης των εδαφών ως το 2030, σε συνέχεια σχετικών αποφάσεων στη Γλασκόβη. Επίσης, η Γαλλία προσχώρησε στην ομάδα των κρατών που αντιτίθενται στην εξόρυξη υδρογονανθράκων σε μεγάλα βάθη, απαιτώντας να απαγορευθεί αυτή η καταστροφική πρακτική πριν ξεκινήσει.

Στην πρώτη ως τώρα Υπουργική Σύνοδο για την Αστικοποίηση και το Κλίμα με συμμετοχή υπουργών και δημάρχων που συζήτησαν τις μεγάλες προκλήσεις για τις πόλεις, η προεδρία της COP27 εξήγγειλε την πρωτοβουλία για Βιώσιμη Αστική Ανθεκτικότητα για την Επόμενη Γενιά.

Μια συμμαχία χωρών ανακοίνωσε 25 δράσεις συνεργασίας σε τομείς όπως η ενέργεια, οι οδικές μεταφορές, η χρήση του υδρογόνου και η γεωργία, ενώ πολλές ήταν και οι πρωτοβουλίες σε επιμέρους τομείς που εξαγγέλθηκαν από ιδιωτικούς φορείς και συνασπισμούς εταιρειών, οργανώσεων και χωρών.

AP Photo Nariman El-Mofty

COP27: Μία από τα ίδια;

Για άλλη μία φορά, έλειψαν η τόλμη και η δέσμευση, γιατί τα κοντόφθαλμα εθνικά και γεωπολιτικά συμφέροντα ήταν και πάλι υπέρτερα από το μέλλον της ανθρωπότητας. Γιατί οι μεγάλες και ισχυρές χώρες κατάφεραν ξανά να εκτροχιάσουν προτάσεις, να εμποδίσουν αποφάσεις για ουσιαστικά μέτρα και να συσκοτίσουν την αλήθεια.

Είναι πραγματικά συγκλονιστικό ότι μετά από 30 χρόνια κλιματικών διαπραγματεύσεων στον ΟΗΕ, η βασική αιτία της κρίσης, τα ορυκτά καύσιμα, δεν αναφέρονται καν στα επίσημα κείμενα των Διασκέψεων.

Η έκθεση της ομάδας ειδικών του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για το Μηδενικό Ισοδύναμο άνθρακα που ανακοινώθηκε στην COP27 τονίζει ότι η επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας ως το 2050 είναι ασύμβατη με τη συνεχιζόμενη χρήση όλων των ορυκτών καυσίμων και την αποδάσωση. Επίσης, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας προειδοποίησε ότι δεν πρέπει να ξεκινήσει κανένα νέο έργο εξόρυξης, ειδικά ορυκτού αερίου, μετά το 2022, αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε πραγματικά την κλιματική κρίση και να πετύχουμε τον στόχο του 2050.

TΑ ΚΟΝΤΟΦΘΑΛΜΑ ΕΘΝΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΥΠΕΡΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ.

Εδώ βρίσκεται το μεγάλο πρόβλημα, αφού στο τελικό κείμενο δεν υπάρχει αναφορά στην επιτακτική ανάγκη σταδιακής κατάργησης όλων των ορυκτών καυσίμων (δηλαδή και του αέριου και του πετρελαίου). Σε αυτό σίγουρα συνέβαλε το λόμπινγκ των πετρελαϊκών εταιρειών, που έστειλαν στη Διάσκεψη 600 εκπροσώπους τους, περισσότερους από κάθε άλλη φορά (25% παραπάνω από όσους ήταν στη Γλασκόβη), αλλά και η στάση χωρών όπως η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και η Αίγυπτος. Μάλιστα, πρόσφατη έκθεση από 50 οργανώσεις με επικεφαλής την Γερμανική Urgewald που ανακοινώθηκε στη διάσκεψη αποκαλύπτει ότι το 98% (655 από 685) των εταιρειών έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων έχουν σχέδια επέκτασης των δραστηριοτήτων τους, με τη βραχυπρόθεσμη επέκταση αυξημένη κατά 20% σε σχέση με το 2021.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ τόνισε σε ομιλία του ότι «οι υποτιθέμενες δεσμεύσεις μηδενικού ισοζυγίου που εξαιρούν τον άνθρακα, το αέριο και το πετρέλαιο δηλητηριάζουν τον πλανήτη μας. Η χρήση ψευδών δεσμεύσεων για τη συγκάλυψη μαζικής επέκτασης των εξορύξεων ορυκτών καυσίμων είναι απαράδεκτη. Μια τέτοια τοξική συγκάλυψη μπορεί να σπρώξει την ανθρωπότητα στον κλιματικό γκρεμό».

AP Photo Peter Dejong

Αξιολογώντας τα αποτελέσματα θα πρέπει να σημειώσω ότι οι αναφορές στην ανάγκη προστασίας της βιοποικιλότητας, τις λύσεις βασισμένες στη φύση, τα σημεία καμπής και τη διατροφική ασφάλεια είναι γενικόλογες και δεν συνοδεύονται από προτάσεις ή συγκεκριμένα μέτρα. Ειδικά για τα θέματα παραγωγής τροφής δεν υπάρχει αναφορά στη μεγάλη συμμετοχή της γεωργίας και κτηνοτροφίας στις εκπομπές, ιδιαίτερα μεθανίου. Γενικόλογες είναι και οι παροτρύνσεις για την προστασία των δασών, όταν κάθε χρόνο οι δασικές πυρκαγιές σε όλο τον κόσμο γίνονται περισσότερες, συχνότερες και καταστροφικότερες.

Σχετικά με το πρόγραμμα επενδύσεων για την ενίσχυση των αναπτυσσόμενων χωρών, ύψους 100 δισ. δολαρίων ετησίως μεταξύ 2020-2025, που έχει καθυστερήσει σημαντικά, την ανάγκη ετήσιων επενδύσεων ύψους 4-6 τρισ. δολαρίων ετησίως για τη μετάβαση σε οικονομία χαμηλού άνθρακα, αλλά και το πρόγραμμα αποκατάστασης και τα ειδικά Ταμεία που θα το στηρίξουν, το τελικό κείμενο εξαντλείται σε προτροπές και παραινέσεις για επιτάχυνση χωρίς δεσμευτικά μέτρα ή χρονοδιαγράμματα. Επίσης, οι περισσότερες από τις πρωτοβουλίες που ανακοινώθηκαν δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα και εξαρτώνται από τη διάθεση και δυνατότητα των εμπλεκομένων μερών.

Αν και το τελικό κείμενο της COP27 επαναλαμβάνει την ανάγκη να ενταθούν οι προσπάθειες για να επιτευχθεί ο στόχος του 1,5°C και τονίζει ότι χρειάζεται άμεσος, έντονος και σταθερός περιορισμός των εκπομπών, με στόχο να μειωθούν ως το 2030 κατά 43% σε σχέση με το 2019, πολύ λίγες χώρες δέχονται να αναλάβουν νέες δεσμεύσεις για δραστική μείωση των εκπομπών με ανάλογη τροποποίηση των εθνικών σχεδίων. Με τα σημερινά δεδομένα, η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας ως το τέλος του αιώνα θα είναι μεγαλύτερη των 2°C.

Και η κλιματικός άβυσσος έρχεται ολοένα και πιο κοντά.

Ο Νίκος Πέτρου είναι Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης και αντιπρόεδρος του Ιδρύματος για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.