ΤΙ ΜΑΣ ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΙΜΩΡΙΑ Η ΦΥΛΑΚΗ ΤΩΝ 5 ΑΣΤΕΡΩΝ ΣΤΗ ΝΟΡΒΗΓΙΑ
Στόχος του νορβηγικού σωφρονιστικού συστήματος είναι να αδειάζουν οι φυλακές. Η πιο «ανθρώπινη» φυλακή της χώρας φαίνεται πως τον πετυχαίνει.
Το αποκαλούμε «σωφρονιστικό σύστημα», όμως τι ελπίδες υπάρχουν να βελτιώσει ένας κρατούμενος την κοινωνική διαγωγή του μέσα σε μία «ανθρώπινη αποθήκη», όπως χαρακτήρισε τις ελληνικές φυλακές η έκθεση της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης;
Ποια ομαλή επανένταξη και καταπολέμηση υποτροπής μπορεί να υπάρξει σε μια χώρα όπου δεν αξιοποιούνται επαρκώς οι πιθανές εναλλακτικές (π.χ. η κοινωφελής εργασία) ή τα στοχευμένα προγράμματα επανένταξης και η μέριμνα για την πρόσβαση των αποφυλακισμένων στην αγορά εργασίας, προκειμένου να μπορέσουν να στήσουν νόμιμα της ζωή τους από την αρχή; Στον αντίποδα, αυτό που επικρατεί είναι μια αναξιοπρεπής μακροχρόνια κράτηση (όχι τελικά όσο μακροχρόνια ορίζει πραγματικά ο ποινικός κώδικας) που δεν αφήνει πολλά περιθώρια για σοβαρό σωφρονισμό, όπως τουλάχιστον υποστηρίζει η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Το μεγάλο ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί και, όπως φαίνεται από την έλλειψη προγραμματισμού και την υποστελέχωση, ούτε πρόκειται είναι: τι είδους σωφρονιστικό σύστημα θέλουμε; Γιατί παραδείγματα υπάρχουν και μάλιστα με εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Η πιο «ανθρώπινη» φυλακή του κόσμου βρίσκεται στη Νορβηγία
Η τρίτη μεγαλύτερη φυλακή υψίστης ασφαλείας της Νορβηγίας, στο Halden, ιδρύθηκε το 2010 με στόχο την αναμόρφωση, την οποία επιτυγχάνει προσομοιώνοντας τη ζωή έξω από τη φυλακή. Έτσι, οι κρατούμενοι απολαμβάνουν καθημερινά μουσική και αθλήματα, συνδιαλέγονται με τους άοπλους φρουρούς με αποτέλεσμα να δημιουργείται μία αίσθηση κοινότητας, και τα απογεύματα τρώνε αφράτες βάφλες σε σχήμα καρδιάς.
Όπως περιγράφει σε άρθρο της η Amelia Gentleman που βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια εκεί, «ο φρεσκοψημένος καφές σου τρυπάει τα ρουθούνια μπαίνοντας σε αυτή τη φυλακή» και «η ησυχία που επικρατεί είναι εντυπωσιακή. Δεν ακούγονται πόρτες να κοπανούν και να κλειδώνουν, κυρίως επειδή οι κρατούμενοι δεν βρίσκονται κλειδωμένοι κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας». Επιπλέον, στα σχετικά χαμηλά τείχη των φυλακών δεν υπάρχουν ηλεκτρικοί φράχτες, ούτε ελεύθεροι σκοπευτές στα φυλάκια, παρ’ όλα αυτά κανένας κρατούμενος δεν έχει προσπαθήσει ποτέ να αποδράσει.
Στη φυλακή αυτή, στην οποία κρατούνται βιαστές, δολοφόνοι και παιδόφιλοι, δεν καταγράφονται περιστατικά επιθέσεων μεταξύ των κρατουμένων ή έναντι των φρουρών.
Κάθε κελί έχει τη δική του φλατ τηλεόραση, μπάνιο με πόρτα και μεγάλες αφράτες πετσέτες. Ο κάθε κρατούμενος έχει το δικό του κουζινάκι όπου μπορεί και να μαγειρέψει, ενώ από τα μεγάλα παράθυρα έχει άπλετη θέα στο δάσος που απλώνεται στον ορίζοντα. Έχει, μάλιστα, δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο εσωτερικό design, για το οποίο η φυλακή έχει λάβει το βραβείο εσωτερικής σχεδίασης Arnstein Arneberg. «Μερικές φορές το περιβάλλον θυμίζει περισσότερο σκανδιναβικό boutique ξενοδοχείο παρά φυλακή κατηγορίας Α», γράφει χαρακτηριστικά η Gentleman. Θυμίζει, δεν είναι.
Κανένας από τους 245 κρατούμενους δεν μπορεί να φύγει από εκεί. Μπορεί όμως να ζει κάπως κανονικά. «Όταν μπορείς να κοιτάζεις έξω από το παράθυρό σου, η ζωή μέσα θυμίζει περισσότερο τη ζωή έξω», λέει στη δημοσιογράφο ο διευθυντής των φυλακών Are Høidal.
Οι κρατούμενοι, φυσικά, δεν το βλέπουν τόσο ρομαντικά. Ένας 43χρονος που εκτίει εκεί ποινή 3 ετών για βίαιη επίθεση και περνά τον χρόνο του προετοιμάζοντας λίστες τραγουδιών για το ραδιόφωνο της φυλακής, λέει: «Το Halden παρομοιάζεται με πολυτελές ξενοδοχείο . Αυτή την εντύπωση έχουν οι φίλοι και η οικογένειά μου όταν το βλέπουν στις εφημερίδες. Όμως δεν είναι έτσι. Το πραγματικό ζήτημα είναι η ελευθερία που σου έχει στερηθεί. Αυτό είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να σου συμβεί. Όταν η πόρτα κλείνει το βράδυ, μένεις σε ένα μικρό δωμάτιο. Αυτή είναι πάντα μια δύσκολη στιγμή».
Η φυλακή στο Halden αποτελεί τη ναυαρχίδα του νορβηγικού δικαστικού συστήματος. Εκφράζει με τον πιο ανθρώπινο τρόπο ολόκληρη τη φιλοσοφία της χώρας σχετικά με το ήθος που οφείλει να διέπει τόσο την «τιμωρία» όσο και τη συγχώρεση. Εξάλλου, το ίδιο το ποινικό σύστημα της Νορβηγίας απορρίπτει την ισόβια καταδίκη και ορίζει τα 21 χρόνια ως τη μέγιστη ποινή φυλάκισης.
«Όλοι οι κρατούμενοι της χώρας θα αποφυλακιστούν μια μέρα και όλοι θα επιστρέψουν στην κοινωνία. Αυτό που μας νοιάζει, λοιπόν, είναι τι γείτονες θα γίνουν. Αν έχουν περάσει τα προηγούμενα χρόνια της ζωής τους κλεισμένοι σε ένα κουτί, τότε δεν θα βγουν από τις φυλακές καλύτεροι άνθρωποι. Αν τους συμπεριφέρεται κανείς σκληρά, δεν πιστεύω ότι θα τους κάνει καλύτερους ανθρώπους. Το νορβηγικό σύστημα φυλάκισης δεν έχει κατά νου την εκδίκηση. Επικεντρώνεται στην αναμόρφωση. Θέλουμε να χτίσουμε πιο ήπιους ανθρώπους», συνεχίζει ο διευθυντής.
Η ημέρα για τους κρατούμενους ξεκινά στις 7:30 το πρωί, οπότε ξεκλειδώνουν τα κελιά, για να τα κλειδώσουν ξανά στις 8:30 το βράδυ. Κατά τη διάρκεια της ημέρας ενθαρρύνονται να αναλαμβάνουν εργασίες (και να πληρώνονται γι’ αυτές), καθώς και να μορφώνονται. «Αν οι κρατούμενοι δεν συμμετέχουν σε δραστηριότητες και όλη μέρα κάθονται, γίνονται πιο επιθετικοί. Αν απασχολούνται με κάτι, είναι πιο χαρούμενοι. Προσπαθούμε να μην τους αφήνουμε να ιδρυματοποιούνται», εξηγεί ο Høidal.
Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, εφαρμόζεται το πρόγραμμα «Ο Μπαμπάς στη Φυλακή», στο πλαίσιο του οποίου μία φορά στους τρεις μήνες τα μέλη της οικογένειας ενός κρατούμενου μπορούν να τον επισκεφτούν και να μείνουν σε μία καμπίνα στην ευρύτερη έκταση των φυλακών. Τις ώρες που περνούν οι κρατούμενοι με τα παιδιά τους καταφέρνουν να συνδεθούν μαζί τους περισσότερο ίσως από όσο είχαν μπορέσει ποτέ μέχρι τότε στη ζωή τους.
Και ναι, πρόκειται για μία φυλακή που κοστίζει πολλά στο νορβηγικό κράτος, ενδεχομένως τα διπλάσια από οποιαδήποτε μέση ευρωπαϊκή φυλακή, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που αντίστοιχη στην Ελλάδα δεν πρόκειται να δούμε ποτέ.
Όμως έχει και από τα χαμηλότερα ποσοστά υποτροπής αποφυλακισμένων (περίπου 20%), ακόμα και 5 χρόνια μετά την αποφυλάκισή τους. (Στην Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα του Εργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τα ποσοστά υποτροπής των νεαρών παραβατών το 1995 άγγιζαν περίπου το 80%).
Κυρίως, όμως, επιδεικνύει σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Πόσο πρόθυμο είναι το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα να κάνει το ίδιο;
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
