ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗ ΣΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΠΟΥ ΟΝΟΜΑΖΕΤΑΙ ΚΑΙ MOBBING

Η ηθική παρενόχληση στη δουλειά είναι ο επίσημος όρος για τον εργασιακό εκφοβισμό, ένα φαινόμενο που βγήκε στην επιφάνεια τα τελευταία χρόνια. Ήξερες ότι στην Ελλάδα υπάρχει σωματείο για να προασπίσει τα συμφέροντα του θύματος και να το βοηθήσει να αντιδράσει; Μιλήσαμε με την ιδρύτριά του.

Ο επαγγελματικός εκφοβισμός είναι μια πραγματικότητα. Μια παλιά πρακτική, που σχετικά πρόσφατα απέκτησε όνομα. Το να σε περιθωριοποιούν στη δουλειά, να σε ειρωνεύονται συστηματικά και να σου κάνουν τη ζωή δύσκολη, είναι κάτι που έχει συμβεί σε αρκετούς εργαζόμενους και τους έχει οδηγήσει στην παραίτηση, ακόμη και στην κατάθλιψη.

Ο διεθνής όρος για το φαινόμενο αυτό είναι mobbing. Για να εξετάσουμε τι επιπτώσεις έχει στην υγεία και πώς μπορεί ένας εργαζόμενος να προστατευτεί, μιλήσαμε με την Πηγή Βαρδίκου, ιδρύτρια του σωματείου No Mobbing at Work, η οποία υπήρξε δύο φορές θύμα παρενόχλησης, τη μία φορά μάλιστα σεξουαλικής.

«Και στις δύο περιπτώσεις, μίλησα στον υπεύθυνο της επιχείρησης. Στην πρώτη περίπτωση, ο προϊστάμενος με άκουσε και με πίστεψε, άκουσε και τις δύο πλευρές και στη συνέχεια διαχειρίστηκε με ενσυναίσθηση την κατάσταση, ώστε όλοι μας να νιώθουμε προστατευμένοι μέσα στον χώρο εργασίας και να αποφορτιστεί η κατάσταση. Τη δεύτερη φορά, δυστυχώς ο υπεύθυνος δεν έδειχνε να ακούει καν, δεν με πίστεψε και με απέλυσε κιόλας. Και δυστυχώς αυτή είναι η πιο κοινή αντιμετώπιση. Έχοντας ζήσει και τις δύο καταστάσεις, σκέφτομαι ότι κάνουμε τη διαφορά όταν ακούμε και πιστεύουμε τους ανθρώπους που βρίσκουν τελικά το θάρρος να χτυπήσουν την πόρτα μας και να μας μιλήσουν!» λέει η ίδια.

iStock

Ένα σωματείο για την ηθική παρενόχληση στη δουλειά

Το σωματείο έχει στόχο την ενημέρωση για την παρενόχληση και τον εκφοβισμό στην εργασία. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να μπορεί το θύμα γρήγορα, στα πρώτα στάδια παρενόχλησης, να αναγνωρίσει ότι πρόκειται για mobbing, ώστε να το αντιμετωπίσει όσο γίνεται νωρίτερα. Στο πλαίσιο αυτό, διοργανώνοται ημερίδες, σεμινάρια και εκπαιδεύσεις σε οργανισμούς και επιχειρήσεις.

Για τον αγγλικό όρο mobbing, υπάρχουν αρκετές μεταφράσεις, όπως «ηθική παρενόχληση» ή «ψυχολογική παρενόχληση». Το ελληνικό σωματείο επέλεξε τον όρο ηθική παρενόχληση για να τονίσει την υποκειμενική φύση της έννοιας. Η ηθική είναι κάτι υποκειμενικό. Η Marie Francois Hirigoyen, που μελέτησε ενδελεχώς το ζήτημα, επέλεξε τη συγκεκριμένη λέξη «ηθική» γιατί «ενέχει και τη δική μας στάση απέναντι στο πρόβλημα».

Ο όρος «ψυχολογική παρενόχληση» από την άλλη, είναι λίγος. Γιατί δεν είναι μόνο ψυχολογικές οι προεκτάσεις. Ηθική παρενόχληση λοιπόν ο ορισμός του mobbing, για πολλούς λόγους, και κυρίως επειδή είναι επίθεση στην αξιοπρέπεια του ατόμου. Άλλωστε η ίδια η έννοια της αξιοπρέπειας, που θίγεται σε περιπτώσεις παρενόχλησης, είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμά μας (η βάση όλων των δικαιωμάτων) και ταυτόχρονα μια πολύ υποκειμενική έννοια.

Γιατί μπορεί να παρενοχλείται κάποιος στη δουλειά

Ξέρω πολλές περιπτώσεις εργασιακού εκφοβισμού, πίσω από τις οποίες υπήρχε σκοπιμότητα, π.χ. η οικειοθελής αποχώρηση ή ο ανταγωνισμός με την κακή έννοια. Είναι αυτό ηθική παρενόχληση;

«Η σκοπιμότητα είναι βασικό χαρακτηριστικό της παρενόχλησης. Απώτερος σκοπός του ανθρώπου που παρενοχλεί είναι το θύμα να φύγει από το τμήμα, από το κτίριο, από την εταιρεία. Και ξέρετε, στο 70% των περιπτώσεων έτσι καταλήγει η παρενόχληση, με απόλυση ή παραίτηση», απαντά η κ. Βαρδίκου.

«Στην παρενόχληση, το θύμα στοχοποιείται για καιρό. Μπορεί ο λόγος να είναι η υπερβολικά καλή του απόδοση, οι καλές σπουδές του. Από την άλλη, λόγος θα μπορούσε να είναι η κακή απόδοση, ότι είναι αδύναμος στα αποτελέσματα που φέρνει ή ότι δεν έχει τις ακαδημαϊκές σπουδές που έχουν οι υπόλοιποι συνάδελφοι. Τελικά, πάντα το θύμα είναι διαφορετικό, γιατί έτσι το βλέπουν οι θύτες της παρενόχλησης. Σε μια άλλη εταιρεία το ίδιο άτομο μπορεί να είναι εξαιρετικά ενσωματωμένο στην ομάδα. Θεωρώ πως αυτός που θέλει να ασκήσει παρενόχληση, θα βρει ένα θύμα», εξηγεί.

Δεν είσαι υπερευαίσθητος

Ακούω συχνά –και με αφορμή την επιδείνωση των προβλημάτων ψυχικής υγείας– ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουμε γίνει υπερευαίσθητοι. Μήπως η παρενόχληση στη δουλειά είναι ένα τέτοιο δείγμα υπερευαισθησίας; Μήπως είναι ιδέα μας; «Με το “υπερευαίσθητοι” αναφέρεστε μάλλον στο ότι πολλοί θεωρούν ότι έχουμε γίνει πιο εύθικτοι, υπέρ του δέοντος ευαίσθητοι για κοινωνικά ζητήματα. Η δική μου άποψη είναι ότι έχουμε γίνει πολλά πράγματα, κυνικοί, εγωκεντρικοί, δύσπιστοι, ανεκτικοί, αλλά όχι υπερευαίσθητοι.

»Αν δεχτώ ότι γίναμε υπερευαίσθητοι, είναι σαν να δέχομαι ταυτόχρονα πως και η μοναδική λύση για το πρόβλημα της παρενόχλησης και του εκφοβισμού είναι η ανθεκτικότητα, να ανεχόμαστε δηλαδή περισσότερα και να μην μας αγγίζουν οι προσβολές στην αξιοπρέπειά μας. Ουσιαστικά δηλαδή, μεταθέτουμε το πρόβλημα στα ίδια τα θύματα παρενόχλησης. Αυτό μου ακούγεται σαν την τέλεια δικαιολογία του θύτη!

iStock

»Σκεφτείτε μάλιστα και τη βαρύτητα της λέξης ''υπερευαισθησία'', όπως χρησιμοποιείται στην ψυχολογική έρευνα, όπου αποτελεί στοιχείο της ναρκισσιστικής διαταραχής. Είναι σαν να λέμε ότι κάποιοι άνθρωποι, τα θύματα της παρενόχλησης δηλαδή, θίγονται από κατά τα άλλα φυσιολογικές συμπεριφορές, επειδή οι ίδιοι έχουν διαταραχή προσωπικότητας.

»Και για να μην παρεξηγηθώ με τον όρο της ανθεκτικότητας, πιστεύω πως συμφωνούμε όλοι ότι το να χτίσουμε ψυχική ανθεκτικότητα είναι χρήσιμο. Απέχει πολύ όμως από το να επιρρίπτω την ευθύνη της κατάστασης στο θύμα παρενόχλησης, που δήθεν εισέπραξε λανθασμένα την κακομεταχείριση. Δυστυχώς, δεν είναι ιδέα μας ότι καταπατάται όλο και περισσότερο το θεμελιώδες δικαίωμα της αξιοπρέπειας, στον βωμό του να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί, πιο παραγωγικοί.

»Ακόμα κι αν κάποιοι από εμάς είναι υπερευαίσθητοι με τέτοια ζητήματα, καλά κάνουν, γιατί αυτό σημαίνει ότι ενδιαφέρονται για την αξία του ανθρώπου, τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων και των ίδιων. Πώς μπορεί κάποιος να υπερβάλλει, να είναι υπέρ του δέοντος ευαίσθητος για όλα αυτά;» αναρωτιέται η κ. Βαρδίκου.

Τι μπορεί να προκαλέσει η παρενόχληση;

Εγώ, πάλι, αναρωτιέμαι πόσο μπορεί να βλάψει η ηθική παρενόχληση στη δουλειά το θύμα, δεδομένου ότι πρόκειται για μια καθημερινή και πολύ ψυχοφθόρα κατάσταση. Μπορεί ένας άνθρωπος που παρενοχλείται συστηματικά να οδηγηθεί σε προβλήματα ψυχικής υγείας;

«Η ηθική παρενόχληση, επειδή ακριβώς όπως το είπατε ορίζεται από τη συστηματικότητα και τη διάρκειά της, είναι μια τραυματική κατάσταση, στην οποία το άτομο υπόκειται σε επιθέσεις ξανά και ξανά. Οι επιθέσεις αυτές είναι αρχικά τόσο "μικρές" και "ήπιες" που ούτε το ίδιο το θύμα καταλαβαίνει ότι δέχεται επίθεση. Αυτό σημαίνει ταυτόχρονα πως μέχρι να κλιμακωθεί η κατάσταση, το άτομο δεν μπορεί να κατανοήσει αυτό που βιώνει και άρα ούτε να το αντιμετωπίσει και να αμυνθεί. Είναι χαρακτηριστικό πως στα πρώτα στάδια παρενόχλησης, τα θύματα λένε για αυτή την περίοδο ότι αναρωτιόντουσαν μήπως οι ίδιοι τρελαίνονταν και τα φαντάζονταν.

»Πολύ συχνά τα θύματα καταλήγουν να έχουν κατάθλιψη, μετατραυματικό στρες, ακόμα και να κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας. Το πιο συχνό όμως αποτέλεσμα στην ψυχική υγεία είναι το άγχος. Μάλιστα, οι επιπτώσεις δεν περιορίζονται στην ψυχική υγεία, αλλά εκδηλώνονται και ψυχοσωματικά προβλήματα», λέει.

iStock

Πώς μπορεί να αντιδράσει ένα θύμα mobbing;

Τo τι μπορεί να κάνει επί της ουσίας ένα θύμα του mobbing, αν δεν θέλει να χάσει τη δουλειά του, εξαρτάται από το πόσο έχει κλιμακωθεί η κατάσταση και το πόσο έχει επηρεαστεί από αυτή, εάν δηλαδή είναι λειτουργικό. «Όταν φτάνουμε στο σημείο να μην είμαστε πια λειτουργικοί στην καθημερινότητά μας, να έχουμε αποσταθεροποιηθεί εντελώς, καλό είναι να δούμε πρώτα κάποιον ψυχολόγο που θα μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση καλύτερα», διευκρινίζει η κ. Βαρδίκου.

Μια πολύ πρακτική συμβουλή είναι να τηρεί ένα αρχείο με τα περιστατικά παρενόχλησης, πότε συνέβησαν, τι έγινε, ποιος ήταν παρών κ.λπ. Αυτό βοηθά αφενός στο να μπορέσει να τα επεξεργαστεί καλύτερα και να εντοπίσει μοτίβα συμπεριφοράς, αφετέρου θα έχει στοιχεία σε περίπτωση που αποφασίσει να κάνει γραπτή αναφορά ή να κινηθεί νομικά.

«Και ίσως ακόμα πιο σημαντική συμβουλή είναι το άτομο να μην απομονώνεται, να μην το περνά μόνο του όλο αυτό, να συζητά για τα περιστατικά, τουλάχιστον με τα οικεία του πρόσωπα εκτός εργασίας, αλλά και να προσπαθεί να τα συζητά με πρόσωπα εμπιστοσύνης εντός εργασίας. Τέλος, να είναι ενήμερο για όλα του τα εργασιακά δικαιώματα και να γνωρίζει πότε αυτά καταπατώνται κατάφωρα και επίσης να καταγράφει όλες τις φορές. Είτε αποφασίσει να κάνει αναφορά στον εργοδότη/υπεύθυνο για τη διαχείριση καταγγελιών, είτε στο Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας, είτε να κινηθεί νομικά, όλα αυτά θα του χρειαστούν», συμβουλεύει η κα Βαρδίκου.

Ακολουθήστε το No Mobbing at Work στα social media για να ενημερώνεστε για τις δράσεις του.