ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΑΝ ΔΕΝ ΑΦΗΝΕΙΣ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΟΥ ΝΑ ΑΥΤΟΝΟΜΗΘΕΙ;

Αν άθελά σου καταπνίγεις κάθε προσπάθεια του παιδιού σου να αυτονομηθεί, τότε πρέπει να μάθεις τι σημαίνει μαθημένη ανικανότητα, τι μπορεί να προκαλέσει και πώς θα λάβεις εγκαίρως τα μέτρα σου.

Σπεύδεις να του ετοιμάσεις ένα σνακ προτού καν το ζητήσει. Επιμένεις να το πηγαινοφέρνεις στο σχολείο ακόμη κι αν φοιτά στο Γυμνάσιο. Του μαζεύεις συστηματικά το δωμάτιο. Δεν το στέλνεις κατασκήνωση, ακόμη κι αν το ζητάει διακαώς. Δεν το εμπλέκεις στις δουλειές του σπιτιού. Εξακολουθείς να ψωνίζεις τα ρούχα του, χωρίς να λαμβάνεις υπόψη σου τη γνώμη του, και συνεχίζεις να το διορθώνεις σε κάθε πρωτοβουλία που παίρνει ή σε κάθε δουλειά που αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας.

Όλα τα παραπάνω είναι μόνο μερικά παραδείγματα του πώς εμποδίζεις το παιδί σου να αυτονομηθεί. Δεν σε κρίνω. Πέφτουμε όλοι οι γονείς σε αυτή την παγίδα, άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο και άλλοι... συνεχώς. Ειδικά οι γονείς με μοναχοπαίδια.

Βλέπεις, τα παιδιά μεγαλώνουν γρήγορα κι αν δεν έχεις εξαρχής στο νου σου να τα οδηγήσεις με συγκεκριμένους τρόπους στην αυτονομία, καταλήγεις να τους συμπεριφέρεσαι σαν να παραμένουν 5 χρονών.

Γιατί δεν αφήνεις το παιδί σου να αυτονομηθεί

Το γιατί δεν αφήνεις τα παιδιά σου να αυτονομηθούν είναι πολύπλοκο και μπορεί να οφείλεται σε διαφορετικούς λόγους. Μπορεί να έχεις μάθει έτσι από το σπίτι σου, οπότε αναπαράγεις τη στάση των γονιών σου ασυνείδητα. Μπορεί να είσαι αγχώδης και να ανησυχείς υπερβολικά για τους κινδύνους που ενδεχομένως τα απειλούν.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Μπορεί να μην τους έχεις εμπιστοσύνη ή να φοβάσαι ασυνείδητα πως η αυτονόμησή τους θα σε βγάλει από τη ζωή τους και θα αποξενωθείτε. Όπως και να 'χει, το πρόβλημα είναι ότι δεν συνειδητοποιείς πόσο κακό τους κάνεις.

Διότι ένα από τα πιο σημαντικά «κουσούρια» που μπορεί να αποκτήσουν τα παιδιά που δεν τους επιτράπηκε να γίνουν αυτόνομα είναι η λεγόμενη μαθημένη ανικανότητα, η πεποίθηση δηλαδή που έχει ένα άτομο ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι για να ξεφύγει από μια δυσάρεστη κατάσταση ή εμπειρία.

Τι σημαίνει μαθημένη ανικανότητα;

Η μαθημένη ανικανότητα δεν είναι μια κατάσταση ψυχικής υγείας, αλλά μερικές φορές μπορεί να αποτελεί σημάδι ψυχικής διαταραχής, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος. Την εισηγήθηκαν ως έννοια οι ψυχολόγοι Martin Seligman και Steven F. Maier, διενεργώντας κάποιες δοκιμές σε σκύλους που επεδείκνυαν συμπεριφορά παθητικότητας απέναντι σε πιθανούς κινδύνους.

Δεν έχει νόημα εδώ να περιγράψουμε αυτά τα πειράματα, αλλά έχει να πούμε ότι οι επιστήμονες κατέληξαν στο εξής συμπέρασμα: ένα άτομο που έχει βιώσει επανειλημμένα αποτυχημένες προκλήσεις καταλήγει να πιστεύει ότι δεν έχει κανέναν έλεγχο στην κατάστασή του. Στη συνέχεια, εγκαταλείπει την προσπάθεια να κάνει αλλαγές και αποδέχεται τη μοίρα του.

Τι ρόλο παίζει η υπερπροστασία;

Θα ρωτήσεις τώρα: Μπορεί η υπερποστασία των γονιών να οδηγήσει στη μαθημένη ανικανότητα των παιδιών; Ναι, η συγκεκριμένη στάση είναι ένας από τους λόγους για τον οποίο ένα άτομο μπορεί να αναπτύξει αίσθημα της ανικανότητας.

«Όταν στα παιδιά δεν επιτρέπεται να δοκιμάσουν νέα πράγματα ως ανεξάρτητα άτομα, μπορεί να αναπτύξουν μια κακή αίσθηση προσωπικής αυτενέργειας. Δηλαδή, αντί να μάθουν να  προσπαθούν, πιστεύουν ότι δεν είναι σε θέση να κάνουν πράγματα και δεν καταβάλλουν καμία προσπάθεια», αναφέρει η Kendra Cherry, καθηγήτρια ψυχολογίας και συγγραφέας του βιβλίου Everything Psychology Book.

Άλλοι λόγοι που οδηγούν σε μαθημένη ανικανότητα είναι η παραμέληση (το ακριβώς αντίθετο δηλαδή), το τραύμα και η ενδοοικογενειακή βία. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η συναισθηματική αντίδραση του στρες παίζει πρωτεύοντα ρόλο στο πώς θα «μεταβολίσει» ένα παιδί όλα τα παραπάνω. Δεν είναι απαραίτητο ότι όλα τα παιδιά που θα εκτεθούν σε κάτι από αυτά θα συμπεριφέρονται παθητικά και θα νιώθουν αβοήθητοι ως ενήλικες.

Πώς αναπτύσσεται το αίσθημα της ανικανότητας

Για την κατανόηση του φαινομένου, η ειδικός αναφέρει ένα παράδειγμα που χρησιμοποιείται συχνά: Ένα παιδί που έχει κακές επιδόσεις στα μαθηματικά θα αρχίσει να αισθάνεται ότι τίποτα από όσα κάνει δεν θα έχει αποτέλεσμα στις επιδόσεις του στο μάθημα αυτό. Όταν αργότερα θα έρθει αντιμέτωπο με οποιοδήποτε είδος εργασίας που σχετίζεται με τα μαθηματικά, μπορεί να αισθάνεται απελπισμένο και ανίκανο να κάνει τη δουλειά.

Άλλο ένα παράδειγμα είναι το αίσθημα ντροπής σε κοινωνικές καταστάσεις. Όταν τα συμπτώματα είναι έντονα, οι άνθρωποι νιώθουν ότι δεν μπορούν να τα ελέγξουν και είναι πολύ πιθανό να σταματήσουν να προσπαθούν να εμπλακούν σε κοινωνικές καταστάσεις.

Το φαινόμενο όμως ερμηνεύεται και από την αντίθετη πλευρά: όταν σε κάποιον στερούμε την προσπάθεια, επειδή του τα προσφέρουμε όλα έτοιμα, του δίνουμε την εντύπωση ότι δεν είναι ικανός να αυτενεργήσει. Συνηθίζοντας να μην προσπαθεί, το αίσθημα ανικανότητας ενισχύεται και σταδιακά μαθαίνει ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτε για να αλλάξει τις συνθήκες γύρω του. Ως ενήλικες, αυτά τα παιδιά μένουν συχνά με την αίσθηση ότι ανεξάρτητα από το τι κάνουν ή πόσο σκληρά εργάζονται, τίποτα δεν θα κάνει τη διαφορά.

Πότε πρέπει να ανησυχήσεις

Δυστυχώς, η μαθημένη ανικανότητα έχει επίσης συσχετιστεί με πολλές διαφορετικές ψυχολογικές διαταραχές: η κατάθλιψη, το γενικευμένο άγχος, οι φοβίες, η συστολή και το αίσθημα της μοναξιάς, όλα αυτά μπορούν να επιδεινωθούν εξαιτίας της.

Αν λοιπόν διακρίνεις στο παιδί σου ότι:

• δεν ζητάει ποτέ βοήθεια,
• αποφεύγει τις αποφάσεις,
• εγκαταλείπει γρήγορα την προσπάθεια,
• είναι αναβλητικό,
• έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση,
• είναι παθητικό,
• αρνείται να δοκιμάσει νέα πράγματα,

είναι η ώρα να επανεξετάσεις τη δική σου συμπεριφορά και να την αναπροσαρμόσεις. Αν τα πράγματα είναι δύσκολα και το παιδί γίνεται δυσλειτουργικό, μπορείς πάντα να συμβουλευτείς έναν ειδικό.