ΤΑ ΜΙΚΡΟΤΕΡΑ Ή ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΕΞΥΠΝΑ;

Αν και οι περισσότεροι μελετητές έχουν καταλήξει ότι τα πρωτότοκα παιδιά φαίνεται να σημειώνουν υψηλότερα σκορ στα τεστ νοημοσύνης, ένας ακαδημαϊκός καθηγητής έρχεται να ανατρέψει αυτή την άποψη, ισχυριζόμενος πως όσο πιο μικρός, τόσο το καλύτερο.

Οι θεωρίες σχετικά με την προσωπικότητα των ανθρώπων ανάλογα με τη σειρά γέννησης στην οικογένεια είναι πάρα πολλές. Kρατούν από το 1874, όταν ο Francis Galton, ένας τετραπέρατος διανοούμενος, εισηγητής της Ευγονικής, έγραψε το βιβλίο English Men of Science: Their Nature and Nurture. Σε αυτό παρουσίαζε 180 εξέχοντες επιστήμονες παρατηρώντας –μεταξύ άλλων– ότι οι πρωτότοκοι υπερεκπροσωπούνταν.

Οι μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας για τα πρωτότοκα παιδιά, κατά την άποψη του Galton, οφείλονταν στην ανατροφή τους, μια εξήγηση που ταίριαζε με τα κοινωνικά δεδομένα της βικτωριανής εποχής: οι μεγαλύτεροι γιοι είχαν περισσότερες πιθανότητες να διατεθούν χρήματα για την εκπαίδευσή τους, ενώ οι γονείς τούς έδιναν μεγαλύτερη προσοχή και περισσότερες ευθύνες, ειδικά σε οικογένειες με περιορισμένους οικονομικούς πόρους.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Αυστριακός ψυχολόγος Alfred Adler εισήγαγε το φαινόμενο της σειράς γέννησης στον τομέα της ψυχολογίας της προσωπικότητας. Σύμφωνα με τον Adler, το μεγαλύτερο παιδί μιας οικογένειας ταυτίζεται περισσότερο με τους ενήλικες στο περιβάλλον του και ως εκ τούτου αναπτύσσει τόσο μεγαλύτερη αίσθηση ευθύνης, όσο και περισσότερες νευρώσεις.

Θεωρίες προσωπικότητας για αδέλφια

Ο νεότερος έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να κακομάθει και είναι επίσης συχνά πιο δημιουργικός. Όλα τα παιδιά στη μέση –ο Adler ήταν μεσαίο παιδί– είναι συναισθηματικά πιο σταθερά και ανεξάρτητα: είναι οι ειρηνοποιοί, συνηθισμένοι να μοιράζονται από την αρχή. Στην ουσία, μας είπε πως αυτό που μπορεί να επηρεάσει την προσωπικότητά σου είναι μάλλον ο ρόλος που νιώθεις να έχεις μέσα στην οικογένεια.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Μετά τους Galton και Adler, η ιδέα ότι η σειρά γέννησης στην οικογένεια επηρεάζει την προσωπικότητα έχει υποβληθεί σε πολλές επιστημονικές δοκιμές. Οι περισσότερες μελέτες, όπως αυτή από το Πανεπιστήμιο του Essex, καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα σχετικά με την τάση του μεγαλύτερου παιδιού να έχει υψηλότερα σκορ στα τεστ νοημοσύνης IQ, σημειώνοντας ότι τα πρωτότοκα –ειδικά γένους θηλυκού– είναι στατιστικά πιο πιθανό να είναι τα πιο καλά καταρτισμένα μέλη της οικογένειας, καθώς τείνουν να έχουν υψηλότερες φιλοδοξίες.

Το επίπεδο προσοχής που αφιερώνουν οι γονείς στα πρωτότοκα παιδιά είναι συνήθως πολύ υψηλότερο, αλλά αυτά τα παιδιά γίνονται επίσης αποδέκτες των ανησυχιών των γονιών τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ψυχοθεραπεύτρια Nicholette Leanza, «το μεγαλύτερο παιδί συχνά νιώθει ότι πρέπει να ανταποκριθεί στις υψηλές προσδοκίες που του μεταφέρθηκαν, καθώς και στην πίεση να είναι το τέλειο πρότυπο για τα μικρότερα αδέλφια του».

Τελευταία, μάλιστα, γίνεται λόγος και για το «σύνδρομο της πρωτότοκης κόρης», όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το συναισθηματικό βάρος που αναγκάζονται συχνά να επιφορτιστούν οι μεγαλύτερες κόρες της οικογένειας.

Τα μικρότερα αδέλφια είναι πιο έξυπνα

Ο Dr Gad Saad, καθηγητής μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο Concordia (Μόντρεαλ, Καναδάς) και πρώην κάτοχος της ερευνητικής έδρας εκεί στις Εξελικτικές και Συμπεριφορικές Επιστήμες, έχει να προσθέσει μια ελαφρώς διαφορετική άποψη επί του θέματος.

Αυτό που εκείνος υποστηρίζει είναι ότι τα μικρότερα αδέλφια είναι πιο έξυπνα, με την έννοια ότι είναι πιο ευρηματικά, πιο εύστροφα και έχουν την τάση να σκέφτονται out of the box, υιοθετώντας ευκολότερα ρηξικέλευθες οδούς και αποτολμώντας νέα πράγματα.

Την άποψή του βασίζει σε μια έννοια ριζωμένη στη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου, τη λεγόμενη Darwinian Niche Partitioning Hypothesis (Υπόθεση Διαχωρισμού Θέσεων κατά τον Δαρβίνο σε ελεύθερη μετάφραση). Σύμφωνα με αυτή, τα είδη συνυπάρχουν σε ένα οικοσύστημα διαιρώντας τους πόρους και τους χώρους διαβίωσης, με στόχο να ελαχιστοποιηθεί ο ανταγωνισμός. Αυτός ο διαχωρισμός επιτρέπει στα είδη να εκμεταλλεύονται διαφορετικές θέσεις ή ρόλους μέσα στο περιβάλλον, γεγονός που τα βοηθά να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν πιο αποτελεσματικά.

Πώς υποστηρίζεται αυτή η άποψη;

Το ίδιο, σύμφωνα με τον Dr Saad, συμβαίνει και στις οικογένειες, όπου τα παιδιά διεκδικούν την προσοχή των γονιών τους και κατ' επέκταση την επένδυση που θα κάνουν οι γονείς τους σε αυτά. Το πρωτότοκο παιδί δεν έχει περιορισμούς, καταλαμβάνει εύκολα τη θέση (τον ρόλο, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις) που επιθυμεί και έχει όλη την προσοχή επάνω του.

O ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ ALFRED ADLER ΕΙΠΕ ΠΩΣ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΜΑΛΛΟΝ Ο ΡΟΛΟΣ ΠΟΥ ΝΙΩΘΕΙΣ ΝΑ ΕΧΕΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ.

Τα επόμενα, ανάλογα με τη σειρά που γεννιούνται, έχουν αντίστοιχα όλο και πιο μειωμένες επιλογές. Πρέπει να βρουν μια «γωνιά», έναν τρόπο δηλαδή για να πείσουν τους γονείς τους να τα προσέξουν, αφού ο χρόνος των γονέων έχει μειωθεί και κατ' επέκταση ο ζωτικός χώρος των παιδιών.

Το δεύτερο παιδί λοιπόν καταλαμβάνει ασυνείδητα την αντίθετη θέση από το πρώτο. Πολύ απλοϊκά θα λέγαμε ότι αν το πρωτότοκο είναι το «καλό παιδί», το δεύτερο θα γίνει το αντιδραστικό. Αν όμως το πρώτο είναι το αντιδραστικό, το δεύτερο θα γίνει ήσυχο και υπάκουο.

Όσο πιο πολλά αδέλφια γεννιούνται, τόσο λιγότερες ελεύθερες θέσεις μένουν για τα μικρότερα, πράγμα που τους δίνει ένα πλεονέκτημα: τα νεότερα αδέλφια αναγκάζονται εκ των πραγμάτων να είναι πιο ανοιχτά σε νέες εμπειρίες, να σκεφτούν πιο δημιουργικά, να επινοήσουν νέα μονοπάτια. Καθώς οι βενιαμίν έχουν να λύσουν το πρόβλημα της δικής τους θέσης στην οικογένεια, καταλήγουν να γίνονται πιο ευρηματικοί, αυτό που αποκαλούμε out of the box thinkers.

Οι μικροί... εφευρέτες

Δεν κολλάνε στους δεδομένους κανόνες, στο πώς πρέπει να γίνονται τα πράγματα και συνήθως είναι εκείνα που ανοίγουν νέους δρόμους εφευρετικότητας και καινοτομίας. Ο Dr Saad μάλιστα για να επιβεβαιώσει τη θεωρία του, έκανε ένα τεστ σε μια ομάδα καταναλωτών. Βρήκε λοιπόν πως τα μικρότερα αδέλφια ήταν συνήθως οι άνθρωποι που είχαν εφεύρει κάτι σημαντικό και από αυτή την άποψη είναι πιο έξυπνοι.

Και έχει νόημα εδώ να σταθούμε στη διαπίστωση της συναδέλφου Ελένης Παπαϊωάννου, η οποία γράφει στο OW, σχετικά με το σύνδρομο της πρωτότοκης κόρης: «Η μεγάλη μου αδελφή είναι η ήρεμη δύναμη της οικογένειας, ο βράχος, η σιγουριά και η ασφάλειά μου. Όσο εγώ μπορώ να βρω δέκα λύσεις στο λεπτό, άλλο τόσο (κι άλλο τόσο) εκείνη μπορεί να αναλάβει την πιο βαριά ευθύνη με ψυχραιμία, μέθοδο, υπομονή και, πολλές φορές, αυτοθυσία».

Το αν ο Dr Saad έχει δίκιο μένει να αποδειχτεί επιστημονικά. Ή και όχι απαραίτητα. Οι ερευνητές συνεχίζουν να αμφισβητούν όλα τα μέχρι στιγμής δεδομένα σχετικά με τη σειρά γέννησης. «Δεν είναι καθόλου απλό να ξέρεις τι μετράς όταν προσπαθείς να ξετυλίξεις τους παράγοντες που διαμορφώνουν μια ανθρώπινη ζωή» επισημαίνουν.