ΠΟΤΕ ΔΥΟ ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΕΙΝΑΙ ΕΤΟΙΜΟΙ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΓΟΝΕΙΣ; ΕΙΔΙΚΟΣ ΑΠΑΝΤΑ

Με αφορμή το νέο της βιβλίο, η ψυχαναλύτρια Δρ Μερόπη Μιχαλέλη μιλά για όσα πρέπει να ξέρουν τα ζευγάρια που ετοιμάζονται να γίνουν γονείς ή που έγιναν ήδη.

Καθώς κρατώ στα χέρια μου το ολοκαίνουριο βιβλίο «Διαδρομές γονεϊκότητας – Πώς γινόμαστε ή δεν γινόμαστε γονείς», της ειδικής ψυχολόγου-ψυχαναλύτριας Δρ Μερόπης Μιχαλέλη, ιδρύτριας της Κοιτίδας, δεν μπορώ παρά να αναλογιστώ πόσο πιο συνειδητά θα παίρναμε οι περισσότεροι από εμάς την απόφαση να γίνουμε γονείς αν το είχαμε σκεφτεί και συζητήσει εκτενέστερα με ειδικούς.

Επιπλέον, σκέφτομαι πόσο πιο εύκολη θα έκανε τη ζωή μου ως νέα μαμά, 14 χρόνια πριν, αν είχα διαβάσει ένα βιβλίο σαν αυτό – αντί για άλλα, με φαινομενικά σοβαρό επιστημονικό υπόβαθρο, που το μόνο που κατάφεραν ήταν να μου δημιουργήσουν ενοχές και ανασφάλειες με όλα τα «πρέπει» στα οποία πάσχιζα καθημερινά να ανταποκριθώ: Πρέπει να θηλάσεις τουλάχιστον για έναν χρόνο, πρέπει να είσαι συνεχώς με το μωρό σου ακόμα κι αν είσαι εργαζόμενη, πρέπει να κοιμάσαι όταν κοιμάται κι αυτό, πρέπει να μην παραμελήσεις τον σύντροφό σου για χάρη του μωρού…

Πόσο φρέσκια και απαραίτητη είναι η προσέγγιση της Δρ Μιχαλέλη, που μέσα από την έρευνά της και τη βιωματική εμπειρία με γονείς  –ή μη γονείς – διαβεβαιώνει ότι δεν υπάρχει μόνο ένας «σωστός» τρόπος προσέγγισης της γονεϊκότητας, ούτε μια καθολική εμπειρία της! Και πόσο νόημα έχει το κάλεσμά της να αναρωτηθούμε όχι μόνο πώς γινόμαστε γονείς, αλλά και ποια προσωπική διαδρομή θα έπρεπε να ακολουθήσουμε για να γίνουμε.

Η ψυχαναλύτρια, ιδρύτρια και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Ινστιτούτου ΚΟΙΤΙΔΑ Δρ Μερόπη Μιχαλέλη

Με αφορμή το νέο της βιβλίο, η ίδια μιλάει στο OW για τον σπουδαίο ρόλο των επαγγελματιών πρώτης γραμμής (μαίες, μαιευτήρες, νοσηλεύτριες, παιδίατροι) στο να ακούν τις αγωνίες των ζευγαριών που θέλουν να κάνουν παιδιά, να εντοπίζουν τι δεν πάει καλά και να τα στηρίζουν, όπως και για την τεράστια έλλειψη αυτής της πρωτοβάθμιας, δημόσιας φροντίδας στη χώρα μας. Η ίδια εξηγεί τι σημαίνει να γίνεσαι γονιός και τι να μη γίνεσαι, και δίνει πολύτιμες συμβουλές στα νέα ζευγάρια που πρόκειται να πάρουν αυτή την απόφαση.

Δρ Μερόπη Μιχαλέλη: «Η επιθυμία για παιδί ξεκινά όταν είμαστε εμείς μικρά παιδιά και παίζουμε με τις κούκλες μας»

– Οι περισσότεροι αποφασίζουμε να γίνουμε γονείς όταν νιώθουμε τη βιολογία να χτυπά καμπανάκια ή επειδή προς τα εκεί μας κατευθύνει ο κοινωνικός περίγυρος. Με ποια κριτήρια θα έπρεπε κατά τη δική σας άποψη να λαμβάνεται η απόφαση να γίνει κανείς γονιός;

Όπως γράφει και το βιβλίο, η επιθυμία για παιδί δεν ξεκινά την ώρα που θέλουμε να κάνουμε παιδιά. Η επιθυμία για παιδί, η επιθυμία να φροντίσουμε κάποιον, ξεκινά όταν είμαστε ακόμα πολύ μικρά παιδιά και παίζουμε με τις κούκλες μας. Εκεί ήδη εφαρμόζουμε και τους πρώτους γονεϊκούς ρόλους. Αυτό όλο ενεργοποιείται στην εφηβεία με το ζωντάνεμα της σεξουαλικότητας. Αυτή, λοιπόν, η πορεία μπορεί να παραμένει ασυνείδητη για τους περισσότερους ανθρώπους.

Εδώ, αν θέλετε, έγκειται και η κριτική μου προς τις υπηρεσίες υγείας και τη «βιομηχανία της αναπαραγωγής» που υπόσχεται «Θέλετε παιδί; Πάρτε παιδί», ενώ το ζήτημα «επιθυμώ ένα παιδί» είναι προϊόν μιας περίπλοκης ψυχικής διαδρομής. Πρόκειται για μία διαδικασία διαγενεαλογικής μετάδοσης, έχει τις ρίζες της πολλές γενιές πίσω. Αν δεν διαλευκανθούν αυτά τα διαγενεαλογικά σενάρια, ακόμα κι όταν έρθει το παιδί, θα προβάλλονται πάνω του.

Για να μπορέσουν τα παιδιά να μεγαλώνουν με όσο γίνεται πιο υγιή και αρμονικό τρόπο, όταν οι άνθρωποι θέλουν να κάνουν παιδιά είναι καθοριστικό να έχουν ξεκάθαρα ψυχικά κίνητρα, να ξέρουν τι σημαίνει γι’ αυτούς «επιθυμώ να αποκτήσω παιδί».

Όταν έρχεται σε εμένα ένα ζευγάρι που έχει κάνει επανειλημμένες εξωσωματικές, έρχονται ταλαιπωρημένοι και σε απόγνωση, το πρώτο που ρωτάω είναι το εξής απλό: Τι σημαίνει για εσάς ένα παιδί; Πάρα πολύ συχνά δεν έχουν σκεφτεί. Οι γονείς είναι ασυνείδητα φορτωμένοι με τις προκαταλήψεις, τις αξίες και τα βιώματα της δικής τους παιδικής ηλικίας. Επαναλαμβάνουν, δηλαδή, αυτά που έκαναν οι γονείς τους σε εκείνους όταν ήταν παιδιά. Κάποια από αυτά, αν υπήρξαν ωφέλιμα για την εξέλιξη τους, αξίζει να επαναληφθούν. Όσα όμως τους δυσκόλεψαν, όσα έβαλαν εμπόδια στην εξέλιξή τους και στη χαρά να υπάρχουν ως άνθρωποι, αυτά θα πρέπει να μετασχηματιστούν για χάρη του μωρού που έχουν μπροστά τους.

Και ερχόμαστε εδώ στην εφαρμογή λανθασμένων αντιλήψεων περί της «ορθής» διαπαιδαγώγησης. Οι γονείς κατακλύζονται από αντιλήψεις άλλων ότι το παιδί πρέπει να κοιμάται τόσο, πρέπει να τρώει τόσο, πρέπει να κοιμάται τότε και να ξυπνάει τότε. Ακούν τι είπε η φίλη, η γιαγιά, ακολουθούν λανθασμένη ενημέρωση μέσα από τα blogs και τους parent advisors, αντί να στραφούν στην εμπεριστατωμένη επιστημονική γνώση εξειδικευμένων επαγγελματιών.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της κλίμακας Brazelton. Ο Brazelton ήταν ένα σπουδαίος καθηγητής παιδιατρικής στο Harvard, ο οποίος κατασκεύασε την ομώνυμη κλίμα αξιολόγησης της συμπεριφοράς του νεογέννητου (NBAS Neonatal Behavioural Assessment Scale). Αυτή εφαρμόζεται στο νεογέννητο παρουσία των γονέων του. Τους δείχνει όλο το προφίλ, τον χαρακτήρα, τις ιδιαιτερότητες, τις συμπεριφορές με τις οποίες γεννιέται ένα μωρό. Όλα δηλαδή τα χαρακτηριστικά με τα οποία έρχεται προικοδοτημένο ήδη με το τέλος της εγκυμοσύνης. Η κλίμακα μπορεί να εφαρμοστεί από την 8η ημέρα της ζωής του. Με τις πληροφορίες αυτές, οι γονείς δεν βασίζονται πλέον στις προκαταλήψεις τους, αλλά ακολουθούν τις οδηγίες των ειδικών σύμφωνα με το δικό τους παιδί, πώς αυτορρυθμίζεται όταν στρεσάρεται, πώς παρηγορείται, πώς περνά από την εγρήγορση σε μία σταδιακή απόσυρση.

– Συμβαίνει ωστόσο ένα νέο ζευγάρι να αναζητά απαντήσεις από παιδιάτρους, όχι δηλαδή από το ίντερνετ, και ακόμα κι έτσι να λαμβάνει αντικρουόμενες πληροφορίες. Άλλος θα πει άσε το μωρό να κλάψει για να κοιμηθεί, άλλος πάρε το δίπλα σου στο κρεβάτι. Έτσι βρίσκεται σε μεγαλύτερη σύγχυση. Τι κάνουμε τότε;

Έχετε απόλυτο δίκιο. Η Ελλάδα δυστυχώς έχει μία πολύ θλιβερή πρωτιά: Είμαστε η μόνη χώρα στην Ευρώπη που δεν έχουμε ολοκληρωμένες υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας ψυχικής υγείας στον δημόσιο τομέα.

Δυστυχώς, στη χώρα μας είναι πιο εύκολο να ξοδεύονται δισεκατομμύρια για μέτρα αποκατάστασης της καταστροφής, αλλά όχι για υπηρεσίες πρώιμης θεραπευτικής παρέμβασης.
Ένα πολιτισμένο κράτος φροντίζει τους πολίτες του, ακόμα κι όταν δεν είναι ψηφοφόροι. Φροντίζει τους πολίτες του αύριο από το ξεκίνημα της ζωής τους, δηλαδή όταν ακόμη βρίσκονται στην κοιλιά της μαμάς τους, προκειμένου να γίνουν σωματικά και ψυχικά υγιείς άνθρωποι.

Ο λόγος για τον οποίο έγραψα αυτό το βιβλίο είναι για να αυξηθεί η επίγνωση του πόσο σημαντική είναι η περίοδος της εγκυμοσύνης και τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής. Ποιοι είναι οι επαγγελματίες που θα συμβουλευτούμε; Είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι;

– Σε κάποιο σημείο αναφέρετε ότι πρέπει «να σεβαστούμε την υποκειμενικότητα της μητέρας όταν γεννιέται ένα μωρό». Τι σημαίνει «υποκειμενικότητα της μητέρας»;

Η υποκειμενικότητα της μητέρας σημαίνει ότι αυτή η γυναίκα πριν γίνει μητέρα ήταν γυναίκα και είχε μια ιστορία, μια προσωπικότητα, είναι ένα υποκείμενο. Όταν λέμε ότι η μητέρα είναι ένα υποκείμενο, καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικό είναι να σεβαστούμε την ιστορία της, έχει κάνει μια διαδρομή μέχρι να φτάσει να αποκτήσει ή να μην έχει παιδί.

Η επιθυμία για παιδί περνά διάφορες διαδρομές, οι οποίες είναι συνδεδεμένες με την ιστορία της γυναίκας. Ειδικά όταν εμφανίζονται δυσκολίες στην αναπαραγωγική διαδικασία, ή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή στη λοχεία, είναι πολύ σημαντικό να δώσουμε έμφαση στην ιστορία της και να σεβαστούμε ό,τι νιώθει αυτή η γυναίκα, όχι μόνο το τι «οφείλει» να κάνει καλά με το παιδί της. Σήμερα οι νέες γυναίκες έχουν μεγάλη αγωνία και έναν φόβο για την εξάρτηση. Για να το πω με θετικό τρόπο, υπάρχει μια υπερ-επένδυση στο «εγώ», στην ανεξαρτησία και την αυτονομία. Αυτό είναι πολύ ενισχυτικό για τον αυτοπροσδιορισμό.

Όμως, σε πάρα πολλές γυναίκες που αποκτούν παιδί αυτή η υπερ-ανεξαρτησία και ο υπερτονισμός του «εγώ» και των αναγκών του δημιουργούν μια μεγάλη αγωνία, ότι θα χάσουν αυτό που είναι και θα πάψουν να είναι όσα ήταν μέχρι τότε. Αγωνίες όπως «τώρα η ζωή μου τελείωσε», «πότε θα ξαναγίνω όπως πριν», βρίσκονται στη βάση εικόνων επιλόχειας κατάθλιψης. Είναι πολύ σημαντικό να δώσουμε χώρο και χρόνο για να ακούσουμε τη γυναίκα, όχι κατευθείαν να επικεντρωνόμαστε στη σχέση της με το παιδί και να της ζητάμε να καταστεί μητέρα από τη μια στιγμή στην άλλη. Κάποιες γυναίκες μπορεί να χρειαστούν μήνες ή χρόνια για να νιώσουν μητέρες.

Όταν τα πράγματα πάνε καλά, μπορεί να φτάσει το μωρό στο δεύτερο εξάμηνο για να αρχίσουν οι γονείς να νιώθουν ότι είναι ένα πλάσμα διαφορετικό από αυτούς και την ιστορία τους. Να σκεφτούν: «Καταλαβαίνω ότι αυτό το πλάσμα είναι διαφορετικό από μένα. Έχουμε ομοιότητες, αλλά έχουμε και διαφορές».

Αυτό το συνδέω με κάτι στο οποίο έχω δώσει πολύ χώρο στο βιβλίο: το θέμα του ύπνου των μωρών. Τα παιδιά στο τέλος του τέταρτου μήνα πρέπει να κοιμούνται στο δωμάτιό τους. Αυτό είναι ένα πρώτο βήμα προς τη διαφοροποίηση και την υποκειμενοποίηση του παιδιού. Το παιδί πρέπει να κοιμάται μόνο του γιατί οι γονείς πρέπει να ξαναβρούν τον δικό τους χώρο, να ξαναγίνουν εραστές. Θέλουν έναν δικό τους χώρο και χρόνο, χωρίς κανένα μωρό ανάμεσά τους. Και το μωρό πρέπει να έχει το δικό του δωμάτιο για να ηρεμήσει και να γίνει βαθμιαία και αυτό υποκείμενο.

Αν το παιδί κοιμάται ανάμεσα στους γονείς, σχηματίζεται ένα αδιαφοροποίητο μείγμα, υπάρχει μία απόλυτη σύγχυση, η οποία οδηγεί σε συμπτώματα που βλέπουμε εκ των υστέρων, ακόμα και πολλά χρόνια μετά: εξαρτήσεις, χαμηλή ανοχή σε στρεσογόνες καταστάσεις και φτωχή ή μηδενική ανοχή στις ματαιώσεις.

«ΟΤΑΝ ΕΠΙΘΥΜΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΝΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΛΛΟΝ, ΑΥΤΟ ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΙ ΜΕ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΠΑΙΔΙΑ».

– Και όταν το μωρό δεν έρχεται; Π.χ. όταν η διαδικασία της εξωσωματικής δεν ευοδώνεται; Τι σημαίνει αυτό για το ζευγάρι;

Για το κάθε ζευγάρι σημαίνει διαφορετικά πράγματα. Είναι πολύ σημαντικό να πούμε ότι σε όλα τα στάδια αυτής της διαδρομής ο καθένας πρέπει να βρει το δικό του νόημα και να φτιάξει το δικό του αφήγημα. Δεν υπάρχει ένα αφήγημα κοινό για όλους. Το μήνυμα αυτού του βιβλίου είναι ότι το αφήγημα το φτιάχνει κάθε ζευγάρι μόνο του. Το να μην έχεις ένα παιδί είναι η ματαίωση ενός παλιού σχεδίου, που ξεκινά συνήθως στην παιδική ηλικία, όπως είπαμε, στο παιχνίδι με την κούκλα. Όταν ματαιώνεται αυτό το σχέδιο, συνήθως αποτελεί μια μεγάλη πληγή.

Στη σύγχρονη βιομηχανία της αναπαραγωγής, μπορούμε να κάνουμε εξωσωματικές μέχρι τα 54. Έχουμε αναρωτηθεί ως κοινωνία, όμως, τι σημαίνει για τα παιδιά να έχουν ηλικιωμένους γονείς; Τι σημαίνει για τους γονείς να είναι ταλαιπωρημένοι μέχρι τα 54 με μια σειρά από ματαιώσεις; Τι σημαίνει το ότι λόγω της ηλικίας τους αυξάνεται ο κίνδυνος να αρρωστήσουν; Όταν ματαιώνεται το σχέδιο να γίνεις γονέας, υπάρχει αναγκαιότητα οι άνθρωποι να συνοδευτούν ώστε να χτίσουν ένα νέο σχέδιο ζωής.

Ας αναλογιστούμε ως κοινωνία πώς φτιάχνονται και πώς οργανώνονται οι οικογένειες, πώς συνοδεύουμε τις οικογένειες σε όλες αυτές τις διαδρομές, οι οποίες περνούν και από κακοτράχαλα στενά. Μπορείς να κάνεις παιδιά, μπορείς να υιοθετήσεις παιδιά, μπορείς να φτιάξεις και να αφήσεις πίσω σου πολιτισμό… Παιδιά μας, όπως λέω και στο βιβλίο, είναι και τα έργα μας.

Όταν δεν έρχονται τα παιδιά, κάποια ζευγάρια χωρίζουν. Δεν φταίει, όμως, το ότι δεν έκαναν παιδιά, αλλά ότι δεν ήταν θεμελιωμένο το ζευγάρι. Γιατί το παιδί είναι καρπός μιας ιστορίας αγάπης. Αναφέρω στο βιβλίο τους στίχους του Πωλ Ελυάρ:

Είναι ο ζεστός νόμος των ανθρώπων
Απ’ το σταφύλι κάνουν κρασί
Από το κάρβουνο κάνουν φωτιά
Απ’ τα φιλιά βγάζουν ανθρώπους

Έτσι, λοιπόν, δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε ότι τα παιδιά γίνονται από αγάπη, η αγάπη θα πρέπει να προϋπάρχει. Όταν σε ένα ζευγάρι ο ένας επιθυμεί να είναι με τον άλλον, αυτό ισχύει και με και χωρίς παιδιά.

«ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙΣ ΚΑΠΟΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΠΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΤΗ ΖΩΗ ΣΟΥ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟΝ ΓΝΩΡΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΝ ΑΓΑΠΗΣΕΙΣ.»

– Η δική σας η συμβουλή σε ένα ζευγάρι που σκέφτεται να αποκτήσει παιδί ποια είναι;

Να διερευνήσουν τι σημαίνει γι’ αυτούς το να αποκτήσουν και να μεγαλώσουν ένα παιδί. Πού το τοποθετούν σε σχέση με την ιστορία τους; Πού τοποθετούνται σε σχέση με αυτή την επιθυμία;

Γιατί τα μωρά οι γονείς δεν τα αγαπούν μόνο. Υπάρχουν και στιγμές που τα μισούν γιατί τους κουράζουν, ματαιώνονται οι προσδοκίες τους. Αυτές τις δύσκολες στιγμές πρέπει να έχουν έναν χώρο, κάπου όπου να μπορούν να εκφράζονται. Χώρους όπου να μπορούν οι άνθρωποι να βρίσκονται μόνοι ή και με άλλους γονείς, να μιλάνε χωρίς να κριτικάρονται γι’ αυτή την κούραση, για αυτή την απόγνωση, για αυτή την απελπισία, η οποία είναι απολύτως φυσιολογική και πρέπει να γίνει σεβαστή. Και μετά, βεβαίως, πρέπει να τους δείξουμε πόσα καλά μπορούν να κάνουν με το παιδί τους. Έτσι σιγά-σιγά θα επικρατήσουν οι καλές στιγμές της σχέσης, οι θετικές συγκινήσεις και όχι οι αρνητικές.

Γιατί αυτό που χρειάζεται πραγματικά ο γονιός όταν είναι κουρασμένος είναι να μπορέσει να το εκφράσει σε κάποιον/ους που έχουν εκπαιδευτεί να το ακούνε. Δεν είναι τυχαίο ότι στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, στις γειτονιές, υπάρχουν ομάδες γονέων που συναντιούνται με έναν ειδικό, π.χ. μια κοινωνική λειτουργό ή μια μαία, κάθε εβδομάδα για τους κρίσιμους πρώτους μήνες και μιλάνε.

Είναι σπουδαίο αυτό το μοίρασμα, διότι έτσι νοιώθουν οι γονείς ότι δεν είναι μόνοι σε αυτό που ζουν. Ότι αυτός που νιώθει θυμό, εξάντληση, ίσως και απογοήτευση τις πρώτες εβδομάδες της ζωής του παιδιού δεν είναι εγκληματίας. Ότι είναι φυσιολογικό, διότι δεν μπορείς να αγαπήσεις κάποιον με το που έρχεται στην ζωή σου. Πρέπει να τον γνωρίσεις για να τον αγαπήσεις.

Η παρουσίαση του βιβλίου της Δρ Μερόπης Μιχαλέλη «Διαδρομές γονεϊκότητας – Πώς γινόμαστε ή δεν γινόμαστε γονείς» πραγματοποιείται στο Μέγαρο Μουσικής την Τρίτη 17 Δεκεμβρίου στις 19:00. Στο πλαίσιο αυτής θα μιλήσουν οι: Γεώργιος Π. Χρούσος, Ακαδημαϊκός, Ομότιμος Καθηγητής Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας, Μαριάννα Θεοδωρά, Αν. Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, Μαιευτικής-Γυναικολογίας, Ελίζα Νικολοπούλου, Ψυχαναλύτρια, Μέλος της ΕΨΕ και της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ενώσεως. Η Δρ. Μερόπη Μιχαλέλη θα συμμετάσχει και θα συνομιλήσει με το κοινό, ενώ την εκδήλωση θα συντονίσει η δημοσιογράφος της Καθημερινής Λίνα Γιάνναρου.