ΠΟΣΑ ΧΡΟΝΙΑ ΦΥΛΑΚΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ «ΙΣΟΒΙΑ»;

Αν κάποιος καταδικαστεί ισόβια, δεν θα περάσει όλη την υπόλοιπη ζωή του στη φυλακή. Πόσα χρόνια θα μείνει έγκλειστος, ποια ελαφρυντικά μπορεί να αναγνωριστούν και τι σημαίνει ο «σύννομος έντιμος βίος», που ήρθε να αντικαταστήσει τον «πρότερο έντιμο βίο»;

Στην Ελλάδα βρίσκονται αυτή την στιγμή σε εξέλιξη διάφορες μεγάλες –σοβαρές– δικαστικές υποθέσεις, που έχουν απασχολήσει πολύ έντονα την κοινή γνώμη και τα media. Και, αν μας δίδαξε κάτι η περασμένη εβδομάδα, είναι πως δεν υπάρχει αυτό που ξέρουμε ως «ποινή ισόβιας κάθειρξης». Για την ακρίβεια, δεν υπήρξε ποτέ: τα ισόβια δεν σήμαιναν ποτέ πως ο καταδικασμένος θα περάσει όλη του τη ζωή στη φυλακή, και δη μετά την αναμόρφωση του Ποινικού Κώδικα, τα τελευταία 15 χρόνια.

Για να διερευνήσει το ζήτημα, το OW ζήτησε τη συνδρομή του Διονυσίου Ρίζου, δικηγόρου Αθηνών.

Τι είναι στην πράξη η ισόβια φυλάκιση

Τα ισόβια είναι η ανώτερη ποινή κάθειρξης για έναν καταδικασμένο. Στην ουσία, πρόκειται για 16ετή φυλάκιση (το 2010 ήταν 23 χρόνια), βάσει ευνοϊκών ελαφρύνσεων και μειώσεων. Τα δις ισόβια είναι 16 συν 2 χρόνια.

Σε περίπτωση καταδίκης 25 χρόνων που εκτίονται σε αγροτικές φυλακές, κάθε μέρα «μετράει» για δύο, κάτι που ισχύει και για τα μεροκάματα. Συν τις ευνοϊκές ρυθμίσεις, ο καταδικασμένος μπορεί να αποφυλακιστεί σε 5 χρόνια.

Τα ελαφρυντικά

Ακούς συχνά για τα ελαφρυντικά ενός κατηγορούμενου ή καταδικασμένου, που μπορούν να μειώσουν περαιτέρω τη φυλάκιση του. Οι ελαφρυντικές περιστάσεις, όταν αναγνωρίζονται δικαστικά, σχηματίζουν ένα έκτακτο πλαίσιο επιεικέστερης ποινής και δεν έχουν άμεση σχέση ούτε με την ενοχή του δράστη, ούτε και με τα είδος της πράξης.

Η αναγνώριση δηλαδή, του ελαφρυντικού βασίζεται στην εκτίμηση της συμπεριφοράς του δράστη εκτός του πεδίου δράσης του κατά τη διάπραξη του εγκλήματος. Ένα ελαφρυντικό έχει σχέση με τον βίο και την  συμπεριφορά του δράστη, είτε πριν είτε μετά την παράνομη πράξη, και δεν συνδέεται με το τι συνέβη ή με τη συμπεριφορά του κατά τη διάπραξη του αδικήματος.

iStock

Αξιολογείται, δηλαδή, ο δράστης εκτός του χρονικού πλαισίου της διάπραξης του αδικήματος, του είδους του εγκλήματος, αλλά και του τρόπου που ενήργησε. Αφαιρείται το εγκληματικό γεγονός και κρίνεται ο δράστης για ολόκληρο το υπόλοιπο χρονικό διάστημα.

Αυτό που ξέραμε ως «πρότερο έντιμο βίο» είχε να κάνει με αποδεικτικά για ηθικές συμπεριφορές (βοήθεια στην εκκλησία, συμμετοχή σε αιμοδοσία, δωρεές, φιλανθρωπικό έργο, εθελοντική εργασία σε ιδρύματα κ.ά.). Ο δικαστής διατηρούσε το δικαίωμα να αναγνωρίσει και άλλα ελαφρυντικά, χωρίς να υποχρεούται να αναφέρει ποια είναι συγκεκριμένα. Επίσης, δεν είχε καμία υποχρέωση να δεχθεί το λευκό ποινικό μητρώο.

Η αντικατάσταση του «πρότερου έντιμου βίου» από τον «πρότερο σύννομο βίο»

Για να γίνει κατανοητή η αλλαγή που έγινε το 2019 στα ελαφρυντικά και η αντικατάσταση του πρότερου έντιμου βίου από τον πρότερο σύννομο βίο, θα χρειαστεί να επισημάνουμε ότι ο έντιμος βίος δεν αφορούσε μόνο αποδεικτικά στοιχεία (πρότερες συλλήψεις ή/και καταδίκες), αλλά και ό,τι μπορούσε να «δει» ο εκάστοτε δικαστής στον κάθε κατηγορούμενο. Ακόμα και το παρουσιαστικό του.

Το λευκό ποινικό μητρώο δεν δέσμευε τον δικαστή, καθώς ο κατηγορούμενος ή καταδικασθείς μπορούσε να έχει παραβιάσει τους νόμους αλλά να μην έχει παραπεμφθεί σε ποινική δίκη, ή να έχει συμμετοχή σε σοβαρά πειθαρχικά αδικήματα αλλά να μην υπήρχαν αμετάκλητες καταδικαστικές αποφάσεις.

Όπως πιθανόν να φαντάζεσαι, μεταξύ των συνεπειών ήταν άδικες αποφάσεις που δεν είχαν να κάνουν με τα αποδεικτικά στοιχεία στο εκατό τοις εκατό. Άνθρωποι πλήρωναν ακριβά το «φαίνεσθαι» αντί του «είναι», όπως έκρινε κάθε δικαστής σε σχέση με τα ελαφρυντικά. Γεγονός που προφανώς δεν διασφάλιζε την ισονομία. Ή τη δικαιοσύνη. Αναζητώντας, λοιπόν, οι καθ’ ύλην αρμόδιοι έναν τρόπο να αποφευχθεί αυτή η αδικία, να αποφευχθεί η υποκειμενικότητα, κατέληξαν στον «σύννομο» βίο.

Αυτός μπορούσε να διαπιστωθεί αντικειμενικά και να βεβαιωθεί. Επίσης, το δικαστήριο δεν έχει άλλη επιλογή από το να τον αναγνωρίσει.

iStock

Ο Άρειος πάγος, με την την υπ. αριθμ. 1466/2019 απόφασή του, προσπάθησε να ερμηνεύσει τον όρο «σύννομο» και τις λοιπές ελαφρυντικές περιστάσεις, που προβλέπονται στην διάταξη του άρθρου 84 παρ. 2 μετά την τροποποίηση της. Έκρινε ότι «ως ελαφρυντικές περιστάσεις θεωρούνται –κατά τη διάταξη του άρθρου 84 παρ. 2 του κυρωθέντος με το Ν. 4619/2019 και ισχύοντος από την 1/7/2019 νέου Ποινικού Κώδικα–, μεταξύ άλλων και ότι ο υπαίτιος έζησε σύννομα έως τον χρόνο που έγινε το έγκλημα, περίσταση που δεν αποκλείεται από μόνη την προηγούμενη καταδίκη του για ελαφρύ πλημμέλημα.

Κριτήριο, επομένως, για τη συνδρομή της ελαφρυντικής αυτής περίστασης είναι η σύννομη ζωή του υπαιτίου, που υπάρχει όταν αυτός δεν έχει διαπράξει αξιόποινη πράξη, παραβιάζοντας απαγορευτικούς ή επιτακτικούς κανόνες δικαίου, χωρίς το λευκό ποινικό μητρώο να είναι το μόνο αποδεικτικό για την κατάφαση της περίστασης αυτής, ενώ ο δικαστής μπορεί να κρίνει στα πλαίσια που ορίζονται από το άρθρο 178 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, δηλαδή στα πλαίσια της υποχρέωσης του δικαστή στην αυτεπάγγελτη αναζήτηση όλων των αποδεικτικών μέσων που θεμελιώνουν την ενοχή ή καταδεικνύουν την αθωότητα του κατηγορουμένου και επηρεάζουν την επιμέτρηση της ποινής.

Ελαφρυντική περίσταση συνίσταται στο ότι:

1. Έως τον χρόνο που έγινε το έγκλημα, ο υπαίτιος έζησε έντιμη ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και γενικά κοινωνική ζωή.
2. Ο υπαίτιος συμπεριφέρθηκε καλά για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την πράξη του, ακόμη και κατά την κράτηση του.
3. Ο υπαίτιος επέδειξε ειλικρινή μεταμέλεια και επεδίωξε να άρει ή να μειώσει τις συνέπειες της πράξης του.

Η μεταμέλεια πρέπει να είναι ειλικρινής και να εκδηλώνεται εμπράκτως.

H απόφαση που έρχεται σε αντίθεση με την ερμηνεία από το ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο

Ο κ. Ρίζος λέει στο OW πως «αδιαμφισβήτητα μία από τις πιο αμφιλεγόμενες αλλαγές που έφερε ο Νέος Ποινικός Κώδικας μετά την ψήφισή του την 01.07.2019 (Ν. 4619/2019) είναι αυτή της τροποποίησης της ελαφρυντικής περίστασης του πρότερου έντιμου βίου, με την αντικατάσταση της λέξης “έντιμο” από τον όρο “σύννομο” βίο. Ήδη από την αιτιολογική Έκθεση του Νέου Ποινικού Κώδικα οριζόταν ότι: “Αντί του κριτηρίου της προηγούμενης «έντιμης» ζωής τίθεται το ορθολογικότερο της «νόμιμης», ώστε να διασφαλίζεται η αντικειμενικότητα και η ασφαλής διαπίστωση εκείνου που είναι νομικώς κρίσιμο στο κράτος δικαίου, στο οποίο ο ελεύθερος και υπεύθυνος πολίτης οφείλει τούτο μόνο: να συμμορφώνεται στο νόμο. Στο κράτος δικαίου ο πολίτης είναι ελεύθερος να διάγει, όπως ο ίδιος κρίνει, εφόσον δεν παραβιάζει επιτακτικούς ή απαγορευτικούς κανόνες δικαίου”.

»Κάνοντας χρήση αυτής της ευνοϊκότερης –για κάθε κατηγορούμενο– διάταξης στην πολύκροτη υπόθεση της δολοφονίας του Αλέξη Γρηγορόπουλου, «έσπασαν» τα ισόβια και ο κατηγορούμενος Επαμεινώνδας Κορκονέας αφέθηκε ελεύθερος.

»Σύντομα, όμως, αυτό το θέμα προβλημάτισε την κοινή γνώμη και ολόκληρο το, νομικό κόσμο (θεωρία και νομολογία). Έτσι, η υπόθεση αυτή εισήχθη στην Ολομέλεια του Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου της Χώρας».

Όπως προσθέτει λέει ο ίδιος, σύμφωνα με την κρίση του δικαστηρίου που χορήγησε το εν λόγω ελαφρυντικό, η προϊσχύουσα διάταξη απαιτούσε τη θετική αξιολογική κρίση του δικαστή για τη συνολική συμπεριφορά του κατηγορουμένου, προκειμένου να αναγνωσθεί το ελαφρυντικό του προτέρου εντίμου βίου.

«Δηλαδή, ένα υποκειμενικό στοιχείο, αυτό του έντιμου βίου, το οποίο έκρινε ο δικαστής, αντικαταστάθηκε από αντικειμενικό στοιχείο, τον σύννομο βίο, που αποδεικνύεται πρώτιστα από το ποινικό μητρώο. Με τον τρόπο αυτό υποχρεώνεται ο δικαστής να αναγνωρίσει αυτό το ελαφρυντικό σε όσους έχουν λευκό ποινικό μητρώο».

Law and Order iStock

Στη συνέχεια, ο Άρειος Πάγος με την υπ’ αριθμ. 2/2022 απόφασή του (σε Ολομέλεια) έκρινε ότι τα κριτήρια για την αναγνώριση της ελαφρυντικής περίστασης του πρότερου σύννομου βίου θα πρέπει να είναι:

1. η συμπεριφορά του κατηγορουμένου μέχρι την τέλεση της αξιόποινης πράξης,
2. οι περιστάσεις, υπό τις οποίες τελέσθηκε η συγκεκριμένη αξιόποινη πράξη και
3. η επιβλητέα ποινή να είναι σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας.

Με άλλα λόγια, ο Άρειος Πάγος έθεσε επιπλέον κριτήρια, ώστε ο σύννομος βίος να μην ταυτίζεται μόνο με την ύπαρξη λευκού ποινικού μητρώου, αλλά και με την από πεποίθηση υποταγή στη νομιμότητα ως προς όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητάς του κατηγορουμένου, δημιουργώντας παράλληλα αναγκαιότητα συνεξέτασης της προσωπικότητας του, όπως εκδηλώνεται στην αξιόποινη πράξη του ή υποδηλώνεται από την αξιόποινη πράξη του.

Πώς τα ισόβια έγιναν 13 χρόνια

Με τις παραπάνω παραδοχές δεν συντάχθηκε η πλειοψηφία του Εφετείου Λαμίας (ειδικότερα, οι 4 ένορκοι) και τάχθηκαν υπέρ της χορήγησης του ελαφρυντικού του σύννομου βίου στον Επαμεινώνδα Κορκονέα, οδηγώντας τον εκτός φυλακής παρά την αρχική καταδίκη σε ισόβια. Να θυμίσουμε ότι το Μικτό Ορκωτό Εφετείο Λαμίας είχε μετατρέψει την ποινή από τα ισόβια σε 13 χρόνια το 2019 – ποινή την οποία ο δράστης έχει πλέον εκτίσει.

«Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο οι 3 δικαστές όσο και ο εισαγγελέας της έδρας συντάχθηκαν με τα ως άνω λεχθέντα της Ολομελείας του ΑΠ, ώστε να μην αναγνωρισθεί στη συγκεκριμένη περίπτωση το σχετικό ελαφρυντικό», υπογραμμίζει ο κ. Ρίζος. «Πλην όμως, εν τέλει και καθώς οι αποφάσεις λαμβάνονται κατά πλειοψηφία, είχαμε το παράδοξο να διαμορφωθεί η πλειοψηφία καθαρά από τους ενόρκους, ενώ οι 3 δικαστές μειοψήφησαν στη συγκεκριμένη περίπτωση».

Εδώ είναι χρήσιμο να σημειωθεί πως οι Δικαστές είναι εκπαιδευμένοι να διαβάζουν το γράμμα του νόμου (και να ασχολούνται μόνο με αυτό), ενώ οι ένορκοι που δεν είναι εκπαιδευμένοι νομικοί, λαμβάνουν υπ’ όψιν και άλλους παράγοντες. Οπότε, το ερώτημα αν η δικαιοσύνη είναι «τυφλή» αποκτά μια επιπλέον διάσταση όταν σε μια απόφαση εμπλέκονται και ένορκοι.

«Αντίθετα, λοιπόν, με το πώς φάνηκε προς τη δημοσιότητα, η ως άνω απόφαση έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την ερμηνεία από το ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο, σε ό,τι αφορά τις προϋποθέσεις χορήγησης της ελαφρυντικής περίστασης περί σύννομου βίου.

»Μένει να δούμε, με εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον, πώς θα διαμορφωθεί τόσο η γνώμη της θεωρίας όσο και της νομολογίας σχετικά με το εξής ζήτημα, οφείλοντας βέβαια να έχουμε πάντα στο νου μας ότι η εκπλήρωση απροσδιόριστων “ηθικών καθηκόντων” έχει φυσικοδικαιικό χαρακτήρα, πράγμα που είναι ασυμβίβαστο σε κάθε περίπτωση με τη θετικότητα του ποινικού δικαίου».