ΠΩΣ ΕΝΑ ΠΑΛΙΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΣΤΗ ΜΑΝΗ ΑΠΕΚΤΗΣΕ ΝΕΑ ΖΩΗ

Μπορεί ένα από χρόνια εγκαταλελειμμένο καφενείο να μεταμορφωθεί σε κατοικία, και μάλιστα υπόδειγμα αειφόρας αρχιτεκτονικής; Η αρχιτέκτονας Έλενα Ζερβουδάκη ανέλαβε την πρόκληση και μιλάει στο OW για αυτή τη μοναδική αποκατάσταση.

Χωρίς ανθρώπινη παρουσία από το 1950, στη Μάνη με την άγρια ομορφιά του φυσικού τοπίου και σε ένα χωριό που σβήνει μέρα με τη μέρα, αυτό το πυργόσπιτο των 65 τ.μ. «αφέθηκε» στα χέρια του αρχιτεκτονικού γραφείου Ζ-level, της Έλενας Ζερβουδάκη. Το αποτέλεσμα του πρότζεκτ Ka-Ma-Ra δικαίωσε την προσπάθεια και με το παραπάνω.

Το παλιό καφενείο (και παντοπωλείο) ενός κάποτε ζωντανού χωριού αποκαταστάθηκε και αναβιώνει, χωρίς να αποτελεί απλώς μια μορφολογική ανάδειξη της παραδοσιακής μανιάτικης αρχιτεκτονικής, αλλά ως μια αρχιτεκτονική πρόταση που προσθέτει νέες ποιότητες, αναδεικνύοντας τα θετικά στοιχεία, όπως σημειώνει η αρχιτέκτονας.

– Πού βρίσκεται η Ka-Ma-Ra;

Το έργο βρίσκεται σ’ ένα ερειπωμένο χωριό της Μάνης, με τρεις μόνιμους κατοίκους. Στο χωριό υπάρχουν πολλά εγκαταλελειμμένα πέτρινα κτίσματα, πύργοι, πυργόσπιτα, λιοτρίβια. Το παλιό καφενείο-παντοπωλείο ήταν κάποτε o χώρος συγκέντρωσης για την κοινότητα και φιλοξενούσε προβολές ταινιών δύο φορές τον χρόνο.

– Ήταν πρόκληση για σας να αναπαλαιώσετε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο στη Μάνη;

Η Κa-Ma-Ra είναι ένα έργο μικρής κλίμακας, που προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε πολλά θέματα αρχιτεκτονικής βιωσιμότητας. Η αποκατάσταση και αναβίωση ενός παραδοσιακού κτιρίου εμπεριέχει πάντα την ιδέα μιας νέας αρχής αλλά και μιας συνέχειας: του χρόνου, της ύλης, της ανθρώπινης γνώσης και δημιουργικότητας. Το ποσοστό μεταξύ των δύο αυτών εννοιών αποτελεί πρόκληση, καθορίζει την ταυτότητα του κτιρίου.

– Τι διατηρήσατε από το παλιό κτίριο;

Η αποκατάσταση του κτιρίου επικεντρώνεται στην επαναχρησιμοποίηση υλικών, τεχνικών, ιδεών, αξιών και παραδόσεων. Έτσι, δημιουργείται ένας ευέλικτος χώρος σύγχρονης διαβίωσης με δυνατότητες για ατομική ή ομαδική χρήση. Έγιναν οι λιγότερες δυνατές κατασκευαστικές παρεμβάσεις στο κτίσμα, καθώς η πρόθεσή μας ήταν να εκμεταλλευτούμε και να αναδείξουμε την παραδοσιακή σοφία και τεχνογνωσία με την οποία είναι φτιαγμένα τα κτίρια αυτά.

Το εξωτερικό του κτιρίου έμεινε ανέπαφο. Η όψη στο δρόμο δεν επισκευάστηκε ούτε αρμολογήθηκε, καθώς αποτελείται από διπλό πέτρινο τοίχωμα και ενδιάμεση ζώνη από τρόχαλα, που λειτουργούν σαν φίλτρο για την υγρασία.

Για τα εσωτερικά επιχρίσματα χρησιμοποιήθηκαν ποζολανικά κονιάματα χωρίς τσιμέντο, όπως τα παραδοσιακά, ώστε να αποφευχθεί η παγίδευση της υγρασίας και να διευκολυνθεί η διαδικασία της διαπνοής του κτιρίου, εξασφαλίζοντας μιας καλής ποιότητας αέρα μέσα σε αυτό.

Διατηρήθηκε τμήμα του παλιού δαπέδου με τις πέτρες που είχαν λειανθεί από τη χρήση του καφενείου. Η μεταλλική τζαμαρία του καφενείου προς την αυλή διατηρήθηκε και επισκευάστηκε.

– Πόσο σας απασχόλησε το ζήτημα της αειφορίας;

Η επανάχρηση υφιστάμενων κελύφων είναι μια από τις πιο βασικές αρχές αειφορίας, καθώς εξοικονομούνται πόροι πρώτων υλών και ενέργειας. Αποφεύγεται έτσι το αρνητικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα που σχετίζεται με τη διάθεση των αποβλήτων των κατεδαφίσεων.

Το γεγονός ότι το κτίριο υφίσταται τόσα χρόνια και τώρα επαναχρησιμοποιείται το καθιστά από μόνο του βιώσιμο. Για να παρέμβουμε, μελετήσαμε και διδαχτήκαμε από τις τεχνικές που το κάνουν φιλικό στο περιβάλλον και ακoλουθήσαμε την κατεύθυνση αυτή. Για την αποκατάσταση του κτιρίου δούλεψαν μικρά συνεργεία της περιοχής, γνώστες των κατασκευαστικών πρακτικών του τόπου.

– Ποιες πρακτικές αειφόρας αρχιτεκτονικής εφαρμόσατε συγκεκριμένα;

Χρησιμοποιήσαμε τοπικά, φυσικά υλικά, έγινε η κατάλληλη μόνωση και διαπνοή του κτιρίου, ώστε να περιορίζεται η ανάγκη κατανάλωσης ενέργειας για μηχανικά μέσα θέρμανσης ψύξης και αερισμού, ενώ το βρόχινο νερό συλλέγεται.

Η ξύλινη κεντρική κατασκευή είναι φιλική προς το περιβάλλον και συμβατή με το πνεύμα του κτιρίου, καθώς έγινε ανακύκλωση και επανάχρηση υλικών.

Χρησιμοποιήθηκαν σανίδες διαφορετικών μεγεθών από τα περισσεύματα ξυλείας για να φτιαχτούν τα χωρίσματα της κατασκευής, που εμπνέονται από τη δομή των παραδοσιακών τοίχων μπαγδατί.

Η ξύλινη κατασκευή της κάμαρας και η μεταλλική κατασκευή της στέρνας είναι ειδικά σχεδιασμένες, αρθρωτές, χειροποίητες, και έχουν τη δυνατότητα αποσυναρμολόγησης και μετακίνησης, αφήνοντας τον χώρο ανέπαφο και διαθέσιμο για νέες χρήσεις.

– Ποιες χρήσεις έχει σήμερα το κτίριο;

Το κτίριο διατίθεται ως εναλλακτικός χώρος διαβίωσης, είτε για κάποιον που θέλει να περάσει ένα χρονικό διάστημα σε ένα ήσυχο τόπο για απομόνωση και μελέτη, είτε για καλοκαιρινές διακοπές, είτε για ομαδικές χρήσεις, μαθήματα μαγειρικής, γιόγκα, προβολές.

– Είναι σημαντική, κατά τη γνώμη σας, η αποκατάσταση παλαιών κτιρίων;

Με όρους περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, η αποκατάσταση κτιρίων ή συνόλων είναι μονόδρομος. Η ποικιλομορφία των παραδοσιακών κτισμάτων στη Μάνη μπορεί να οδηγήσει σε μοναδικές λύσεις αποκατάστασης, στον αντίποδα του σχεδιασμού βιλών διακοπών που ακολουθούν την ομοιομορφία της παγκοσμιοποίησης.

Δυστυχώς, οι περιοριστικές πολεοδομικές διατάξεις στη Μάνη σε ό,τι αφορά τα νέα κτίρια αλλά και τις αποκαταστάσεις, οδηγούν συχνά σε αδέξιες μιμητικές παρεμβάσεις του παρελθόντος. Το ζητούμενο όμως είναι μια σύγχρονη αρχιτεκτονική έκφραση με γνώση και συναίσθηση του παρελθόντος, που να αντέχει στην εξέλιξη του χρόνου.

Το έργο αυτό εγγράφεται σε μια προσπάθεια στοιχειοθέτησης ορθών πρακτικών για την ανατολική Μάνη, όπου το απόθεμα εγκαταλελειμμένων κτιρίων είναι από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα. Η επανανοηματοδότηση και ενεργοποίηση των ερειπωμένων κτισμάτων της Μάνης, αποτελεί ένα βήμα για βιώσιμες κατασκευές και κοινότητες.