ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ ΜΕΓΑΛΟ ΣΕΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ 2024; 

Όσο ο πλανήτης Γη είναι ζωντανός, θα υπάρχουν σεισμοί. Αν μετράς κι εσύ τα χρόνια που έχουν περάσει από τον τελευταίο μεγάλο σεισμό στην Ελλάδα, με την απορία πότε μπορεί να ξανασυμβεί, δες τι μας έχουν πει οι ειδικοί για το θέμα.

Αν ήταν τόσο εύκολο να προβλεφθεί ένας σεισμός, προφανώς δεν θα υπήρχαν τόσα θύματα και υλικές ζημιές κάθε χρόνο στον πλανήτη. Στο επιστημονικό/στατιστικό κενό των ερευνητών ήρθε να προστεθεί και η κλιματική κρίση, που έκανε ακόμα πιο σύνθετο ένα φαινόμενο το οποίο έτσι κι αλλιώς δυσκόλευε τους επιστήμονες.

Στις βασικές γνώσεις κάθε Έλληνα ανήκει το γεγονός ότι δεν γίνονται μόνοι οι σεισμοί που νιώθουμε (χερσαίοι), αλλά και πολλοί που δεν αντιλαμβανόμαστε (στη θάλασσα ή μακριά από κατοικημένα κέντρα).

Κάθε χρόνο έχουμε κατά μέσο όρο έναν σεισμό μεγέθους τουλάχιστον 6 Ρίχτερ. Κάτι που δεν επιβεβαιώθηκε το 2022 και το 2023. Γι’ αυτό και τώρα υπάρχουν αρκετοί που υποστηρίζουν πως το 2024 είναι επίφοβο. Πολύ περισσότερο από την στιγμή που κάποια ρήγματα «κοιμούνται» για χρόνια. Άρα, μαζεύουν ενέργεια που κάποια στιγμή θα εκτονώσουν. Όσο αυξάνονται τα χρόνια του «ύπνου», τόσο πλησιάζουμε στη στιγμή της εκτόνωσης.

Δεν χρειάζεται να είσαι σεισμολόγος για να το καταλάβεις αυτό. Αλλά δεν βοηθούν και τα «μπορεί να έχουμε εκτόνωση σύντομα», όταν δεν υπάρχουν επαρκή συγκεκριμένα στοιχεία.

Γιατί ο σεισμός είναι ένα φαινόμενο το οποίο μελετάται πάντα

Η Γη υπάρχει κάτι εκατομμύρια χρόνια. Μελετάται τα τελευταία 100. Μόλις στα τέλη του ’50 προέκυψε η θεωρία των τεκτονικών ή λιθοσφαιρικών πλακών, που μας κουνούν όταν μετακινούνται. Υπάρχουν επτά τέτοιες μεγάλες πλάκες (Αφρικανική, Ευρασιατική, Ινδο-Αυστραλιανή, Ανταρκτική, πλάκα του Ειρηνικού, Βορειο-Αμερικανική, Νοτιο-Αμερικανική) και πολλές μικρότερες που βρίσκονται σε αέναη κίνηση στη διάρκεια του γεωλογικού χρόνου.

«Αυτό αποτελεί ένδειξη του ζωντανού χαρακτήρα του πλανήτη», έχει πει ο Παναγιώτης Παπαδημητρίου, ομότιμος καθηγητής σεισμολογίας στο τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το μεγαλύτερο μέρος της σεισμικής δραστηριότητας της Γης συμβαίνει στα όρια αυτών των πλακών. Τέτοιοι σεισμοί αναφέρονται ως τεκτονικοί. Υπάρχουν και οι ηφαιστειογενείς, όπως και οι εγκατακρημνισιγενείς (εδαφικές δονήσεις που οφείλονται σε καταπτώσεις οροφών φυσικών έγκοιλων και σπηλαίων).

Οι σεισμικές εστίες φτάνουν μέχρι περίπου 700 χιλιόμετρα βάθος. Ανάλογα με αυτό, οι σεισμοί διακρίνονται σε:

• επιφανειακούς (έχουν εστιακό βάθος μικρότερο από 60 χιλιόμετρα),
• ενδιάμεσου βάθους (μεταξύ 60-300 χιλιόμετρα) και
• μεγάλου βάθους (+300 χιλιόμετρα).

Το μέγεθος είναι η μέτρηση της ποσότητας ενέργειας που απελευθερώνεται σε έναν σεισμό και εξαρτάται από τη συνολική επιφάνεια του ρήγματος που σπάει. Διαφέρει από το πόσο τον αισθανόμαστε – κάτι που επηρεάζεται από την απόσταση μας από το επίκεντρο και τις συνθήκες του εδάφους. Αν πατάμε σε άμμο, για παράδειγμα, ο σεισμός μας «έρχεται» πιο δυνατός από ό,τι αν στεκόμαστε σε βράχο.

Η κλίμακα του μεγέθους είναι λογαριθμική και όχι γραμμική: για κάθε μονάδα που ανεβαίνει, η κίνηση του εδάφους αυξάνεται 10 φορές και η ενέργεια που απελευθερώνεται αυξάνεται 32 φορές.

Κατόπιν όλων αυτών, αντιλαμβάνεστε και ότι το μέγεθος ενός σεισμού δεν δείχνει πόσο καταστροφικός θα είναι. Αυτό εξαρτάται από τις παραμέτρους που διαβάσατε.

Η γνώση των σεισμολόγων έχει φτάσει έως και μέχρι τα 500.000 χρόνια πριν. Άρα, υπάρχει ένα τεράστιο κενό συγκριτικά με τα χρόνια της ύπαρξης της Γης. Αυτός είναι ο λόγος που η αποκωδικοποίηση της σεισμικής δραστηριότητας είναι μεν σε ένα καλό σημείο, «αλλά διαρκώς προκύπτουν νέα ερωτηματικά, καθώς ο Εγκέλαδος πάντα μας εκπλήσσει. Στην ουσία, είμαστε σε διαρκές κυνήγι της γνώσης και της αποκωδικοποίησης όσων μας δίνει ο σεισμός. Αυτή είναι η ομορφιά της επιστήμης μας και συνάμα η πρόκληση», επισήμανε ο κύριος Παπαδημητρίου.

Πόσους σεισμογράφους έχει η Ελλάδα;

Το 2008, η χώρα μας αποφάσισε να ενοποιήσει τα σεισμολογικά της δίκτυα. Έως τότε λειτουργούσαν ανεξάρτητα το Αστεροσκοπείο Αθηνών και τα τρία Πανεπιστήμια (Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πατρών). Η ένωση είχε ως συνέπεια τη  «συνεργασία» των περίπου 150 σεισμολογικών σταθμών (βλ. σεισμογράφων) που έχει η Ελλάδα και το κοινό database όπου βρέθηκαν μαζί όλες οι καταγραφές.

«Ο ενιαίος φορέας έδωσε μια καλύτερη γεωμετρία και πυκνότητα σταθμών και τη δυνατότητα να καταγράφουμε τους σεισμούς από σταθμούς πιο κοντά στα σεισμικά επίκεντρα», είπε ο κύριος Παπαδημητρίου.

Ποιο ρήγμα χαρακτηρίζεται ως ενεργό

Κατ’ αρχάς, ως ρήγμα προσδιορίζεται το σπάσιμο (διάρρηξη) στον φλοιό της γης, κατά μήκος του οποίου απελευθερώνεται η ενέργεια του σεισμού. Αν αυτή φτάσει στην επιφάνεια και άρα υπάρχει σεισμική δραστηριότητα, το ρήγμα καταγράφεται. Δεν ισχύει όμως με όλα αυτό. Άρα, πολλά ρήγματα παραμένουν άγνωστα.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το ρήγμα στην Ανδραβίδα που ήταν άγνωστο έως τον σεισμό του 2008 (δύο άνθρωποι πέθαναν, περισσότεροι από 200 τραυματίστηκαν και 2.000 έμειναν χωρίς σπίτι), αφού δεν είχε δώσει «δικαιώματα». Σήμερα, είναι γνωστό πως παίζει σημαντικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή.

Επιστημονικοί οργανισμοί και υπηρεσίες ορίζουν ως ενεργό ρήγμα αυτό που έχει παρουσιάσει δραστηριοποίηση (σεισμική ή όχι) σε 10.000 χρόνια ή σε 35.000 χρόνια ή σε 150.000 χρόνια ή δυο φορές σε 500.000 χρόνια.

Ως ανενεργό χαρακτηρίζεται όποιο δεν έχει «πρόσφατη τεκτονική διαδικασία», όπως περιγράφεται το «πρόσφατη» παραπάνω.

Γιατί δεν έχουν νόημα οι τοποθετήσεις ειδικών αμέσως μετά από ένα σεισμό

Γίνεται ένας σεισμός και πριν περάσει ένα λεπτό, εμφανίζονται σεισμολόγοι στα media για σχόλια. Όπως έχει πει ο κύριος Παπαδημητρίου, «όπως θα πηγαίνατε στο γιατρό με ενοχλήσεις στην καρδιά και θα χρειαζόταν να σας εξετάσει για να κάνει τη διάγνωση, μετά το σεισμό εμείς κάνουμε την επεξεργασία των στοιχείων μελετώντας τα σεισμικά κύματα που μας παρέχουν στοιχεία με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και βοηθούν στην εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.

»Παρόλο που έχουμε διαδικασίες για αυτόματο προσδιορισμό, αν δεν τα κάνει κάποιος χειροκίνητα, πάντα υπάρχουν αμφιβολίες. Ο χειριστής απομονώνει τα λάθη και έτσι έχουμε σωστή πληροφόρηση».

«Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΕΙΝΑΙ ΔΥΟ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΜΕ ΠΩΣ ΘΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΕΡΘΟΥΝ. ΑΡΑ, ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΕΧΕΙ Ο ΣΕΙΣΜΟΓΟΝΟΣ ΧΩΡΟΣ».

 

«Με κάποιες στατιστικές επεξεργασίες, προσπαθούμε να καταλάβουμε τι θα γίνει. Ποτέ όμως δεν μπορούμε να μιλήσουμε με σιγουριά ως προς το πώς θα εξελιχθεί το φαινόμενο. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα, πριν δούμε τα στοιχεία. Ο εντοπισμός της περιοχής (του επίκεντρου) μας βοηθάει να έχουμε τα χαρακτηριστικά και να εκτιμήσουμε τη συνέχεια. Όμως, αν ξαναγίνει στην ίδια περιοχή σεισμός, δεν σημαίνει ότι θα έχει πάντα τα ίδια χαρακτηριστικά, αφού η κίνηση των τεκτονικών πλακών δεν γίνεται πάντα με τον ακριβώς ίδιο τρόπο. Παρατηρούνται πάντα αλλαγές που μας εκπλήσσουν».

Τι μας λείπει και είναι το πιο βασικό από όλα

Οι σεισμολόγοι της Ελλάδας συμφωνούν πως θα είχαμε μια μεγαλύτερη ασφάλεια εάν τακτοποιούσαμε τα της πρόληψης σεισμών στη χώρα. Δηλαδή, να γνωρίζαμε όλοι τι πρέπει να κάνουμε κατά τη διάρκεια σεισμού, ώστε να αποφευχθούν οι τραγικές συνέπειες. Επίσης, πολύ σημαντικό είναι να επιστρατεύουν οι μηχανικοί όλα τα μέσα που διαθέτουν για να εγγυηθούν τις αντοχές των κτιρίων στις σεισμικές δονήσεις.

Ας τακτοποιήσουμε αυτό που είναι και εύκολο και μετά μπορούμε να οραματιζόμαστε πως μια μέρα θα αποκτήσουμε το Σύστημα Προειδοποίησης Σεισμού που έχει η Μετεωρολογική Υπηρεσία της Ιαπωνίας (Japan Meteorological Agency) και το εξελίσσει από το 2007.

Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα της JMA, «το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης σεισμών παρέχει εκ των προτέρων ανακοίνωση των εκτιμώμενων σεισμικών εντάσεων και της αναμενόμενης ώρας άφιξης του κύριου κύματος».

Έχει ως στόχους την άμεση επιβράδυνση των τρένων που τρέχουν με 500 χιλιόμετρα την ώρα στις περιφέρειες κοντά στην εστία του σεισμού (μεταφέρουν χιλιάδες κόσμου καθημερινά), τον έλεγχο των ανελκυστήρων για να μην εγκλωβιστούν άνθρωποι, την πρόληψη για οδικά ατυχήματα.

Βασικά, ας αποδεχθούμε πως στην Ελλάδα δεν θα το αποκτήσουμε ποτέ.

Ακολουθούν όσα λέει ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος, διευθυντής ερευνών στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ο οποίος ασχολείται με τη σεισμολογία και την επιστήμη των τσουνάμι από το 1982. Ήταν στην Ιαπωνία στο σεισμό των 7 Ρίχτερ της Πρωτοχρονιάς, ως καλεσμένος Πανεπιστημίου με το οποίο συνεργάζεται. Άρα έχει πλήρη γνώση όσων απαιτούνται για το Σύστημα.

Εξηγεί ότι τα πιο βασικά είναι τα εξής:

«Για να καταφέρεις να κάνεις αυτό που έχουν κάνει οι Ιάπωνες σε επίπεδο προειδοποίησης, χρειάζονται δυο βασικά πράγματα: η πολιτική απόφαση και η τεχνολογία. Το πρώτο είναι να αποφασιστεί πως το θέλει και το χρειάζεται η χώρα. Να γίνουν εισηγήσεις ειδικών και να αποφασίσει μια κυβέρνηση ότι θα το δρομολογήσει, με συνεχή υποστήριξη των επιστημόνων και των τεχνολόγων που θα εξελίξουν ένα τέτοιο σύστημα. Είναι σαφές πως δεν μπορεί να γίνει copy-paste. Η τεχνολογία είναι πολύ υψηλή και προσαρμοσμένη στα δεδομένα της Ιαπωνίας».

Όποια κυβέρνηση πάρει αυτή την απόφαση, τονίζει ο ίδιος, θα αποδεχτεί ότι το σύστημα θα είναι έτοιμο σε 10 με 15 χρόνια, ότι ο στόχος είναι μακροπρόθεσμος.

«ΟΠΟΙΟΙ ΥΠΟΓΡΑΨΟΥΝ ΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ, ΘΑ ΑΠΟΔΕΧΘΟΥΝ ΠΩΣ ΠΡΑΤΤΟΥΝ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ».

«Μετά την πολιτική απόφαση, που χωρίς αυτήν δεν γίνεται τίποτα, θα χρειαστεί συστηματική δουλειά από επιστήμονες που θα υπηρετήσουν αυτό τον στόχο, με την ενίσχυση της πολιτείας. Με τεχνογνωσία που θα αποκτηθεί σιγά σιγά, συν τις γνώσεις που θα πάρουμε από το εξωτερικό».