ΟΥΚΡΑΝΙΑ: «Η ΔΥΣΗ ΜΑΣ ΑΦΗΣΕ ΜΟΝΟΥΣ»
Ρωσική εισβολή. Πόλεμος στην Ουκρανία. Οι εικόνες των ανθρώπων που συνωστίζονται στα καταφύγια αναζητώντας προσωρινή ασφάλεια τρομάζουν και συγκινούν. Πώς φτάσαμε ως εκεί και πώς προδιαγράφεται το μέλλον;
«Η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία». Ακούω την ηρεμία της φωνής στο video του Reuters που περιγράφει τις ραγδαίες πολεμικές εξελίξεις από το ουκρανικό μέτωπο και συνειδητοποιώ την ακραία αντίθεσή της με την αγωνία που το ίδιο το γεγονός προκαλεί. Η απλότητα της φράσης έχει κάτι το συγκλονιστικό, γιατί στις 5 αυτές λέξεις περικλείονται όλες οι δραματικές συνέπειες της κίνησης που ο Βλαντιμίρ Πούτιν επέλεξε τελικά να κάνει. Πόλεμος!
Στις 5:40 ώρα Ελλάδας, την Πέμπτη 24 Φεβρουαρίου 2022, ο Ρώσος Πρόεδρος διατάζει την εισβολή. Οι σειρήνες ήχησαν στο Κίεβο και εκρήξεις ακούγονται σε διάφορες πόλεις της Ουκρανίας, μεταδίδουν τα διεθνή πρακτορεία. Η επίθεση είναι μαζική από στεριά, αέρα και θάλασσα, η μεγαλύτερη στην Ευρώπη από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος πολέμου
Η Δύση μέρες τώρα επέμενε ότι επίκειται εισβολή, ο Βλαντιμίρ Πούτιν επέμενε να το αρνείται. Αυτό που η διπλωματία προσπάθησε να αποτρέψει είναι πλέον σε εξέλιξη, επιβεβαιώνοντας την ανησυχία αλλά και τη δυσπιστία των δυτικών απέναντι στις μετακινήσεις των ρωσικών στρατευμάτων στα ουκρανικά σύνορα. Επιβεβαιώνεται και το εύλογο ερώτημα που τέθηκε όταν αποφασίστηκε η επιβολή κυρώσεων εναντίον της Μόσχας μετά την αναγνώριση των αποσχισθεισών περιοχών στο Ντονμπάς, τη Δευτέρα: Μπορούν οι κυρώσεις να αποτρέψουν τον πόλεμο;
Όμως, ο Ρώσος Πρόεδρος δεν αφήνει πολλά περιθώρια άλλων σκέψεων. Απειλεί με συνέπειες πρωτόγνωρες στην ιστορία όποιον θελήσει να αναμειχθεί και υπενθυμίζει αυτό που είναι ο εφιάλτης της ανθρωπότητας: τα πυρηνικά όπλα. Η Ρωσία «παραμένει ένα από τα ισχυρότερα πυρηνικά κράτη», τονίζει με νόημα ο Πούτιν, που υποστηρίζει ότι στόχος της ρωσικής επιχείρησης είναι να προστατεύσει τους ανθρώπους που υφίστανται γενοκτονία από το Κίεβο εδώ και 8 χρόνια. «Θα επιδιώξουμε να αποστρατικοποιήσουμε και να αποναζιστικοποιήσουμε την Ουκρανία, να δικάσουμε όσους διέπραξαν αιματηρά εγκλήματα εναντίον πολιτών», ανέφερε σε δήλωσή του ο άλλοτε αξιωματικός της KGB.
Είχε προηγηθεί τη Δευτέρα η αναγνώριση των αυτοανακηρυγμένων Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντανιέτσκ και του Λουγκάνσκ, στην περιοχή Ντονμπάς στην ανατολική Ουκρανία, που κατέχουν οι φιλορώσοι αυτονομιστές. Αντίθετα, ο Πούτιν αμφισβητεί την υπόσταση της Ουκρανίας ως κράτους και θεωρεί ότι δεν υπάρχει ουκρανική ταυτότητα.
Η Ουκρανία μετά τη Σοβιετική Ένωση
Η Ουκρανία, μέρος της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι την κατάρρευσή της το 1991, στην πορεία της ανεξαρτησίας της αντιμετώπισε κρίσεις πολιτικής αστάθειας. Αφορμή αλλά και αιτία τους ήταν, μεταξύ άλλων, η ρωσική επιρροή και η αμφιταλάντευση ανάμεσα στο δίπολο Μόσχας-Δύσης. Το 2004 κερδίζει τις εκλογές ο φιλορώσος υποψήφιος Βίκτορ Γιανουκόβιτς, όμως οι καταγγελίες για νοθεία προκαλούν έντονες αντιδράσεις και ο κόσμος βγαίνει στους δρόμους.
Η Πορτοκαλί Επανάσταση, όπως ονομάστηκε η εξέγερση των Ουκρανών ενάντια στο εκλογικό αποτέλεσμα, εμπνευσμένη από την επανάσταση των ρόδων στη Γεωργία (2003), συντονίστηκε μέσα από το διαδίκτυο και οδήγησε σε νέα εκλογική αναμέτρηση. Νικητής αυτή τη φορά ο φιλοδυτικός πρώην πρωθυπουργός Βίκτορ Γιουσένκο, με την υπόσχεση να βγάλει την Ουκρανία από τη σφαίρα επιρροής του Κρεμλίνου και να τη φέρει πιο κοντά στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Το 2008, στη σύνοδο κορυφής του Βουκουρεστίου, το ΝΑΤΟ υπόσχεται στην Ουκρανία να τη δεχτεί μελλοντικά ως μέλος. Όμως η ρωσική πλευρά είχε προειδοποιήσει ότι «η είσοδος της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα προκαλέσει μια βαθιά κρίση στις ρωσο-ουκρανικές σχέσεις, και αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή ασφάλεια». Την αντίθεσή τους είχαν εκφράσει τότε η Γερμανία και η Γαλλία κατανοώντας ότι η Ρωσία είναι πολύ μεγάλη για να την αγνοήσουν.
Εξάλλου, αφορμή για την τελευταία κρίση κατά την οποία διακυβεύεται η ύπαρξη της Ουκρανίας είναι η ευρωατλαντική πορεία του Κιέβου. Η Ρωσία στις 17 Δεκεμβρίου του 2021 έχει εκφράσει απαιτήσεις ασφάλειας συμπεριλαμβανομένης της νομικά δεσμευτικής εγγύησης ότι το NATO θα παύσει κάθε στρατιωτική δραστηριότητα στην Ανατολική Ευρώπη και την Ουκρανία. Ήδη από την άνοιξη της περασμένης χρονιάς η Ρωσία συγκεντρώνει στρατεύματα στα σύνορα με την Ουκρανία, με την κλασική δικαιολογία της διενέργειας στρατιωτικών ασκήσεων. Το φθινόπωρο του 2021 η Ρωσία συγκεντρώνει και πάλι στρατεύματα κοντά στα ουκρανικά σύνορα. Έτσι, τον Δεκέμβριο, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Τζο Μπάιντεν προειδοποιεί τη Μόσχα με αυστηρές κυρώσεις σε περίπτωση που εισβάλει στην Ουκρανία.
Προσάρτηση και ανεξαρτητοποιήσεις
Την ενταξιακή υπόσχεση του ΝΑΤΟ προς το Κίεβο ακολούθησε το 2010 η εκλογή και πάλι του φιλορώσου Γιανουκόβιτς. Τρία χρόνια αργότερα, το 2013, η απόφασή του για επαναφορά των οικονομικών δεσμών με τη Ρωσία προκαλεί και πάλι διαδηλώσεις στο Κίεβο. Με επίκεντρο την πλατεία Μαϊντάν οι διαδηλωτές διαμαρτύρονται επί μήνες, μέχρι που η βίαιη καταστολή της εξέγερσης αφήνει πίσω της δεκάδες διαδηλωτές νεκρούς.
Τον Φεβρουάριο του 2014 το ουκρανικό κοινοβούλιο καθαιρεί τον Γιανουκόβιτς, ο οποίος εγκαταλείπει τη χώρα. Όμως αυτό γίνεται αφορμή νέας περιπέτειας. Μέσα σε λίγες μέρες, ένοπλοι καταλαμβάνουν το κοινοβούλιο στην Κριμαία και υψώνουν τη ρωσική σημαία. Η Μόσχα προχωρά στην προσάρτηση της Κριμαίας μετά το δημοψήφισμα της 16ης Μαρτίου, που δείχνει ότι ο πληθυσμός της περιοχής εγκρίνει την ένταξη στη Ρωσική Ομοσπονδία.
Και τον Απρίλιο του 2014 φιλορώσοι αυτονομιστές στην ανατολική επαρχία του Ντονμπάς, εκεί που είναι το Ντανιέτσκ και το Λουγκάνσκ, κηρύσσουν την ανεξαρτησία της περιοχής. Ξεσπούν συγκρούσεις, οι οποίες συνεχίζονται σποραδικά μέχρι και σήμερα. Ο πόλεμος αυτός στοίχισε τη ζωή σε 14.000 ανθρώπους.
Ο σημερινός πόλεμος
Ο σημερινός πόλεμος ήδη στοιχίζει ζωές και δεν είναι ξεκάθαρο πώς και πότε θα σταματήσει. Η Δύση αντιδρά με διαβάθμιση κυρώσεων εναντίον της Μόσχας και η Ουκρανία επικριτικά –αν όχι σπαρακτικά– δηλώνει: «Η Δύση μας άφησε μόνους». Οι στιγμές δραματικές. Οι εικόνες των ανθρώπων που συνωστίζονται στα καταφύγια αναζητώντας προσωρινή ασφάλεια τρομάζουν και συγκινούν. Από τη μια στιγμή στην άλλη, η ζωή τους έχει γίνει κόλαση.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, αντίθετα με ό,τι μέχρι τώρα είχε διακηρύξει, μοιάζει να θέλει τον πλήρη έλεγχο της Ουκρανίας και την απομάκρυνση του Προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, του πρώην κωμικού ηθοποιού που κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στη χώρα του τον Ιούλιο του 2019, με την υπόσχεση να πατάξει τη διαφθορά και να βάλει τέλος στον πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία.
Είναι μια προσπάθεια αιματηρής επαναδιαπραγμάτευσης του συνολικού συστήματος της ευρωπαϊκής ασφάλειας και ουσιαστικά καθορισμού των σφαιρών επιρροής. Μια οπισθοδρόμηση σε ψυχροπολεμικές συνθήκες, με τη διαφορά ότι η Κίνα είναι ένας επιπλέον παίκτης στη γεωστρατηγική σκακιέρα. Σε κάθε περίπτωση, το μέλλον είναι αβέβαιο και ζοφερό. Κι ο αναθεωρητισμός του Πούτιν μας υπενθυμίζει τον νεο-οθωμανικό αναθεωρητισμό του Ερντογάν, που έχει βάλει στο στόχαστρο τη Συνθήκη της Λωζάνης, καθώς το 2023 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την υπογραφή της.
Η Μαρίνα Ρήγου είναι Επ. Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Δημοσιογράφος.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
