ΟΙ 3 ΚΑΝΟΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΛΟΓΩ ΙΝΤΕΡΝΕΤ

Από τις 14 Ιούνη μέχρι τις 15 Αυγούστου, τρέχει στην Αμερική το #PhoneFreeFriday Summer Challenge: Έφηβοι δεσμεύονται να παραδίνουν το κινητό στους γονείς τους κάθε Παρασκευή, ή για μία τουλάχιστον ημέρα τη βδομάδα. Ο ειδικός που το εισήγαγε σκιαγραφεί μια ζόρικη πραγματικότητα για την εφηβική κατάθλιψη σήμερα λόγω ίντερνετ. Μήπως ήρθε η ώρα να προτείνουμε κι εμείς στα παιδιά μας ένα no smartphone challenge;

Πρόσφατα είδα τη σειρά «Eric» στο Netflix και τα γονεϊκά μου ένστικτα χτύπησαν κόκκινο. Ο εννιάχρονος Έντγκαρ εξαφανίζεται μπροστά από τα μάτια των γονιών του στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’80, όπου τα παιδιά κυκλοφορούσαν ακόμα μόνα τους και περνούσαν το δρόμο χωρίς να πιάνονται από το χέρι του μπαμπά.

Ζώντας μία παρόμοια συνθήκη, ο εντεκάχρονος γιος μου Τζίμης μεγαλώνει στην Ερμούπολη, όπου τα αυτοκίνητα σταματάνε πάντα στις διαβάσεις, υπάρχουν ποδηλατόδρομοι και τα παιδιά κυκλοφορούν μόνα τους ακόμη και αργά το βράδυ. Ένα αδιόρατο άγχος άρχισε να με περιβάλλει, καθώς σκέφτηκα ότι, εν έτει 2024, ίσως είναι πιο προστατευμένος μέσα στο σπίτι. Έστω και με μία οθόνη μπροστά στα μάτια του, θα ήταν στο οπτικό μου πεδίο, ασφαλής. Σωστά; Όχι ακριβώς.

Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο/ψυχολόγο Jonathan Haidt, το ελεύθερο παιχνίδι και η πραγματική ζωή –ακόμη και χωρίς επιτήρηση από ενήλικες– είναι μια συνθήκη πολύ πιο ασφαλής από το διαδίκτυο και τους κινδύνους των social media.

Η εφηβική κατάθλιψη στα χρόνια των social media

Στο βιβλίο του με τίτλο The Anxious Generation, ο Haidt εξηγεί πώς οι εγκέφαλοι των παιδιών μας στην ουσία επαναπρογραμματίζονται μέσω της χρήσης των smartphones, φέρνοντας ένα νέο κύμα κατάθλιψης που έχει κατακλύσει τους εφήβους τα τελευταία χρόνια.

Η εξήγηση είναι απλή: Όταν το πρώτο iPhone λανσαρίστηκε τον Ιανουάριο του 2007, χαιρετήθηκε ως μία από τις μεγαλύτερες εφευρέσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τα είχε όλα. Ήθελες μουσική; Χάρτη; Τηλέφωνο; Παιχνιδομηχανή; Όλα στο χέρι σου, και καθόλου απειλητικά για την ψυχική σου υγεία!

Έναν χρόνο μετά, ανοίγει το κουτί της Πανδώρας. Το 2008 ανοίγει το App Store. Το 2009, ξεκινούν τα push notifications. Το 2010, βγαίνει η μπροστινή κάμερα. Την ίδια χρονιά, λανσάρεται το Instagram, η πρώτη εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης που σχεδιάστηκε για να χρησιμοποιείται αποκλειστικά σε smartphones. Μέσα σε λίγο καιρό, τα smartphones γίνονται από υπηρέτης αφεντικό – των επιθυμιών, της διάθεσης, του χρόνου μας. Ένα αφεντικό που πολιορκούν πολλοί μνηστήρες/εταιρείες, διεκδικώντας διαρκώς την προσοχή μας.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Για την Gen X δεν άλλαξαν πολλά. Είχαμε ζήσει ήδη χρόνια μπροστά στο «χαζοκούτι». Και είχαμε βιώσει στο πετσί μας τα δύο κύματα με τα οποία μας κατέκλυσε το διαδίκτυο.

Στη δεκαετία του ’80 και του ’90, αποκτήσαμε προσωπικούς υπολογιστές. Και μετά αποκτήσαμε Internet. Το αργόσυρτο μπιιιιιπ-πιπ-μπιιιπ της σύνδεσης ήταν το μαγικό μάντρα που μας επέτρεπε να συνδεθούμε με τον κόσμο ολόκληρο! Εκείνη την εποχή, φαίνεται ότι οι δείκτες ψυχικής υγείας των εφήβων ήταν στην πραγματικότητα σταθεροί ή σε άνοδο, ακόμη και μέχρι το 2011.

Και μετά, το 2012 και το 2013, η κατηφόρα. Μία απίστευτα ραγδαία πτώση που, σύμφωνα με τον Haidt, εξηγείται πολιτισμικά και τεχνολογικά. Οι «παλιοί» της Gen Z, όπως ο μεγάλος μου γιος ο Γιώργος, πήγαιναν ακόμα σχολείο την εποχή που το Facebook πρόσθεσε το κουμπί Like, το Twitter πρόσθεσε το Retweet και οι μπροστινές κάμερες των smartphone έγιναν πανταχού παρούσες, λανσάροντας το (ακόμα αμήχανο) trend με τις selfies. Σκεφτείτε το σαν, ξαφνικά, να ανεβάσαμε τα παιδιά μας στη σκηνή ενός θεάτρου όπου συγκρίνονται και κρίνονται διαρκώς. Αυτοεκτίμηση καληνύχτα, καλημέρα θλίψη.

Υπάρχουν πλέον μελέτες που αποδεικνύουν ότι όσο περισσότερο χρησιμοποιεί ένα παιδί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τόσο πιο πιθανό είναι να εμφανίσει άγχος και κατάθλιψη. Βάλτε στο κοκτέιλ και τα άπειρα βιντεάκια που κυκλοφορούν στο TikTok και το Instagram που παρέχουν δωρεάν ψυχολογική ανάλυση τσιχλόφουσκας, και είναι πολύ εύκολο για ένα παιδί να ερμηνεύσει λανθασμένα το καθημερινό άγχος και τη δυσκολία να συγκεντρωθεί στα μαθήματά του ως σημάδια μιας σοβαρής διαταραχής, από αυτές που φοριούνται πολύ τα τελευταία χρόνια.

«ΥΠΕΡΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΟΝ ΑΛΗΘΙΝΟ ΚΟΣΜΟ, ΕΝΩ ΤΑ ΑΦΗΝΟΥΜΕ ΑΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΑ ONLINE. «ΤΟ ΙΔΙΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΜΙΑ ΓΕΝΙΑ ΤΡΙΓΥΡΙΖΕ ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΠΕΣΕΙ Ο ΗΛΙΟΣ, ΣΗΜΕΡΑ ΠΕΡΝΑΕΙ ΤΗ ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΚΑΡΦΩΜΕΝΟ ΣΕ ΜΙΑ ΟΘΟΝΗ».

Μοιάζει με αυτοεκπληρούμενη προφητεία καθώς, σύμφωνα με επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, «το άγχος σε μικρές δόσεις, όταν μεταφράζεται ως σύμπτωμα μιας αγχώδους διαταραχής, μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορικά προβλήματα που με τη σειρά τους επιδεινώνουν περαιτέρω τα συμπτώματα άγχους». Φαύλος κύκλος.

Το ρίσκο της αληθινής ζωής

Όταν είμαστε ενήλικες, η κριτική μας σκέψη είναι –ως έναν βαθμό– ανεπτυγμένη. Σκανάρουμε και ζυγίζουμε αυτά που βλέπουμε μέσα από τα μάτια της εμπειρίας. Τα παιδιά, όμως, είναι άλλη υπόθεση. Είναι χρέος μας, σύμφωνα με τον Haidt, να επιβάλλουμε ένα νέο σετ από κανόνες, για να προστατέψουμε τα παιδιά μας από αυτό το νέο, μεγάλο κύμα κατάθλιψης:

1. Όχι smartphones πριν τα 14.
2. Όχι social media μέχρι την ηλικία των 16.
3. Όχι κινητά στο σχολείο.

Παράλληλα, οφείλουμε να τα ενθαρρύνουμε σε δραστηριότητες σωματικές, εκεί έξω, στον αληθινό κόσμο. Να τα εκπαιδεύσουμε, έστω και σταδιακά, να αναλαμβάνουν ευθύνες. «Τα υπερπροστατεύουμε στον αληθινό κόσμο, ενώ τα αφήνουμε απροστάτευτα online», λέει χαρακτηριστικά ο Haidt. «Το ίδιο παιδί που πριν από μία ολόκληρη γενιά τριγύριζε στη γειτονιά μέχρι να πέσει ο ήλιος, σήμερα περνάει τη μέρα του μέσα στο σπίτι, καρφωμένο σε μία οθόνη».

Ναι, συνοδεύεται από τρομερό άγχος για τον γονιό αυτή η επιλογή. Κι όμως. Τα παιδιά που δεν βγαίνουν εκεί έξω, στον αληθινό κόσμο, χάνουν πολλά. Δεν μαθαίνουν να παίρνουν ρίσκα, να «διαβάζουν» τους άλλους σε ένα αληθινό κοινωνικό περιβάλλον, να κάνουν καινούργιες σχέσεις, να επιλύουν συγκρούσεις. Το θυμάστε καλά: Όταν οι διαπροσωπικές σχέσεις καλλιεργούνται χωρίς την παρέμβαση της οθόνης, απαιτείται πολύ περισσότερη συναισθηματική επένδυση και προσπάθεια. Κι αυτό λείπει, σήμερα. Το φαινόμενο έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις που, σύμφωνα με δημοσίευση του έγκριτου The Journal of Pediatrics, μελετητές δήλωσαν ότι «πρέπει να θεωρηθεί και να αντιμετωπιστεί ως διεθνής κρίση υγείας».

Το βιβλίο του Haidt έγινε best seller μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, συμπαρασύροντας μία ολόκληρη κοινότητα ειδικών και γονιών που θέλουν να αλλάξουν τα πράγματα. Η Ντρου Μπάριμορ δηλώνει στην εκπομπή της ότι δεν επιτρέπει στα παιδιά της να χαζεύουν στο κινητό και, ενώ ξέρει ότι αυτό την κάνει εχθρό στα μάτια τους, απαντάει με ένα «δε με νοιάζει καθόλου, η δουλειά μου είναι να κάνω αυτό που είναι καλό για σένα, κι ας με μισείς γι’ αυτό».

Ο ίδιος ο Haidt έχει ξεκινήσει στην Αμερική το #PhoneFreeFriday Summer Challenge. Από τις 14 Ιούνη μέχρι τις 15 Αυγούστου, έφηβοι δεσμεύονται να παραδίνουν το κινητό στους γονείς τους κάθε Παρασκευή, ή για μία τουλάχιστον ημέρα τη βδομάδα. Την ίδια στιγμή, ολοένα και πληθαίνουν τα άρθρα που περιγράφουν πώς είναι να ζεις χωρίς κινητό σαν έφηβος το 2024, ενώ καθημερινά εμφανίζονται παιδιά (κυρίως κορίτσια, που πλήττονται μαζί με τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά περισσότερο από την απάνθρωπη σύγκριση με τα πρότυπα που εξυμνούν τα social media), που αφήνουν το smartphone τους σε ένα συρτάρι, μέχρι νεωτέρας.

Ο Τζίμης ήρθε ξανά εχθές δίπλα μου, την ώρα που δούλευα, για να ξεκινήσει για άλλη μία φορά τη συχνή καμπάνια που κάνει τον τελευταίο καιρό, με τίτλο «είμαι αρκετά ώριμος/έτοιμος/χρειάζομαι απεγνωσμένα ένα smartphone/όλοι οι φίλοι μου έχουν/με κοροϊδεύουν». Νομίζει ότι θα με λυγίσει. Νομίζει ότι θα παραδοθώ. Του δείχνω το μικρό flip phone που του έχουμε πάρει για να μας καλεί αν συμβεί κάτι απρόοπτο στην πλατεία, τον ρωτάω αν είναι φορτισμένο, και με απαθές βλέμμα του απαντάω: «Καλή βόλτα. Σε περιμένω πίσω στις 10:30». Η ώρα επιστροφής είναι κάθε –μα κάθε–φορά υπό διαπραγμάτευση. Το τηλέφωνο, ποτέ.