Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ ΠΕΡΝΑΕΙ ΣΤΟ TIKTOK

Τα social media προσφέρουν ελεύθερη διακίνηση πληροφορίας, που δεν είναι πάντα έγκυρη, όπως και προπαγάνδας. Καθώς η γενιά του TikTok βλέπει το αγαπημένο της μέσο να γεμίζει στολές παραλλαγής και εικόνες από τον πόλεμο στην Ουκρανία, ποιος μπορεί να ξεχωρίσει το γεγονός από τα fake news;

Το TikTok είναι το μέσο κοινωνικής δικτύωσης που έχει μονοπωλήσει τις εξελίξεις του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Δηλαδή, έχει γίνει το μέσο στο οποίο καταγράφονται οι εξελίξεις. Ή, καλύτερα, ό,τι φαίνεται να είναι εξέλιξη σχετική με τον πόλεμο, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάς πως στα social media «τα fake news ταξιδεύουν έξι φορές πιο γρήγορα από την αλήθεια».

Αυτό είχε δείξει ανάλυση που έγινε σε posts τριών εκατομμυρίων ανθρώπων στο Twitter, από το 2006 έως το 2017. Ήταν ο λόγος που η συγκεκριμένη πλατφόρμα εκπόνησε project ελέγχου πληροφοριών, το Birdwatch, με εθελοντές (μαζεύτηκαν 10.000) που τσεκάρουν και ενημερώνουν για πιθανές προβληματικές αναρτήσεις. Δεκατρείς μήνες αργότερα, το Birdwatch παραμένει σε πιλοτική φάση.

Το θέμα μας όμως –σήμερα τουλάχιστον– δεν είναι το Twitter. Είναι το TikTok, που έκανε «καριέρα» ως η πλατφόρμα που είναι ικανή να κάνει χρήστες διάσημους σε όλον τον πλανήτη, εν μια νυκτί. Aν δεν έχεις δει το «Hype House» στο Netflix, κάνε έναν κόπο.

Οι Ρώσοι χρησιμοποιούν την εφαρμογή για την προπαγάνδα τους και οι Ουκρανοί για να δείχνουν τι είναι πόλεμος – και τι περνούν. Ανάμεσα τους υπάρχουν αμέτρητα fake news, τα οποία δεν ήταν έτοιμη να διαχειριστεί η πλατφόρμα. Βλέπεις, είναι ο πρώτος της πόλεμος.

• Ο πρώτος πόλεμος στην εποχή των social media ήταν η Αραβική Άνοιξη του 2011, που παρουσιάστηκε σε Facebook και Twitter.
• Επτά χρόνια μετά, το timeline γέμισε με παιδιά στη Συρία, να πνίγονται από χημικά όπλα.
• Πέρυσι ήταν η σειρά των Ταλιμπάν και του χάους της κυριαρχίας τους στην Καμπούλ.

TO TIKTOK EINAI ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΒΙΝΤΕΟ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΕΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΕΞΕΛΙΣΣΕΤΑΙ ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ.

Η ευχρηστία του TikTok έγινε ο χειρότερος εφιάλτης της αλήθειας

Το TikTok είναι η εφαρμογή στην οποία η πρόκληση συναισθήματος είναι ο στόχος και το performance (απόδοση) το άπαν. Κερδίζει η εικόνα που συνδυάζεται με τη μεγαλύτερη δυνατή αμεσότητα. Η ευκολία με την οποία γίνονται όλα (πιο εύκολα από οπουδήποτε αλλού) το κάνουν κυρίαρχο.

Προφανώς και από την πρώτη ημέρα της λειτουργίας του, οι δημιουργοί (χρήστες) χρησιμοποιούσαν θεμιτούς και αθέμιτους τρόπους για να προκαλέσουν το συναίσθημα του κοινού. Άρα, οι πληροφορίες που παρέχονταν δεν ήταν πάντα πραγματικές – αληθείς και έγκυρες.

Να σου πω πώς μεταφράζεται αυτό εν καιρώ πολεμικής σύρραξης.

Το video που είδες δημοσιεύτηκε στο TikTok και «πέρασε» στο Twitter, για να συγκεντρώσει περισσότερα από 26 εκατομμύρια views. Έδειχνε μια στιγμή από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ή τουλάχιστον αυτό έλεγε πως έδειχνε. Η πραγματικότητα ήταν πως το video ήταν του 2015, όπως αποκάλυψαν fact checkers. Οι ελεγκτές των δεδομένων στο διαδίκτυο προέκυψαν στις αρχές του 2000 – εκτός διαδικτύου είναι οι επιμελητές που υπάρχουν από τις αρχές του 1920 και τους χρωστάμε στο περιοδικό Time.

Το επάγγελμα έφτασε στο πικ του μετά τις εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ, όταν απέκτησε εκπροσώπους παντού – και δη στην Ευρώπη. Υπάρχουν σχετικοί οργανισμοί, όπως υπάρχουν και media (π.χ. η Washington Post) που έχουν το δικό του σχετικό σύστημα. Η κύρια δουλειά (έχουν σχετικό μάθημα το ΜΙΤ και το Stanford, μεταξύ άλλων) είναι το τσεκάρισμα των πληροφοριών που πρόκειται να δημοσιευθούν και, φυσικά, ο εντοπισμός των fake news που γίνεται με συγκεκριμένα «εργαλεία». Τα οποία δεν φαίνεται να χρησιμοποιεί το TikTok.

Το Wired εξήγησε ότι «εάν το Facebook είναι υπερβολικό, το Instagram έχει επιμέλεια και το YouTube απαιτεί άφθονο εξοπλισμό και χρόνο επεξεργασίας, το TikTok είναι γρήγορο και “βρώμικο”. Είναι το είδος της πλατφόρμας βίντεο, που μπορεί να διαμορφώσει τις αντιλήψεις για το πώς εξελίσσεται μια σύγκρουση. Και όπως γνωρίζει όποιος έκανε μια “βόλτα” στα social media την τελευταία εβδομάδα, ότι συμβαίνει στο TikTok σπάνια παραμένει στο TikTok».

Το New York Magazine επίσης αναφέρθηκε στον πολύ απλό τρόπο χρήσης του TikTok, εξηγώντας ότι «η ευκολία με την οποία οι χρήστες μπορούν να βάλουν φίλτρα, μουσική και animation και να “ενώσουν” clips, συν η εξαιρετικής ποιότητας εγγραφή video με τα κινητά τηλέφωνα, κάνει το τηλέφωνο των χρηστών δυνητικό Michael Bay». Όπου «Michael Bay» είναι σκηνοθέτης και παραγωγός ταινιών (όπως το «Αρμαγεδών»), περισσότερο γνωστός για τη δημιουργία ταινιών δράσης με απεριόριστα budget, γρήγορες εικόνες, γραφικά και εκτεταμένη χρήση ειδικών εφέ – με την απεικόνιση εκρήξεων να είναι στα πλέον αγαπημένα του.

TikTok δεν σημαίνει ενημέρωση

«Τα videos του TikTok δεν προσφέρονται για ενημέρωση. Είναι περισσότερο κινηματογραφικά. Φλερτάρουν με τα όρια, καθώς το αδηφάγο εφηβικό κοινό σπρώχνει τους δημιουργούς στα άκρα της πραγματικότητας, ώστε να προσφέρουν κάτι που θα ικανοποιήσει», προσθέτει το New York Magazine.

Ο Ed Arnold, ερευνητής ευρωπαϊκής ασφαλείας στο Royal United Services Institute for Defense and Security Studies (RUSI), δήλωσε πως «ως αναλυτής του τι συμβαίνει στην Ουκρανία, λαμβάνω το 95% των πληροφοριών από το Twitter. Όταν δεν υπήρχε αυτό, παίρναμε το 90% των πληροφοριών από επίσημες πληγές, όπως υπηρεσίες πληροφοριών».

ΤΟ ΤΙΚΤΟΚ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΝΑ ΕΙΧΕ ΣΧΕΔΙΑΣΤΕΙ ΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ ΕΝΑΣ ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ.

Πρόσθεσε ότι παρατήρησε μια περίεργη τάση, ενώ συγκέντρωνε υλικό: ένα σημαντικό ποσοστό των videos ήταν από το TikTok. Κάτι που του φάνηκε περίεργο, αλλά και λογικό «αφού είναι η πλατφόρμα που χρησιμοποιούν περισσότεροι οι νέοι». Σύμφωνα με έκθεση του ΤikTok που ήταν έτοιμη τον Ιούλιο του 2020, εκ των 144 εκατομμυρίων πολιτών της Ρωσίας, τα 28,5 εκατομμύρια είχαν λογαριασμό. Τα σχετικά νούμερα για την Ουκρανίας δεν είναι διαθέσιμα.

Στην ίδια έκθεση αναφερόταν ότι δημοσιεύονταν –τότε– τουλάχιστον 5.000.0000 βίντεο, κάθε ώρα. Το να βλέπουμε συγκεκριμένο περιεχόμενο στη σελίδα μας είναι δουλειά που έχει αναλάβει –και εκτελεί άψογα– ο αλγόριθμος της εφαρμογής.

Ο αλγόριθμος που εξυπηρετεί τον πόλεμο

Το Wired σχολίασε ότι το TikTok είναι σαν να είχε σχεδιαστεί ευθύς εξαρχής για πόλεμο, με το layout και τον αλγόριθμο του να αποδεικνύονται ένας εφιάλτης για την αλήθεια. Ο αλγόριθμος της πλατφόρμας είναι γνωστός για την εξαιρετική ικανότητα που έχει στο να προβλέπει τι θα δούμε πριν το δούμε, και ανάλογα «σερβίρει» videos που έχει εκτιμήσει πως κατά πάσα πιθανότητα θα παρακολουθήσουμε.

Ανάλογα με το πώς ανταποκρινόμαστε, συνεχίζει το «τάισμα». Από την ημέρα που μπήκε η Ρωσία στην Ουκρανία, δοκιμάζει κάτι καινούργιο, που έχει αντικαταστήσει τις κλασικές προτιμήσεις με σκηνές από τον πόλεμο. Από τις 20 έως τις 28 Φεβρουαρίου, τα videos που είχαν τo hashtag #ukraine αυξήθηκαν από 6,4 δισεκατομμύρια σε 17,1 δισ. Ήταν 1,3 δισεκατομμύρια κάθε μέρα και είχαν 928.000 views κάθε λεπτό. Και η κυριλλική εκδοχή του hashtag (#Украина) ήταν δημοφιλής, με 16.400.000.000 views έως τις 28/8.

Σε συνδυασμό με τις πληροφορίες που έδινε το TikTok, καθώς προετοιμάζονταν οι Ρώσοι για την εισβολή, ερευνητές ανοιχτού κώδικα (πρόκειται για μοντέλο διάθεσης λογισμικού, όπου ο πηγαίος κώδικας, δηλαδή το κείμενο κώδικα προγράμματος είναι διαθέσιμος σε όποιον ενδιαφέρεται για αυτόν) εντόπιζαν μέσω των videos στο TikTok την κίνηση των στρατευμάτων. Και κάπως έτσι μετατράπηκε στο λεγόμενο «WarTok».

Το Vox απεφάνθη πως το συγκεκριμένο social media δεν ήταν έτοιμο για τον πόλεμο, όπως αποδείχθηκε από το πόσο ενίσχυσε την παραπληροφόρηση (με ορυμαγδό fake news, που άλλα μέσα αναχαίτισαν), ενώ το Reuters ασχολήθηκε με το πώς παρουσιάστηκε η εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία στο νεαρότερο κοινό του εν λόγω μέσου κοινωνικής δικτύωσης.

Τι έκανε το TikTok για όλα αυτά; Αύξησε τη διάρκεια των videos στα 10 λεπτά.

Δώσε χρόνο στον πόλεμο

Η κινεζική εφαρμογή που κατέκτησε τον πλανήτη εν μέσω πανδημίας, έκρινε πως αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή για να αυξήσει τη διάρκεια των videos που μπορούν να ποστάρουν οι χρήστες από τα 3 στα 10 λεπτά. Πριν τον Ιούλιο «επέτρεπε» videos διάρκειας 60 δευτερολέπτων.

Στην επίσημη ανακοίνωση, αναφέρθηκε ότι το έκαναν «για να απελευθερώσουμε ακόμα περισσότερο τις δημιουργικές δυνατότητες των δημιουργών μας, σε όλον τον κόσμο». Σε ερώτηση για τη διευκόλυνση της προπαγάνδας της Ρωσίας, το TikTok απάντησε: «Συνεχίζουμε να παρακολουθούμε στενά την κατάσταση, με αυξημένους πόρους, ώστε να απαντήσουμε στις αναδυόμενες τάσεις και να αφαιρέσουμε το παραβατικό περιεχόμενο – συμπεριλαμβανομένης της επιβλαβούς παραπληροφόρησης και της προώθησης της βίας. Συνεργαζόμαστε επίσης, με ανεξάρτητους οργανισμούς ελέγχου δεδομένων, για να βοηθήσουμε περαιτέρω τις προσπάθειές μας να βοηθήσουμε το TikTok να παραμείνει ένα ασφαλές και αυθεντικό μέρος”.

Το Intelligencer του New York Magazine καλωσόρισε τους αναγνώστες του στο «WarTok» μέσω της αφήγησης της ιστορίας Ουκρανού χρήστη, ο οποίος έως το Γενάρη πόσταρε τις προπονήσεις που έκανε στα μαχητικά σπορ και ραπ της χώρας του. Προς τα τέλη του πρώτου μήνα του 2022, άλλαξε περιεχόμενο, με εμφανίσεις στις οποίες είχε ξυρίσει τα μαλλιά του, φορούσε αλεξίσφαιρο γιλέκο και έθετε εαυτόν στις υπηρεσίες της πατρίδας του. Σήμερα έχει 166.300 followers. Τα videos του έχουν δεκάδες χιλιάδες views. Ένα έχει 2.000.000. Είναι αυτό.

Η 20χρονη Ουκρανή Marta Vasyuta, που ζει στο Λονδίνο, δεν μπορούσε να επιστρέψει στη χώρα της μετά την εισβολή. Κάτι που μοιράστηκε με τους «φίλους» της στην πλατφόρμα. Τότε είχε μερικές εκατοντάδες. Όταν άρχισε να χρησιμοποιεί πληροφορίες που έβρισκε σε κανάλια του Telegram, σχετικές με τον πόλεμο, εξασφάλισε εκατομμύρια likes και views. Η Marta έκανε μια παρατυπία, προσπαθώντας να νικήσει τον αλγόριθμο του TikTok. Όπως είπε «αν δημοσιεύσετε ένα βίντεο από την Ουκρανία, είναι πιθανό να το δουν μόνο Ουκρανοί ή Ρώσοι». Εκείνη ήταν στο Λονδίνο και σκέφτηκε πως έτσι το video θα έφτανε παντού, παρακάμπτοντας τη δομική αρχή της εφαρμογής.

Η συνέπεια ήταν ο αποκλεισμός της, όταν την «έδωσαν» ρωσικά bots, κάνοντας χιλιάδες αναφορές για τον λογαριασμό της. Το Wired ζήτησε από το TikTok να εξηγήσει ποιους κανόνες παραβίασε η 20χρονη. Δεν πήρε απάντηση. Τα videos της Marta εξακολουθούν να υπάρχουν στον κυβερνοχώρο, σε άλλες πλατφόρμες όπου «μετοίκησαν» μέσω download και share.

Ο διαμοιρασμός video σε άλλες πλατφόρμες ήταν ανέκαθεν εργαλείο που χρησιμοποιούσε η ByteDance, στην οποία ανήκει το TikTok, για την προώθησή του. Η μέθοδος που ακολουθείται κάνει αδύνατη τη δυνατότητα εντοπισμού της πηγής.

Live εξελίξεις μεταδίδει στην εφαρμογή και η Ουκρανή influencer, Εlena Filonova. Προ ημερών εμφανίστηκε σε μια αυλή όπου όλα είχαν ξεραθεί, φορώντας ένα τζάκετ μάρκας Fendi και κρατώντας τσάντα Yves Saint Laurent. Πίσω της φαινόταν ένα άθικτο βλήμα. Έσκυψε για να δείξει το μέταλλο και συντρίμμια που υπήρχαν στο χωράφι.

Το video με τα περισσότερα views που έχει δημοσιεύσει ποτέ (14.2 εκατομμύρια), τραβήχτηκε από το παράθυρο του σπιτιού της και περιλαμβάνει τον ήχο έκρηξης βόμβας.

Η Yelizaveta Lysova πόσταρε τη Δευτέρα 28/2 ένα βίντεο, στο οποίο έγραφε πως «ο Πούτιν προετοιμάζεται για πυρηνικό πόλεμο. Σαν να μη φτάνουν οι αμέτρητοι θάνατοι». Στο caption του post ανέφερε «είναι τα γενέθλια της αδελφής μου αύριο» και είχε σχετική μουσική. Ανήμερα της έναρξης του πολέμου, είχε δημοσιεύσει αυτό που ακολουθεί και είχε 1.000.000 views.

Η Jane Bespala βιντεοσκόπησε την προσπάθεια της να βρει στο τηλέφωνο την αδελφή της – και όλη την αγωνία της έως ότου ακούσει τη φωνή της. Λίγες ημέρες νωρίτερα, είχε εμφανιστεί σε πολυτελές σπίτι, με τη ρόμπα της, να χορεύει.

Ουκρανός στρατιώτης πόσταρε την πορεία του τανκ στο οποίο επέβαινε, υπό ήχους hip hop.

Η πρόσφατη υπογραφή νομοσχεδίου από τον Πούτιν, βάσει του οποίου θα επιβάλλονται βαριές ποινές φυλάκισης σε όποιον δημοσιοποιεί «fake news» για τον στρατό εν μέσω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ανάγκασε το TikTok να περιορίσει τις δυνατότητες ανάρτησης περιεχομένου στη Ρωσία. Μόνο που «fake news» για τον Πούτιν σημαίνει οποιαδήποτε πραγματική πληροφορία για τον πόλεμο, τον οποίο αρνείται και μιλά για «στρατιωτική επιχείρηση». Μένει να δούμε πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση, σε όλα τα μέτωπα.