ΜΗΠΩΣ Η ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣΠΟΙΗΤΗ;

Μια μικρή κίνηση αγάπης, λόγω των ημερών. Μια φιλανθρωπία της στιγμής που μπορεί να είναι αληθινή, ή μια προσποίηση της στιγμής για να ακούσεις το πολυπόθητο «μπράβο»; Έχει σημασία;

Οι γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς έχουν δώρα, συναντήσεις, κάποια αγγελάκια που πετούν είτε νοερά (εντός μυαλού και ψυχής) είτε «πρακτικά» σε διακοσμήσεις και κάρτες ανταλλαγής αγάπης και ευχών. Τα περισσότερα σπίτια και οι δρόμοι γεμίζουν με φως και δέντρα που είναι φορτωμένα με στολίδια, έχοντας στην κορυφή τους ένα αστέρι που λάμπει: το αστέρι της αγάπης.

Επισκέπτες ή περιπατητές αναζητούν συντροφιά και έχουν στις τσέπες τους λίστες δώρων. Θέλουν να προσφέρουν κάτι σε αυτούς που αγαπούν ή και στον εαυτό τους. Μια ψυχολογική διαδικασία αγάπης που δείχνει νοιάξιμο και φροντίδα ξεκινά με αποδέκτες γνωστούς, φίλους αλλά –αρκετές φορές– και αγνώστους, με τη μορφή φιλανθρωπίας.

Τι εστί φιλανθρωπία;

Τις ημέρες των εορτών η φιλανθρωπία ανεβαίνει κατακόρυφα. Πολλοί είναι αυτοί που νιώθουν την ανάγκη να προσφέρουν στον συνάνθρωπό τους και να χαρίσουν ένα χαμόγελο, μια στιγμή αισιοδοξίας σε όποιον βρίσκεται σε ανάγκη. Κάποιοι το κάνουν με την καλή τους καρδιά, ενώ άλλοι επειδή το θεωρούν χρέος τους, «λόγω των ημερών». Υπάρχουν αυτοί που δεν μπορούν να αντισταθούν και θέλουν να βοηθούν καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, ενώ αρκετοί το πράττουν για να νιώσουν ότι «ναι, κάτι έκανα κι εγώ» και, για δες, «είμαι καλός άνθρωπος».

Ο φιλάνθρωπος, ο καλός –εκ των έσω– άνθρωπος δεν προσαρμόζει την ευγενική του συμπεριφορά υπακούοντας στην έννοια της κοινωνικής αποδοχής. Ό,τι κάνει προέρχεται από την ξεκάθαρη ενσυναίσθησή του και από μια πηγαία ανάγκη να σέβεται και να φροντίζει τους ανθρώπους. Δεν είναι φιλάνθρωπος επειδή «είναι της μόδας» ή επειδή το επιβάλλουν οι Άγιες ημέρες και οι άλλοι θα του πούνε μπράβο. Αγαπά τους ανθρώπους και είναι σε θέση να κατανοήσει τα συναισθήματα και την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο καθένας. Να «μπει» στη θέση του και να νιώσει την ανάγκη για λίγη χαρά, για ένα χαμόγελο. Να χαρεί ή να συγκινηθεί μαζί του και να μοιραστεί μια στιγμή ευεργετικής –συναισθηματικής– επαφής.

Η προσποιητή φιλανθρωπία

Οι κοινωνίες είναι κατασκευαστικά πολύ σκληρές. Δεν υπάρχει ενσυναίσθηση, κατανόηση και αλληλοβοήθεια. Όσο περνούν τα χρόνια, το καλό μοιάζει να λιγοστεύει. Έχει να κάνει με την υπέρμετρη πίεση που δέχεται κάθε άνθρωπος ο οποίος καλείται να επιβιώσει μέσα σε ένα σκληρό περιβάλλον σχέσεων και επαγγελματικής διάσωσης. Την ίδια στιγμή, οι αμυντικοί μηχανισμοί που αναπτύσσει προκειμένου να καταφέρει να ανταπεξέλθει τον κάνουν κυνικό και δεν του επιτρέπουν την πολυτέλεια της ανθρωπιάς και της φιλανθρωπίας.

Υπάρχουν στιγμές, όπως οι γιορτινές ημέρες, που ναι μεν επιθυμούμε να βοηθήσουμε και να δώσουμε φιλανθρωπία, αλλά αρκετές φορές το κάνουμε όχι επειδή το καλό και η αγάπη είναι στη φύση μας, που είναι, αλλά επειδή «έτσι πρέπει και πάμε παρακάτω». Αυτό οδηγεί σε μια προσποιητή φιλανθρωπία που ναι μεν κάνει καλό και μπορεί να βοηθήσει αυτούς που έχουν ανάγκη, αλλά δεν βοηθά αυτόν που κάνει την καλή πράξη. Δεν του επιτρέπει να νιώσει την αληθινή ικανοποίηση, να ζεστάνει την καρδιά του και να τον βάλει στη διαδικασία να γίνει επί της ουσίας καλός άνθρωπος. Ο καλός άνθρωπος φροντίζει τον εαυτό του και τους ανθρώπους γύρω του και είναι αληθινά χαρούμενος. Το χαμόγελό του είναι ζωηρό και πηγάζει από την ψυχή του.

Παίζει άμυνα

Η έντονη καθημερινότητα και τα πολλά προβλήματα δεν επιτρέπουν μια ολιγόλεπτη παύση που θα δώσει στον καθένα τη δυνατότητα να σταματήσει, να αξιολογήσει αυτά που έχει και αυτό που είναι. Κάπως έτσι, δεν είναι σε θέση να κατανοήσει ότι ναι, είναι προνομιούχος. Είναι υγιής, έχει δουλειά και βρίσκεται κοντά σε ανθρώπους που αγαπά και τον αγαπούν. Αυτή τη χαρά δεν την προλαβαίνει και δεν τη χαίρεται. Νιώθει ότι δυσκολεύεται πολύ να προστατεύσει τον ίδιο του τον εαυτό.

Κάπως έτσι αναπτύσσονται επιπλέον άμυνες, προκειμένου να νιώσει ότι είναι κυρίαρχος του παιχνιδιού. Όταν καταφέρει να φροντίσει τον εαυτό του, θα φροντίσει και τους άλλους. Και οι άμυνες συνεχίζουν το παιχνίδι τους. Αν καταφέρει να τις χαλιναγωγήσει και συνειδητοποιήσει ότι έχει κάθε λόγο να είναι χαρούμενος, τότε επαναπρογραμματίζεται και έρχεται σε επαφή με το ενσυναίσθητο κομμάτι του. Μπορεί να χαρεί, να ηρεμήσει, να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Είναι σε θέση να νοιαστεί και να προσφέρει με την καρδιά του.

Βαθιά συγκίνηση

Η βοήθεια που προσφέρουμε ίσως είναι και μία κοινωνική επιταγή. Από μικρά παιδιά μαθαίνουμε να είμαστε «καλοί» επειδή η καλοσύνη ανταμείβεται με δώρα από τον Άγιο Βασίλη, με αγκαλιές και γλυκά. Αυτές οι ημέρες επιβάλλουν να παρατηρούμε τους ανθρώπους γύρω μας, να προσφέρουμε για να λάβουμε και να υποκλινόμαστε στην ενσυναίσθηση και στην αξία της προσφοράς.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Κάπως έτσι, τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά επανέρχεται στο μυαλό η παλιά μας γνώση. Θυμόμαστε πόσο καλά εκπαιδευμένοι είμαστε στο να παρατηρούμε την ένδεια. Η φτώχεια υπάρχει καθημερινά. Όμως η δική μας –κοινωνική–εκπαίδευση μας βοηθά να την παρατηρούμε περισσότερο επειδή το επιτάσσουν τα κοινωνικά στερεότυπα, όχι επειδή θέλουμε να κάνουμε κάτι για να αλλάξει ο κόσμος. Με αυτό τον τρόπο νιώθουμε βαθιά συγκινημένοι όταν παρατηρήσουμε επιτέλους τον άστεγο που έχει ανάγκη, ή την οικογένεια που ζει δίπλα μας αλλά δυσκολεύεται να ανταπεξέλθει. Απλώνουμε συγκινημένοι ένα χέρι βοήθειας για δύο ή τρεις ημέρες από τις 365 του χρόνου.

Μετράει η πρόθεση;

Όταν ένας άνθρωπος προσφέρει, είναι σημαντικό να μείνουμε σε αυτό και μόνο. Το ότι κάποιος βοηθάει έναν άλλο άνθρωπο είναι σπουδαίο, έστω για λίγο. Μπορεί να το κάνει για να εξισορροπήσει κάποια ενοχή. Μπορεί να το κάνει μηχανικά. Αρκεί να το κάνει, με όποια αφορμή και με όποια αιτία. Ίσως να είναι μια εγωιστική πράξη που τον κάνει να νιώσει καλά για τον εαυτό του. Από τη στιγμή που κάποιος κάνει το καλό, το καλό κρατάμε.

Η αληθινή φιλανθρωπία

Η φιλανθρωπία ξεκινά από έναν άνθρωπο που επιμένει να βλέπει το καλό σε ό,τι συμβαίνει. Που αποβάλλει καθετί αρνητικό από τον τρόπο που σκέφτεται. Είναι ο άνθρωπος που –ασυναίσθητα– δεν θα σκεφτεί κάτι κακό ακόμα κι όταν ο ίδιος βρίσκεται σε μειονεκτική θέση.

Η καλοσύνη ίσως είναι και λίγο ουτοπική, όσο κι αν αυτό δεν μας αρέσει. Είμαστε από τη φύση μας ατελείς, δεν είμαστε μόνο καλοί. Η καλοσύνη φθείρεται από την ανάγκη που υπάρχει προκειμένου κάποιος να τα καταφέρει. Η κοινωνία βοηθάει στο να είμαστε κυνικοί για να επιβιώσουμε και να εξελιχθούμε. Υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός και η επαγγελματική επιβίωση και εξέλιξη απαιτεί, πολλές φορές, να αλλοιώσει κάποιος τα χαρακτηριστικά του. Γίνεται να τα καταφέρεις και με άλλον τρόπο και να παραμείνεις πιστός στις αρχές και την καλοσύνη σου, αλλά η φθορά, ορισμένες φορές, νικά.

Ένα καλό πρώτο βήμα

Οι άνθρωποι που προσπαθούν να είναι καλοί αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να εμπεριέχονται σε κοινωνίες που είναι πολύ απαιτητικές και σκληρές. Θέλουν να μην αλλοιωθούν και ίσως κάποιοι να τα καταφέρνουν. Είναι σημαντικό να παλεύουμε για την αξιοπρέπεια, το κοινό καλό, τον σεβασμό στον συνάνθρωπο. Θέλει διαύγεια και ενσυναίσθηση για να μπορέσουμε να αγαπήσουμε αληθινά και να μειώσουμε τον εγωισμό μας. Μια πράξη φιλανθρωπίας και αγάπης είναι ένα καλό πρώτο βήμα. Είτε αληθινή, είτε ψεύτικη, είναι μία κίνηση που μας φέρνει πιο κοντά στους άλλους ανθρώπους.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον Νίκο Βόπη, Μοντέρνο ψυχολόγο, mind trainer και διδάκτορα μοντέρνας ψυχολογίας στο Yale University.