«ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ» ΚΑΙ «ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ»: ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΕΙΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ;

Μπορούν οι λέξεις να διαμορφώσουν την περιβαλλοντική μας συμπεριφορά; Όπως δείχνουν πειράματα, υπάρχουν ορισμένες εκφράσεις που κάνουν τη διαφορά.

Πριν από περίπου έναν χρόνο, ο Guardian δημοσίευσε άρθρο στο οποίο εξηγούσε τους λόγους για τους οποίους αλλάζει τη γλώσσα που χρησιμοποιεί όταν αναφέρεται σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Για παράδειγμα, αντί της φράσης «κλιματική αλλαγή», υιοθετεί τον όρο «κλιματική κρίση». «Θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι είμαστε επιστημονικά ακριβείς, ενώ ταυτόχρονα επικοινωνούμε καθαρά με τους αναγνώστες για αυτό το πολύ σημαντικό ζήτημα. Η φράση “κλιματική αλλαγή”, ακούγεται μάλλον παθητική και ήπια, όταν οι επιστήμονες μιλούν για μια καταστροφή για την ανθρωπότητα», δήλωσε η αρχισυντάκτρια Katharine Viner.

Αλλά και ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, António Guterres, στην ομιλία του το 2018 μίλησε για «κλιματική κρίση» και για «άμεση υπαρξιακή απειλή».

Η γλώσσα και οι λέξεις ως μέσο μπορούν να δημιουργήσουν σκέψεις και αυτές με τη σειρά τους να παρακινήσουν συμπεριφορές. Ένας τρόπος, επομένως, για να αλλάξει η στάση μας απέναντι στα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι μέσω της σωστής επιλογής λέξεων, που θα μας βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της πιθανής καταστροφής και θα μας ωθήσουν να αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας.

Κλιματική κρίση και μηνύματα ευαισθητοποίησης

Τα αποτελέσματα μιας σειράς πειραμάτων από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ έδειξαν ότι μια μικρή αλλαγή στη διατύπωση μιας φράσης μπορεί να αποτρέψει μια ανήθικη ατομική συμπεριφορά. Πώς εξηγείται αυτό; Σύμφωνα με τους ερευνητές, «μέσω της επίκλησης της επιθυμίας των ανθρώπων να διατηρήσουν την αυτο-εικόνα του καλού και ειλικρινούς ατόμου».

Σε παλαιότερο πείραμα, ερευνητές από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα εξέτασαν τη δύναμη που έχουν οι κοινωνικές νόρμες στη συμπεριφορά μας. Σε συνεργασία με ένα τοπικό ξενοδοχείο, οι ερευνητές θέλησαν να δουν πώς μπορούν να ενθαρρύνουν τους επισκέπτες να ξαναχρησιμοποιήσουν τις πετσέτες τους, με σκοπό την εξοικονόμηση νερού και ενέργειας. Μοίρασαν, λοιπόν, τυχαία σε καθένα από τα 260 δωμάτια, κάρτες με ένα από τα παρακάτω μηνύματα:

• «Βοηθήστε το ξενοδοχείο να εξοικονομήσει ενέργεια»
• «Βοηθήστε στη σωτηρία του περιβάλλοντος»
• «Ελάτε μαζί μας για να σώσουμε το περιβάλλον»
• «Συμβάλετε στην εξοικονόμηση πόρων για τις μελλοντικές γενιές»
• «Ενωθείτε με τους συμπολίτες σας για να βοηθήσετε στη διάσωση του περιβάλλοντος»

Το τελευταίο μήνυμα, το οποίο περιέγραφε μια κοινωνική νόρμα, ήταν το πιο επιτυχημένο. Το 40% των επισκεπτών που πήραν τις κάρτες αυτές χρησιμοποίησαν ξανά τις πετσέτες τους. Δεύτερο στη σειρά ήταν το μήνυμα που αναφερόταν στις μελλοντικές γενιές. Το λιγότερο επιτυχημένο ήταν αυτό που έδινε έμφαση στο όφελος του ξενοδοχείου. Μόνο 1 στους 5 επισκέπτες με αυτή την κάρτα χρησιμοποίησε ξανά τις πετσέτες του.

Η ΣΩΣΤΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΛΕΞΕΩΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ ΣΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΑΣΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ.

Η Patricia Winter, του Ερευνητικού Σταθμού της Δασικής Υπηρεσίας Νοτιοδυτικού Ειρηνικού, εξέτασε την αποτελεσματικότητα μηνυμάτων που ενθαρρύνουν τους επισκέπτες των εθνικών πάρκων Sequoia και Kings Canyon της Καλιφόρνια να παραμένουν στα χαρακτηρισμένα μονοπάτια.

Οι πινακίδες που έγραφαν «Παρακαλώ μην απομακρύνεστε από τα μονοπάτια, για να προστατέψετε τις σεκόγιες και τη φυσική βλάστηση του πάρκου» ήταν οι πιο αποτελεσματικές (μόνο το 5% των πεζοπόρων ξέφυγαν από τα μονοπάτια). Από την άλλη, περίπου 18,7% των ανθρώπων που διάβασαν τις πινακίδες με το μήνυμα «Πολλοί επισκέπτες έχουν απομακρυνθεί από τα μονοπάτια, επηρεάζοντας τη βλάστηση του πάρκου», δεν τήρησαν τον περιορισμό. Στην περίπτωση αυτή, η περιγραφή μιας αρνητικής κοινωνικής νόρμας δεν λειτούργησε όσο και η άμεση έκκληση.

Ένα ακόμα ανάλογο πείραμα πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Πάρκο Απολιθωμένου Δάσους της Αριζόνας, όπου συχνά οι επισκέπτες έπαιρναν μαζί τους κομμάτια των δέντρων. Οι υπάρχουσες πινακίδες για την αντιμετώπιση του φαινομένου έγραφαν: «Η κληρονομιά σας βανδαλίζεται καθημερινά από την κλοπή 14 τόνων απολιθωμένου ξύλου ετησίως. Συνήθως, ένα μικρό κομμάτι κάθε φορά».

rod long/ unsplash

Ο ερευνητής Robert Cialdini τοποθέτησε εναλλακτικές πινακίδες που έγραφαν: «Πολλοί επισκέπτες έχουν αφαιρέσει απολιθωμένο ξύλο από το πάρκο, αλλάζοντας τη φυσική κατάσταση του δάσους» και «Μην παίρνετε απολιθωμένο ξύλο από το πάρκο, για να διατηρηθεί η φυσική κατάσταση του δάσους».

Οι επισκέπτες που είδαν το πρώτο μήνυμα πήραν σχεδόν πέντε φορές περισσότερα απολιθώματα από τους επισκέπτες που διάβασαν το δεύτερο. Ο λόγος; Όπως εξήγησε ο Cialdini, κάθε μήνυμα αποτύπωνε έναν διαφορετικό κοινωνικό κανόνα. Το πρώτο υπογράμμιζε τη συχνότητα κλοπής, με αποτέλεσμα αντί να αποθαρρύνει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά, να την εμφανίζει ως κάτι που συμβαίνει. Με άλλα λόγια, διαβάζοντάς το ήταν πολύ πιθανό να σκεφτεί κανείς: Αν όλοι το κάνουν, γιατί όχι κι εγώ;

Τι συμπεράσματα βγαίνουν για τη συμπεριφορά μας;

Σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολογία, όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να καταλαβαίνουν πώς πρέπει να αντιδράσουν σε μια νέα κατάσταση, παίρνουν στοιχεία από τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι γύρω τους.

ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΟΥΜΕ ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΟΥΜΕ ΣΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΠΑΙΡΝΟΥΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΓΥΡΩ ΜΑΣ.

Σε καταστάσεις στις οι άνθρωποι δεν πρέπει να κάνουν κάτι, τα επιτακτικά-απαγορευτικά μηνύματα φαίνεται να λειτουργούν καλύτερα. Η Winter διαπίστωσε ότι ένα επιτακτικό-απαγορευτικό μήνυμα («Μην απομακρυνθείς από το μονοπάτι») ήταν δύο φορές πιο αποτελεσματικό από ένα ρυθμιστικό-περιγραφικό («Μείνε στο μονοπάτι»).

Αν τα μηνύματα περιγράφουν ενέργειες άλλων, για να μην μας… γυρίσουν μπούμερανγκ θα πρέπει να παρουσιάζουν ως κοινωνικό κανόνα μόνο θετικές συμπεριφορές.

Όσο για τον λόγο που οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης τύπου «Σώστε τον πλανήτη» δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές στη διαμόρφωση συγκεκριμένων συμπεριφορών; Η έλλειψη στόχευσης και το γεγονός ότι προβάλλουν αφηρημένα μηνύματα. Τα σωστά διατυπωμένα και συγκεκριμένα μηνύματα είναι πιο πιθανό να διαμορφώσουν την επιθυμητή συμπεριφορά σε σχέση με τα γενικά.