ΚΙ ΑΝ ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΞΥΠΝΟΥΣΑΜΕ ΚΑΙ ΕΙΧΑΝ ΕΞΑΦΑΝΙΣΤΕΙ ΟΛΑ ΤΑ SOCIAL;

Έχεις ποτέ ευχηθεί να μην υπήρχαν τα social media; Πες πως η ευχή σου έπιασε! Ξέρεις τι θα σήμαινε πραγματικά αυτό;

Κλείσε τα μάτια και φαντάσου αύριο το πρωί να ξυπνάς, να ανοίγεις το κινητό σου, να μπαίνεις στις εφαρμογές και ο φάκελος με τα εικονίδια των social media να έχει εξαφανιστεί. Να αναγκάζεσαι να στείλεις κανονικό SMS –σαν αυτά που στέλναμε 25 χρόνια πριν!– στον κολλητό σου, που θα σου επιβεβαιώσει ότι συμβαίνει και σε εκείνον το ίδιο. Και να σπεύδεις τελικά έντρομος στην τηλεόραση, με τα κανάλια και τις εκπομπές να το έχουν γυρίσει στο έκτακτο για να μεταδώσουν το παγκόσμιο φαινόμενο: Instagram, Facebook, YouTube, TikTok, X, Pinterest, Snapchat, ακόμα και τα dating apps, όλα εξαφανισμένα! Σβησμένα από τον χάρτη!

Όσο για την οθόνη του smartphone σου; Κενή! Κανένα notification, κανένα σχόλιο, κανένα Like. Να θες να χαζέψεις τα πιο viral reels ενώ στρογγυλοκάθεσαι στη λεκάνη της τουαλέτας και να μην υπάρχουν – να κοιτάς τη συσκευή σαν χαμένος, να μην ξέρεις τι να την κάνεις. Να αναγκάζεσαι να… μιλήσεις στο τηλέφωνο!

Η ζωή μας χωρίς social media

Τα social media μπήκαν πραγματικά στη ζωή μας πριν από 20 χρόνια. Πριν από αυτά υπήρχαν κάποιες πλατφόρμες (chatrooms τις έλεγαν) μέσω των οποίων το δίκτυο των επαφών μας διευρύνθηκε, όμως τίποτα δεν προμήνυε τότε ότι ο μέσος χρήστης διαδικτύου σήμερα θα περνούσε τουλάχιστον δυόμισι ώρες την ημέρα σε αυτά. Φαντάζεσαι να είχες καθημερινά δυόμισι ώρες ολοδικές σου; Πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή σου;

– Πηγές ενημέρωσης

Καταρχάς, από πού θα ενημερωνόσουν; Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι τουλάχιστον το 90% των χρηστών social media λαμβάνει την καθημερινή ενημέρωσή του από αυτά. Χωρίς αυτά, θα πρέπει να στραφείς στις ενημερωτικές ιστοσελίδες και ενδεχομένως στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, τις εφημερίδες και το ραδιόφωνο.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Είναι αυτό κακό; Αδιαμφισβήτητα τα social media έχουν τη δύναμη να μεταδώσουν μια πληροφορία σε χρόνο μηδέν και παρέχουν ασύγκριτη αμεσότητα στην επικοινωνία το μελών της κοινότητας, ακόμα και των απλών πολιτών με τους πολιτικούς. Επιπλέον, συχνά λειτουργούν ως μέσο κοινωνικού ακτιβισμού. Τα κινήματα #MeToo, #BlackLivesMatter, ακόμα και οι διαδηλώσεις για τα Τέμπη, μέσω των social media παρακινούν τους πολίτες να πάρουν θέση, να κινητοποιηθούν, να διεκδικήσουν δικαιοσύνη.

Την ίδια ώρα, όμως, λειτουργούν και ως επικίνδυνες πηγές fake news, καθώς δεν ελέγχονται ή δεν περιορίζονται από κάποιον θεσμό, π.χ. κάποιον δημοσιογραφικό οργανισμό. Δυστυχώς, ο μέσος χρήστης δεν διαθέτει τις απαραίτητες γνώσεις για να μείνει ανεπηρέαστος από την παραπληροφόρηση, ενώ δεν υπάρχουν ακόμα οι σχετικοί νόμοι ή έστω τα ηθικά όρια που θα την αποτρέψουν, γι’ αυτό και συχνά οι συνέπειες της ενημέρωσης αποκλειστικά μέσω social είναι καταστροφικές.

Το χειρότερο; Τα social media επηρεάζουν τις πολιτικές σου θέσεις μέσω των echo chambers που δημιουργούν: ο αλγόριθμος «διαβάζει» αυτά που γράφεις, αναζητάς, κάνεις Like ή Share, και το feed σου γεμίζει με περιεχόμενο που σχετίζεται αποκλειστικά με όσα ήδη πιστεύεις. Με τον τρόπο αυτό, σχεδόν αποκλείεις την αντίθετη πληροφόρηση, την άλλη άποψη, και ενισχύεις την πίστη σου ότι όλοι πιστεύουν αυτό που πιστεύεις και εσύ, ακόμα κι αν είναι εντελώς εσφαλμένο. Πάνω στα echo chambers στηρίζεται η επιτυχία των fake news.

– Ποιοτικότερη ψυχαγωγία

Ο ελεύθερος χρόνος που θα σου χάριζε η απουσία social πολύ πιθανόν να σε οδηγούσε σε ποιοτικότερα κανάλια ψυχαγωγίας, όπως τα βιβλία ή οι ταινίες. Αν ανήκεις στους Millennials, θα θυμάσαι ότι τα βράδια μας πηγαίναμε σινεμά ή βάζαμε ένα DVD. Είχαμε μια στοίβα βιβλίων στο κομοδίνο μας και στα ταξίδια διαβάζαμε περιοδικά ή ακούγαμε τραγούδια στο mp3. Δεν μας έλλειπε, δηλαδή, η ψυχαγωγία, που μάλλον ήταν και ποιοτικότερη.

– Ψυχική υγεία

Μη μου πεις ότι δεν εντείνονται οι ανασφάλειές σου κάθε φορά που βλέπεις τις χιλιοφιλτραρισμένες φωτογραφίες των άλλων στα social; Τα αψεγάδιαστα δέρματα, τα σφριγηλά κορμιά, τα αλλεπάλληλα ταξίδια στα πιο εξωτικά μέρη, που σε κάνουν να απορείς γιατί εσύ δεν μπορείς ούτε στα πιο τρελά σου όνειρα να πραγματοποιήσεις. Τι δεν έχει πάει καλά με εσένα και δεν έχεις τόσα λεφτά; Αμέτρητες έρευνες έχουν συνδέσει την υπερχρήση των social media με τον κίνδυνο κατάθλιψης, άγχους, χαμηλής αυτοπεποίθησης.

Είναι η φύση των social τέτοια, αφού είναι σχεδιασμένα για να σε οδηγούν στη σύγκριση και στην ανασφάλεια – σε αναγκάζουν να παρακολουθείς τη ζωή τόσων άλλων, οι οποίοι θα φροντίσουν να δημοσιοποιήσουν σε αυτά αποκλειστικά τις ωραιότερες στιγμές τους. Σκέψου, όμως: Αν δεν τα έβλεπες όλα αυτά; Αν δεν υπήρχε το ερέθισμα; Μήπως θα μειωνόταν και η δυσαρέσκειά σου για όσα έχουν οι άλλοι αλλά όχι εσύ;

– Έξοδα

Μιλώντας για όσα έχουν οι άλλοι, είναι σχεδόν δεδομένο ότι ένα μεγάλο μέρος των εξόδων σου οφείλεται στα social media, αφού λειτουργούν και ως εμπορικά κανάλια. Ανά μερικές αναρτήσεις φίλων εμφανίζεται μπροστά σου ένα νέο προϊόν, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα σε ενδιαφέρει, επειδή τα κινητά «μας ακούνε». Αφού το έχεις εκεί μπροστά σου να σε καλεί, είναι πιθανό να θελήσεις να το αποκτήσεις άμεσα. Ειδικά οι fast-fashion εταιρείες «κάνουν πάρτι» χάρη στα social, εκμεταλλευόμενοι την «ψυχολογία μιας χρήσης» του αγοραστικού κοινού: «Κοστίζει μόνο 10 ευρώ. Θα το βάλω μια φορά, να φωτογραφηθώ με αυτό και αν δεν μου αρέσει το πετάω!» Φαντάσου πόσα 10ευρα θα γλίτωνες χωρίς τα social.

Χωρίς τα social media, άλλωστε, θα εξαφανίζονταν οι Influencers. Οι εταιρείες θα στρέφονταν για διαφήμιση στα παραδοσιακά μέσα, οι εργαζόμενοι των οποίων πιθανώς να έβλεπαν τους μισθούς τους να αυξάνονται.

– Σχέσεις

Δεν θα σε πάω απευθείας στα dating apps, η απουσία των οποίων εξ ορισμού θα ανάγκαζε τους ανθρώπους να επιστρέψουν στο real-time flirting, που είναι 100 φορές πιο δύσκολο και άλλες τόσες πιο αποδοτικό. Θα σου θυμίσω, όμως, ότι πριν τα social media «χλιαρές» σχέσεις δεν υπήρχαν. Αν ήθελες να μιλήσεις σε κάποιον, να του ευχηθείς, να του προτείνεις να βρεθείτε, έπρεπε να τον πάρεις τηλέφωνο. Αν δεν τον έπαιρνες, σήμαινε ότι δεν θες. Τόσα απλά. Ούτε sexting, ούτε ghosting. Μόνο η έμφυτη δεξιότητά μας να αναγνωρίζουμε τα μη-λεκτικά μηνύματα, π.χ. το ηχόχρωμα της φωνής ή αυτό το πολύ συγκεκριμένο χαμόγελο.

Και μετά ξύπνησες…

Χωρίς τα social, πιθανώς να είχαμε πολύ λιγότερα ατυχήματα στους δρόμους και ίσως να μη μάθαινες ποτέ ότι ο/η πρώην σου παντρεύτηκε και έκανε παιδιά. Ίσως, όμως, να μη μάθαινες και ότι συνεχίζει να σε σκέφτεται και βρήκε την ευκαιρία να στο πει μέσω DM.

Χωρίς τα social, θα μπορούσες να εξαφανιστείς για μέρες και μόνο οι πολύ δικοί σου άνθρωποι να ξέρουν πού είσαι. Εξάλλου, χωρίς αυτά πολλοί λίγοι θα γνώριζαν αυστηρά προσωπικές σου πληροφορίες, που τώρα ενδεχομένως με κάποιον τρόπο να έχεις μοιραστεί.

Χωρίς τα social, τα εφηβάκια θα ήταν λιγότερο απομονωμένα στο σπίτι και θα συναντούσαν τους φίλους τους από κοντά, όπως κάναμε κι εμείς στην ηλικία τους.

Και πιθανώς να ήμασταν πιο χαρούμενοι άνθρωποι, αφού ουκ ολίγες έρευνες έχουν αποδείξει ότι το doomscrolling είναι μία από τις συνήθειες που μας αγχώνουν, ειδικά όταν «καταναλώνουμε» ασταμάτητα αρνητικές ειδήσεις.

Μην ανησυχείς, όμως. Τα social media δεν πάνε πουθενά. Τα σενάρια επιστημονικής φαντασίας τελειώνουν εδώ. Μπορείς να βυθιστείς ξανά σε αυτά ήσυχος.