ΥΠΟΚΛΟΠΕΣ, ΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΙ ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΖΩΗ

Σε ένα ζήτημα όπως οι υποκλοπές, πού ξεκινά και πού τελειώνει η ευθύνη ενός πρωθυπουργού ο οποίος κόπτεται ακόμα και για την «ολιστική ζωή» των πολιτών;

«Μη μου τους κύκλους τάραττε». Αυτή η φράση άρχισε να βουίζει στο μυαλό μου σαν καλοκαιρινός οίστρος καθώς έβγαιναν στο φως της δημοσιότητας πληροφορίες για το μεγαλείο του ζητήματος «υποκλοπές», το σύστημα παρακολούθησης Predator, τις παρακολουθήσεις (βλ. επισυνδέσεις) της ΕΥΠ.

«Μη μου τους κύκλους τάραττε». Μην ενοχλείτε τους κύκλους μου. Αυτό φέρεται να είχε πει ο Αρχιμήδης κατά την πολιορκία των Συρακουσών από τους Ρωμαίους, όταν ένας στρατιώτης επιχείρησε να τον οδηγήσει στον στρατηγό Μάρκελλο. Ο αρχαίος επιστήμονας, από τις μεγαλύτερες μαθηματικές ιδιοφυΐες όλων των εποχών, μελετούσε κάποιο γεωμετρικό πρόβλημα κάνοντας σχέδια στην άμμο. Ο στρατιώτης είχε εντολή να μην τον πειράξει, όμως εξοργίστηκε και τον σκότωσε. Τα ιστορικά δεδομένα δεν αποδεικνύουν με βεβαιότητα πως η συγκεκριμένη φράση ήταν οι τελευταίες λέξεις του Αρχιμήδη, όμως ο θάνατός του ήταν γεγονός και το λάθος του στρατιώτη εξόργισε τον Μάρκελλο. Καταγραφές για το πώς ο θύτης τοποθετήθηκε έναντι της ευθύνης του αγνοούνται.

Πριν αναρωτηθούμε πώς όλα αυτά σχετίζονται με μια υπόθεση περίπου δυόμισι χιλιάδες χρόνια μετά, στην οποία εμπλέκονται μυστικές υπηρεσίες και εξελιγμένα συστήματα ηλεκτρονικής παρακολούθησης, ας σταθούμε στη σημειολογία του κύκλου: Είναι ένα σχήμα με πολλούς συμβολισμούς, χωρίς αρχή και τέλος, ταυτόχρονα πεπερασμένο και άπειρο. Ο χώρος που περικλύει είναι σαν μια περιοχή πνευματικής ασφάλειας, που παρέχει προστασία και δύναμη, εμποδίζοντας να εισέλθουν κακόβουλα πνεύματα.

Ο κύκλος είναι το πρώτο συνθετικό του OW, επίσης με πολλούς συμβολισμούς: Είναι ο κύκλος της ζωής, με μια ματιά ολιστική κατ’ ουσίαν και όχι κατ’ όνομα. Μια ματιά που δεν αγνοεί τα προβλήματα της κοινωνίας, γιατί αυτή μας αφορά και μας επηρεάζει. Ίσως κάποιοι να μπορούν να κλειστούν σε μια «φούσκα», όπου τίποτα προβληματικό δεν τους αγγίζει. Όχι όμως οι περισσότεροι από εμάς. Αν η ολιστική ζωή είναι ένας κύκλος που προσπαθούμε να παραμείνει αδιατάραχτος, δεν μας αρκεί να κλείνουμε τα μάτια για να κάνουμε διαλογισμό.

Οι υποκλοπές (ή επισυνδέσεις) στο προσκήνιο

Πρώτα λοιπόν μάθαμε για το Predator, ένα προηγμένο σύστημα ηλεκτρονικής παρακολούθησης που αναπτύχθηκε από την ισραηλινή εταιρεία NSO Group, θεωρητικά για να βοηθά κυβερνήσεις να πιάνουν εγκληματίες και τρομοκράτες. Παρεμπιπτόντως, «predator» σημαίνει «θηρευτής», όνομα που παραπέμπει μάλλον στους νόμους της ζούγκλας και όχι σε ευνομούμενη δημοκρατία.

© 2021 Sebastian Scheiner / AP Photo

Τον Σεπτέμβριο του 2021, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενημέρωσε τον Νίκο Ανδρουλάκη –τότε ευρωβουλευτή και υποψήφιο για την προεδρία του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής– ότι έγινε απόπειρα παγίδευσης του κινητού του τηλεφώνου από Predator. Ένα μήνυμα του ζητούσε να κάνει κλικ σε σύνδεσμο που θα εγκαθιστούσε το πρόγραμμα στη συσκευή του. Ο ίδιος δεν το έκανε, αλλά η απόπειρα είχε γίνει. Ποιος ήταν πίσω από αυτό;

Μετά από σχετική έρευνα, το Citizen Lab του Πανεπιστημίου του Τορόντο, που ειδικεύεται σε τέτοια ζητήματα, δήλωσε τον Δεκέμβριο του 2021 ότι «εντοπίστηκαν πιθανοί πελάτες του Predator σε Αρμενία, Αίγυπτο, Ελλάδα, Ινδονησία, Μαδαγασκάρη, Ομάν, Σαουδική Αραβία και Σερβία».

Το κόστος είναι τέτοιο, που μόνο ένας κυβερνητικός προϋπολογισμός θα μπορούσε να το αντέξει, λέγεται. «Το αγοράζουν κυβερνήσεις και είναι πολύ, πολύ δύσκολο να αντισταθούν στον πειρασμό να το χρησιμοποιήσουν για πολιτικούς σκοπούς», έχει αναφέρει η Ολλανδή Sophie in ’t Veld, επικεφαλής ειδικής επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που ασχολείται με λογισμικά παρακολούθησης, σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times (27 Ιουλίου 2022). «Είναι πολύ νωρίς για να πούμε τι ακριβώς συμβαίνει, αλλά δεν φαίνεται να είναι καλό»...

Όχι μεν, αλλά...

Η ελληνική κυβέρνηση διαψεύδει ότι έχει το Predator, αλλά ο ασκός του Αιόλου έχει ανοίξει και επιβεβαιώνεται ότι ο Νίκος Ανδρουλάκης παρακολουθούνταν επισήμως από την ΕΥΠ, για λόγους που δεν αποκαλύφθηκαν. Οι παραιτήσεις του Γρηγόρη Δημητριάδη, Γενικού Γραμματέα του πρωθυπουργού, και του Παναγιώτη Κοντολέοντα, διευθυντή της ΕΥΠ, έδειξαν ότι κάπου, κάπως, έπρεπε να αποδοθούν ευθύνες.

Πριν από τη δημόσια τοποθέτηση του πρωθυπουργού, ο Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αναρωτιόταν σε άρθρο του στην Καθημερινή: «Μήπως θα πρέπει να θυμίσει κανείς στον κ. Μητσοτάκη ότι παρόμοιες ερμηνείες οδήγησαν σε παραίτηση τον πρόεδρο Νίξον το 1974, στο πλαίσιο του περίφημου σκανδάλου Watergate;»

Και κατέληγε στο συμπέρασμα: «εκτός από τις πολιτικές ευθύνες, που θα πρέπει το ταχύτερο να αποδοθούν, υπάρχουν στο πεδίο των ηλεκτρονικών υποκλοπών θεσμικά κενά, τα οποία μια κυβέρνηση που θέλει να σέβεται το κράτος δικαίου και τα δικαιώματα του ανθρώπου οφείλει να αντιμετωπίσει το ταχύτερο δυνατό και με τη σοβαρότητα που επιβάλλεται. Μόνον έτσι θα πείσει ότι εννοεί όλα όσα λέει».

Μπορεί ένας πρωθυπουργός απλώς να δηλώνει άγνοια;

Στη δήλωσή του, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανέφερε ότι η παρακολούθηση του Νίκου Ανδρουλάκη ήταν «τυπικά επαρκής, όμως πολιτικά μη αποδεκτή». Λίγο παρακάτω, αναφέρθηκε στην «αντικειμενική πολιτική ευθύνη» που ανέλαβε με την παραίτητή του ο γενικός γραμματέας του, και πρόσθεσε: «Και επειδή η λέξη ευθύνη προέρχεται από το επίθετο ευθύς, επαναλαμβάνω ευθέως: αυτό που έγινε μπορεί να ήταν σύμφωνο με το γράμμα του νόμου, ήταν όμως λάθος. Δεν το γνώριζα και, προφανώς, δεν θα το επέτρεπα ποτέ!»

Νόμιμο, λοιπόν, αλλά λάθος. Σαν να αναρωτιόμαστε αν στην πολιτική ζωή αρκεί κάτι να είναι νόμιμο όταν δεν είναι ηθικό. Σαν να μιλάμε για το πόσο τίμια είναι –αλλά δεν φαίνεται– η γυναίκα του Καίσαρα. Σαν να λέμε «στρίβειν διά του αρραβώνος».

Μήπως όμως η ευθύνη μιας κυβέρνησης δεν είναι αντικειμενική; Δεν φταις εσύ που δεν ξέρεις; Όσο για το παιχνίδι με τις λέξεις ευθύνη, ευθύς και ευθέως, θυμίζει την παρήχηση των αρχαίων ημών προγόνων, που είχε πάντα αρνητική διάσταση.

Πάμε πάλι ολιστικά

Όπως και να επιδιώκει καθένας μας να ζήσει μια «ολιστική ζωή», όταν κλονίζεται η εμπιστοσύνη στον τρόπο που ασκείται η εξουσία από μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, το «μη μου τους κύκλους τάραττε» πάει περίπατο. Όπως έχει πάει περίπατο και η αντικειμενική ενημέρωση από την πλειονότητα των ΜΜΕ, που απέφυγαν να θίξουν το θέμα μέχρι που δεν μπορούσαν πια να κρύβονται. Όταν το έκαναν έδωσαν βάρος όχι στις ευθύνες αλλά στις διορθωτικές κινήσεις που μπορούν να γίνουν από εδώ και πέρα ώστε, όπως είπε ο πρωθυπουργός «να ισορροπούμε ανάμεσα στην ασφάλεια του τόπου και των πολιτών και στην προστασία των θεμελιωδών αρχών που προστατεύουν την ιδιωτική σφαίρα και το απόρρητο των επικοινωνιών».

Ο αντίλογος από τον Ευάγγελο Βενιζέλο, καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο ΑΠΘ και πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, είχε τον καλύτερο για την ώρα επίλογο: «Οι χώρες χρειάζονται τις καλύτερες δυνατές και τις πιο αποτελεσματικές υπηρεσίες πληροφοριών, όχι όμως με έκπτωση των εγγυήσεων της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου.

»Η πολιτική ευθύνη κρίνεται εντέλει εκλογικά. Το ζητούμενο για τους πολίτες πιστεύω και ελπίζω ότι είναι μια Κυβέρνηση ικανή να ανταποκριθεί στις μεγάλες προκλήσεις της συγκυρίας, προκλήσεις διεθνοπολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, πρώτη από τις οποίες είναι όμως η ποιότητα και η ανθεκτικότητα της φιλελεύθερης δημοκρατίας».