Η ΕΝ ΨΥΧΡΩ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 

Γιατί έχει σημασία να γνωρίζεις γραμματική και σύνταξη; Πώς χρησιμοποιούμε την ελληνική γλώσσα σήμερα; Ο δημοσιογράφος, Γιάννης Τριάντης, γράφει τις σκέψεις του για μία γλώσσα που υμνούν πολλοί.

Πώς χρησιμοποιούμε σήμερα την ελληνική γλώσσα; «Αντικαταστάθηκε λόγω πρόβλημα στο γόνατο», είπε ο συνάδελφος που μετέδιδε ποδοσφαιρικό αγώνα. Λάθη γίνονται, θα πεις. Απ’ όλους μας. Αλλά τέτοια εν ψυχρώ εκτέλεση της γενικής δεν παραπέμπει σε απλό λάθος, αλλά σε δομικό πρόβλημα.

Σαν το άλλο, με τη «γενοκτονία του τελικού σίγμα» που έχει γίνει μόδα και το ακούς πολύ συχνά: η οδό, η λεωφόρο, η είσοδο και ούτω καθεξής. Άσε, δε, εκείνο το «ανεξαρτήτου ηλικίας», το «όλους όσους», «του επικεφαλή» κλπ.

Η εν ψυχρώ εκτέλεση της ελληνικής γλώσσας

Και να ήταν μόνα αυτά; Διαβάζεις κείμενα που βρίθουν ξένων λέξεων και αγγλισμών –σημάδι μοντέρνας γραφής, υποτίθεται–, ενώ αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι το λεξιλόγιο, ειδικά των νέων αλλά και πολλών τηλε-δημοσιολόγων, είναι απελπιστικά περιορισμένο. Το πολύ καμιά διακοσαριά λέξεις και ξοφλήσαμε.

Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείψουν ανά χρονική περίοδο και οι λέξεις-μαϊντανοί. Σήμερα, κυριαρχεί το εξαντλητικής χρήσεως διακύβευμα, καθώς και το περιλάλητο αφήγημα που χρησιμοποιείται για τα μέλλοντα να συμβούν (π.χ. Το αφήγημα του κόμματος για την Ανάπτυξη), ενώ αφηγούμαι σημαίνει διηγούμαι, ιστορώ, μιλώ για κάτι που έχει γίνει.

Όσο για το καθαρευουσιάνικο διακύβευμα που επίσης χρησιμοποιείται λανθασμένα, ο αείμνηστος Κωστής Παπαγιώργης σημειώνει τα εξής: «Εκ παραδόσεως η λέξη διακύβευμα ανταποκρινόταν στην έννοια του θέτω κάτι σε κίνδυνο μπροστά σε ένα αβέβαιο αποτέλεσμα. Ότι τα παίζω όλα για όλα, ότι ρισκάρω, ριψοκινδυνεύω, διακινδυνεύω. Θυμίζει τίποτα η ακουστική της λέξης; Αν θυμίζει κάτι είναι η ζαριά, καθότι κυβεύω σημαίνει παίζω ζάρια, όπου κύβος είναι το ζάρι εξού και η έκφραση: ο κύβος ερρίφθη.

»Τα λεξικά δεν δίνουν τη λέξη διακύβευμα, προτιμούν την «διακύβευση», αλλά η τηλεοπτική χρήση της λέξης τουμπάρισε προς το ουδέτερο. Αν ρωτήσεις κάποιον ομιλητή τι σημαίνει διακύβευση είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ξύνει το κεφάλι του».

Ψύλλοι στ' άχυρα, θα πείτε. Και κάποιοι άλλοι θα ισχυριστούν ότι μια χαρά συνεννοούνται οι νέοι με τις 200 λέξεις και ακόμη καλύτερα τα καταφέρνουν οι γραφιάδες με δέκα ξένες λέξεις σε κάθε παράγραφο – για να μην πω σε δυο σειρές.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Η γλώσσα συνδέεται άρρηκτα με τη σκέψη

Ό,τι πείτε. Απλώς, από καταβολής του λόγου, η γλώσσα συνδέεται με τη σκέψη. Κι αυτό δεν θέλει πολλή… σκέψη. Η γλώσσα είναι όχημα εννοιών κι όχι μονάχα τρενάκι λέξεων για το στοιχειώδες της επικοινωνίας.

Έτσι, οι νοητικές κατηγορίες και οι νοητικές συνδέσεις/συνάψεις εκφράζονται με τη γραμματική και με την σύνταξη αντιστοίχως. Επομένως, ο πλούτος των λέξεων διευρύνει διαρκώς τον ορίζοντα της σκέψης, του προβληματισμού, της φιλοσοφικής θεώρησης του κόσμου κλπ. και κατ' ακολουθίαν πλουταίνει τον άνθρωπο.

Γιατί χρειάζεται να γνωρίζεις γραμματική και σύνταξη

Να η σημασία του να γνωρίζεις γραμματική και σύνταξη: Αυτά που σκέφτεσαι, αυτά που σε προβληματίζουν, αυτά που εν τέλει δομούν το Είναι σου, δεν είναι δυνατόν να τα εκφράσεις με χειρονομίες ούτε με λειψή, πτωχευμένη και στραγγαλισμένη γλώσσα.

Εκφράζονται δημιουργικά, δηλαδή τα λες ή τα γράφεις και εισφέρεις στον προβληματισμό των άλλων για ποικίλα ζητήματα (ιδού π.χ. το αέναον φιλοσοφείν), όταν η γλώσσα είναι πλούσια και χυμώδης, στηριγμένη στα βάθρα της γραμματικής, της σύνταξης και του λεξιλογίου.

Στοπ, εδώ: Χυμώδης και πλούσια δεν είναι η εξεζητημένη γλώσσα της ναρκισσευόμενης λεξιλαγνείας. Ούτε, βέβαια, η καθαρευουσιάνικη επίδειξη γλωσσικής επάρκειας, ούτε η δήθεν χρηστική γλώσσα στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως (αγγλικές λέξεις με το τσουβάλι, γκρίκλις κλπ.).

Υπόμνηση για ενιστάμενους: Οι γλώσσες δεν είναι κλειστές σαν θυρίδες τραπεζών. Δέχονται και δανείζουν λέξεις, επηρεάζονται από εσωτερικές «διενέξεις» (π.χ. καθαρεύουσα/δημοτική για τα καθ' ημάς), πλάθονται και διαμορφώνονται συνεχώς.

Ευλογημένη διαδικασία. Αρκεί το σκαρί της κάθε γλώσσας να το προσέχουν σαν τα μάτια τους όσοι την μιλούν. Το σκαρί, τον πυρήνα της και σε όσα αυτός παραπέμπει και δημιουργεί.

Η προσφορά της ελληνικής γλώσσας

Σε ότι μας αφορά, έτυχε να γεννηθούμε σ' έναν τόπο που φωταγώγησε την οικουμένη. Κι αυτό δεν είναι σχήμα λόγου, ούτε ένδειξη ανοηταίνοντος σωβινισμού. Το λένε οι άλλοι. Οι ξένοι. Ως και εκείνοι που επίσης έχουν προσφέρει τα μέγιστα στον Κόσμο (Κινέζοι, Άραβες, Δυτικοί κ.ά.).

Ένας από αυτούς είναι ο Ζακ Μπουσάρ, νεοελληνιστής, καθηγητής νεοελληνικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ, που υμνεί την ελληνική γλώσσα. Ας τον ακούσουμε:

«Η πιο ουσιώδης προσφορά της ελληνικής γλώσσας ξεπερνάει το θέμα του λεξιλογίου: πρόκειται για τη δόμηση του λόγου. Οι Έλληνες στοχαστές έβαλαν τάξη στις έννοιες, οδήγησαν τον άνθρωπο από τον μύθο στον λόγο. Ο λόγος σημαίνει πρώτα το όργανο της σκέψης, μετά τη δυνατότητα του σκέπτεσθαι, ύστερα τη λειτουργία της σκέψης, σημαίνει και την εσωτερική έννοια που εμφανίζεται στον νου, την ιδέα, τη λέξη που εξωτερικεύεται, τον προφορικό λόγο, και τέλος τον γραπτό λόγο.

»Βάζοντας τάξη στη λειτουργία του λόγου, οι Έλληνες σοφοί επινόησαν τους λογισμούς, τον συλλογισμό, τη λογική. Αν σήμερα αναλύουμε τις προτάσεις του λόγου με την ορολογία της γραμματικής, "sujet" [sub-jectus], "objet" [ob-jectum], "subjonctif" [sub-junctivus], το χρωστάμε στην ελληνική λογική του λόγου "υπο-κείμενο", "αντι-κείμενο", "υπο-τακτική".

ΥΓ.(1): Ενδεχομένως κάποιοι να διαφωνούν με τα προεκτεθέντα. Καλοδεχούμενη και αναγκαία η κριτική. Αλλά όσοι, διαβάζοντας τέτοια κείμενα, διακρίνουν διάθεση διδακτισμού και το υψωμένο φρύδι γλωσσαμύντορα, πλανώνται, για να το πω ήπια. Επομένως, άφες αυτοίς.

ΥΓ(2):Τις προάλλες, ένας νεαρός ρωτήθηκε σε τηλεπαιχνίδι ποιος ήταν ο Σεφέρης. Και η απάντηση: Ποδοσφαιριστής; Κι ένας άλλος, νεαρός κι αυτός, δεν ήξερε ποιος είναι ο Κουτσούμπας. Εξαιρέσεις ή το αποτύπωμα σοκαριστικής αμάθειας και αδιαφορίας που ενδέχεται να καταστούν οδυνηρή πραγματικότητα μεγάλης έκτασης;