ΓΙΑΤΙ ΕΧΟΥΜΕ ΑΝΑΓΚΗ ΕΝΑ ΝΕΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ;

Για να αλλάξει κάτι σ' αυτόν τον πλανήτη χρειάζεται η πολιτική επικοινωνίας να έχει υπηρεσιακό ήθος, συμμετοχικότητα και ενσυναίσθηση. Αυτές είναι οι αρχές που απαντούν στις προκλήσεις του σήμερα.

Για να αλλάξει αυτός ο κόσμος προς το καλύτερο, απαιτείται ένα νέο μοντέλο επικοινωνίας από την προοδευτική πολιτική.

Η τελευταία δεκαετία θα μείνει στην ιστορία ως μία περίοδος αλλεπάλληλων κρίσεων (οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών, πολέμων και πανδημίας μεταξύ άλλων). Καθεμία από αυτές είχε αρνητικές επιπτώσεις στην ήδη κλονισμένη εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς. Οι περισσότερες κυβερνήσεις απέτυχαν να επικοινωνήσουν αυτή τη δύσκολη περίοδο αποτελεσματικά με τον λαό τους και αυτό συνέβαλε περαιτέρω στην ήδη διαδεδομένη απογοήτευση από την πολιτική και τους πολιτικούς.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, είναι φανερή μια κρίση δημόσιας επικοινωνίας στις φιλελεύθερες δημοκρατικές κοινωνίες. Αν και με την εμφάνιση των δυνατοτήτων που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες δημιουργήθηκε ένα αίσθημα αισιοδοξίας ότι θα αξιοποιηθούν προς όφελος των δημοκρατικών θεσμών, σημαντικές αδυναμίες σε αυτές τις επικοινωνιακές πρακτικές μετρίασαν γρήγορα τον αρχικό ενθουσιασμό.

Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από την ηθική απαξίωση της πολιτικής;

Σημαντικές κρίσεις που σχετίζονται άμεσα με την εύρυθμη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών –όπως για παράδειγμα το σκάνδαλο της Cambridge Analytica στη Μεγάλη Βρετανία, το τρέχον ζήτημα των υποκλοπών στην Ελλάδα, η ραγδαία διασπορά ψευδών ειδήσεων– συνέβαλαν στην αυξανόμενη ηθική απαξίωση της πολιτικής.

Υπό το βάρος της εφαρμογής τέτοιων μη δημοκρατικών πρακτικών, είναι πλέον απαραίτητο να λάβει χώρα μια σημαντική αλλαγή στο μοντέλο άσκησης της πολιτικής (επικοινωνίας), το οποίο θα πρέπει να αποκτήσει εμπράκτως έναν «πολιτο-κεντρικό» χαρακτήρα. Μια νέα δηλαδή εναλλακτική πολιτικής επικοινωνίας, η οποία μπορεί να υιοθετηθεί από προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις και όχι από «πολιτικούς» γενικώς, καθώς το προτεινόμενο μοντέλο προϋποθέτει «ηθική» και ειλικρίνεια στην άσκηση πολιτικής στην πράξη και όχι μόνο στο επικοινωνιακό σκέλος της.

iStock

Οι 3 αρχές που πρέπει να έχει η πολιτική επικοινωνία

Τρεις βασικές αρχές πρέπει να διαπερνούν το νέο μοντέλο πολιτικής επικοινωνίας:

1. υπηρεσιακό ήθος (service ethos),
2. συμμετοχικότητα (και συμπερίληψη),
3. ενσυναίσθηση.

Το υπηρεσιακό ήθος αντλεί κυρίως από τον χαρακτήρα του ομιλητή και την ανάγκη οι πολιτικοί να ενστερνίζονται την ειλικρίνεια, την ακεραιότητα και την υπευθυνότητα στα λόγια και στις πράξεις. Σε μια εύρυθμη δημοκρατική κοινωνία, ο όρος απευθύνεται και στους πολίτες, και την υποχρέωση αυτών να συμμετέχουν στα δημόσια πράγματα. Αν και με διαφορετικούς τρόπους, όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς θα πρέπει να εκπληρώνουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους στην κοινωνία, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τις πράξεις τους.

Ωστόσο, είναι κυρίως ευθύνη των πολιτικών να δημιουργήσουν τις συνθήκες εκείνες που είναι απαραίτητες για τη συμμετοχή των πολιτών. Η πλήρης συμμετοχικότητα αποτελεί μεγάλη πρόκληση και ίσως να μην είναι ποτέ εφικτή, υπάρχει όμως άφθονος χώρος για τους πολιτικούς να την προωθήσουν και να την ενισχύσουν. Επιπρόσθετα, η λογική της συμπερίληψης (της αποφυγής αποκλεισμού ομάδων του πληθυσμού) αποτελεί ένα βασικό κριτήριο για κάθε κυβέρνηση, προκειμένου να κερδίσει την πολιτική της νομιμοποίηση, και μπορεί να κερδηθεί μόνο μέσω της αλληλεπίδρασης με τους πολίτες και της ανταπόκρισης στις ανάγκες τους μέσα από μια διαδικασία κατανόησης. Η αίσθηση του ανήκειν έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί έναυσμα για την ενεργό εμπλοκή των πολιτών και την πολιτική συμμετοχή.

Τέλος, η ενσυναίσθηση αποτελεί κεντρικό στοιχείο στο νέο μοντέλο πολιτικής επικοινωνίας. Η ρητορική από πάνω προς τα κάτω, από ηγέτες που εκφράζουν τη δική τους ανωτερότητα (exceptionalism) και η απόσταξη πολύπλοκων κοινωνικών ζητημάτων σε απλά μηνύματα, έχει αποδειχθεί ανεπαρκής στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Η σημασία της ενσυναίσθησης και της συμπερίληψης έγιναν ίσως πιο ξεκάθαρες από ποτέ την περίοδο της πανδημίας, μια περίοδο που δοκίμασε σκληρά τις επικοινωνιακές και ηγετικές ικανότητες των πολιτικών παγκοσμίως.

iStock

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι για παράδειγμα, η πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας Jacinda Ardern έχει επαινεθεί ευρέως ως η πιο αποτελεσματική πολιτική ηγέτιδα, κυρίως χάρη στην ενσυναισθητική της προσέγγιση. Πιθανότατα η απάντηση της Helen Clark (πρώην πρωθυπουργού της Νέας Ζηλανδίας) στο The Atlantic, όταν ρωτήθηκε για την Ardern, είναι αυτή που εξηγεί καλύτερα την επιτυχημένη προσέγγιση της Ardern: «Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι η Άρντερν δεν τους κάνει κήρυγμα – στέκεται δίπλα τους».

Η πολιτική επικοινωνία σήμερα και η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της

Η πολιτική επικοινωνία είναι επί του παρόντος μονοδιάστατη, εστιάζοντας κατά βάση στην επιτελεστική της διάσταση, στην επικοινωνία εκείνη που πιθανά γοητεύει βραχυχρόνια τον ψηφοφόρο και επηρεάζει την εκλογική του συμπεριφορά. Πολύ συχνά όμως η ανισομέρεια μεταξύ πολιτικών υποσχέσεων, πολιτικών πράξεων και πολιτικής ρητορείας αφήνει ανεξίτηλο σημάδι στο εκλογικό σώμα.

Ο επαναπροσδιορισμός της πολιτικής επικοινωνίας και η διασφάλιση ότι προάγει την εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς οφείλουν να αποτελούν άμεσες προτεραιότητες για όποιον αυτοπροσδιορίζεται ως προοδευτικός. Η ευρεία διάδοση των ψευδών ειδήσεων και των θεωριών συνωμοσίας, η άνοδος της ακροδεξιάς, η ταχεία όξυνση των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων, η κλιματική κρίση και η μετακίνηση πληθυσμών είναι ήδη εδώ και επηρεάζουν τη ζωή μας με πολλαπλά αρνητικούς τρόπους. Χρειάζεται ένα νέο, βιώσιμο μοντέλο πολιτικής επικοινωνίας, ώστε να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις της εποχής που έχουμε μπροστά μας.

Η Αναστασία Βενετή είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πολιτικής Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπόρνμουθ στη Μ. Βρετανία.