ΓΙΑΤΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ένα ταξίδι στη Γαλλία με έκανε να αναρωτηθώ αν και πόσο ενδιαφερόμαστε στην Ελλάδα για το περιβάλλον και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, και να πάρω τη γνώμη μερικών ειδικών αλλά και συναδέλφων για να διαπιστώσω τι συμβαίνει με την περιβαλλοντική συνείδηση στη χώρα μας.

Όλα ξεκίνησαν όταν η Πορτογαλίδα συνάδελφος που γνώρισα πρόσφατα στη Γαλλία με ρώτησε αν οι κάδοι ανακύκλωσης στη χώρα μου έχουν τα ίδια χρώματα με τους κάδους στη Γαλλία. Ο Γερμανός δημοσιογράφος δίπλα μου απάντησε σχεδόν αμέσως πως «όχι» εξηγώντας ποιες χρωματικές διαφορές παρατηρεί σε σχέση με τη χώρα του.

Η δική μου απάντηση δεν θυμάμαι αν βγήκε ποτέ από τα χείλη μου: Στην Ελλάδα τα ανακυκλώνουμε όλα σε έναν κάδο χρώματος μπλε, ενώ πολύς κόσμος αναρωτιέται αν όσα ρίχνουμε εκεί πραγματικά ανακυκλώνονται. Βέβαια, για να μην μας αδικήσω, από την προσωπική μου εμπειρία θα πω ότι στη γειτονιά που μένω υπάρχει επίσης ένας καφέ κάδος για οργανικά υλικά, υπολείμματα φαγητού, λαχανικών, φρούτων και τα λοιπά, με σκοπό την κομποστοποίηση.

Την ιδέα συγγραφής αυτού του κειμένου δεν πυροδότησε μόνο η ερώτηση της συναδέλφου από την Πορτογαλία. Σε αυτό συνέβαλε και η αντίθεση που παρατήρησα κατά τη διάρκεια του τελευταίου ταξιδιού μου στο εξωτερικό: το μεγάλο ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για την προστασία του περιβάλλοντος και την κλιματική κρίση –τουλάχιστον στη θεωρία– από τη μία, και τη δική μας αδιαφορία, από την άλλη.

Πριν φτάσουμε στην Ελλάδα, ρίχνουμε μια γρήγορη ματιά στην Ιταλία

Σε μια άλλη χώρα της Μεσογείου, την Ιταλία, «η ευαισθητοποίηση του κοινού αυξάνεται όσον αφορά την κλιματική κρίση», όπως μου είπε ο Ιταλός περιβαλλοντικός δημοσιογράφος Simone Fant. Χωρίς να θέλουμε να υποπέσουμε στο λάθος μιας υπεραπλουστευμένης σύγκρισης ανόμοιων καταστάσεων μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, μιλήσαμε λίγη ώρα με τον Simone για την ξηρασία, τις φωτιές που πλήττουν και την Ιταλία το καλοκαίρι, αλλά και το ενδιαφέρον των ανθρώπων εκεί για περιβαλλοντικά ζητήματα. Για να μοιραστεί μαζί μου, όπως μου ξεκαθάρισε, «απλώς τη γνώμη του».

Όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, κάπως βιαστικά μου είπε ότι «από πολιτική σκοπιά, η ακροδεξιά κυβέρνηση που έχουμε τώρα προσπαθεί να μετατοπίσει το αφήγημα της κλιματικής αλλαγής σε μια ιδεολογική συζήτηση, αφού η αντιπολίτευση πιστεύει ότι η κλιματική κρίση είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπιστεί τώρα. [...] Μεγαλύτερο ενδιαφέρον βλέπω στη νεότερη γενιά, δηλαδή στα άτομα ηλικίας από 18 έως 35 ετών. Αυτοί είναι πραγματικά δραστήριοι ενώ οι ηλικιωμένοι ενδιαφέρονται λιγότερο για την κλιματική αλλαγή.

»Δεν ξέρω ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα και αν υπάρχουν πράσινα κινήματα, αλλά στην Ιταλία μπορώ να πω ότι υπάρχει ενδιαφέρον», τόνισε.

«ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΟΥ ΖΟΥΜΕ, ΠΟΥ ΤΡΩΜΕ, ΠΟΥ ΑΝΑΠΝΕΟΥΜΕ, ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ. ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ».

Τι πάει λάθος στην Ελλάδα;

Υπάρχουν ισχυρά περιβαλλοντικά κινήματα στην Ελλάδα; Είναι το ενδιαφέρον του πληθυσμού στραμμένο προς αυτή την κατεύθυνση; Οι άνθρωποι έχουν άλλες προτεραιότητες ή μήπως δεν έχουν και πολλές επιλογές;

«Νιώθω παράξενα όταν οι άνθρωποι λένε "νοιάζομαι για το περιβάλλον" ή "προτεραιότητά μου είναι το περιβάλλον"», μου είπε η Ειρήνη Σακελλάρη, περιβαλλοντική επιστημόνισσα και Youth Coordinator του φορέα Global Landscapes Forum. «Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι το περιβάλλον δεν είναι κάτι το οποίο βρίσκεται κάπου εκεί ή κάπου μακριά μας. Το περιβάλλον και η φύση είναι το μέρος που ζούμε, που τρώμε, που αναπνέουμε, που υπάρχουμε. Είναι το μέρος που έχουμε το σπίτι μας».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Η Ειρήνη μίλησε στο European Youth Event στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο, σε ένα πάνελ για τις πολιτικές αναφορικά με τη βιοποικιλότητα. Τόνισε ότι «δεν χρειαζόμαστε στρατηγικές στα χαρτιά, αλλά την εφαρμογή τους στην πράξη» και φυσικά η πρώτη ερώτηση που μου ήρθε στο μυαλό ήταν: Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να εφαρμοστούν στην ελληνική πραγματικότητα οι πολιτικές για τη βιοποικιλότητα καθώς και για άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα και τι εμπόδια πρέπει να ξεπεραστούν για να γίνει αυτό;

«Αυτή είναι μία συγκλονιστική ερώτηση», μου λέει και ένα περίεργο χαμόγελο σχηματίστηκε στο πρόσωπο και των δυο μας. «Νομίζω γενικότερα ότι η εφαρμογή των πολιτικών είναι το πιο δύσκολο κομμάτι αναφορικά με όσα αποφασίζονται», προσθέτει. «Θεωρώ ότι με τις παρούσες πολιτικές συνθήκες είναι πρακτικά αδύνατη η εφαρμογή οποιασδήποτε πολιτικής για τη βιοποικιλότητα, για το κλίμα και άλλα παρόμοια θέματα, στην Ελλάδα όπου όλα γίνονται σε ένα επίπεδο νεοφιλελεύθερου πράσινου καπιταλισμού και προσωπικής ευθύνης.

»Από την άλλη, πιστεύω ότι το περιβαλλοντικό κίνημα στην Ελλάδα αρχίζει να αναπτύσσεται. Ας πούμε, στην Κρήτη από την οποία κατάγομαι υπάρχει πολύ έντονη περιβαλλοντική συζήτηση. Ίσως όχι όσο βλέπεις σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, όχι όσο θα ήθελα ή όσο θα θέλαμε όλοι μας, αλλά υπάρχουν ελπιδοφόρα κινήματα. Ένα παράδειγμα είναι η πρόσφατη νίκη των περιβαλλοντικών κινημάτων στον Παλίγκρεμνο, ο οποίος σχεδιαζόταν να δοθεί για τουριστική ανάπτυξη».

«ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΣΚΕΦΤΕΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ, ΕΙΔΙΚΑ ΟΤΑΝ Ο ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ».

Μας λείπει η περιβαλλοντική συνείδηση;

«Θεωρώ ότι δεν υπάρχουν οι συνθήκες για τον μέσο άνθρωπο στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή ώστε να ενστερνιστεί την ιδέα ότι το περιβάλλον αφορά τη ζωή του», μου λέει η Ειρήνη.

«Και ο λόγος που αυτό συμβαίνει είναι γιατί –όπως γνωρίζεις κι εσύ– είμαστε στην Ελλάδα όπου την τελευταία δεκαετία οι άνθρωποι ζουν σε μια υπερβολικά καταπιεστική συνθήκη οικονομικής κρίσης. Όταν δουλεύεις 20 ώρες την ημέρα για να τα βγάλεις πέρα –και αν– μέχρι το τέλος του μήνα, δεν μπορείς να σκεφτείς περιβαλλοντικά, ειδικά όταν ο κυρίαρχος λόγος του περιβαλλοντισμού στην Ελλάδα είναι η προσωπική επιλογή: "πάρε το μπουκαλάκι σου", "πάρε την τσαντούλα σου", "αγόρασε organic προϊόντα", όλα είναι γύρω από αυτή τη λογική. Επομένως, ο μέσος κάτοικος στην Ελλάδα προφανώς νιώθει μια απομάκρυνση από αυτό το πράγμα».

Καθώς η συζήτηση προχωρούσε, η Ειρήνη μου είπε ότι δεν θέλει να απορρίψει τελείως τις ατομικές επιλογές αλλά διατηρεί σημαντικές επιφυλάξεις. «Κι εγώ είμαι vegan, δεν αγοράζω ρούχα από fast fashion μαγαζιά και όταν είμαι στην ηπειρωτική Ευρώπη παίρνω τρένο και όχι αεροπλάνο. Όλα αυτά τα πράγματα είναι πολύ καλά να τα κάνουμε αν μπορούμε να αντέξουμε το κόστος αλλά είναι δεν είναι κάτι που είναι εύκολο για όλους».

Η πρώτη και πιο εύκολη αλλαγή

Θεωρώντας ότι η Ελλάδα απέχει πολύ από την εφαρμογή πολιτικών που θα δείχνουν πραγματικό σεβασμό σε αυτό που ονομάζουμε φύση και περιβάλλον, διατηρώντας όμως μια συγκρατημένη αισιοδοξία, ζήτησα από την Ειρήνη να μου πει τι πιστεύει ότι θα μπορούσε να γίνει στη χώρα ως ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

Για αρχή, η ίδια τονίζει την αξία του να συνειδητοποιήσουμε την αξία του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε. «Αν επιστρέψουμε στην ιδέα ότι αυτή είναι η γη μας, αν θυμηθούμε τα καλοκαίρια μας στο χωριό –δεν ξέρω αν οι άνθρωποι στην Αθήνα έχουν αυτό το προνόμιο–, αν σκεφτούμε από που έρχεται το φαγητό μας ή ότι η περιβαλλοντική και η οικονομική κρίση που διανύουμε είναι άμεσα συνδεδεμένες, ίσως δράσουμε περισσότερο πολιτικά, με βάση το συμφέρον της κοινωνικής μας τάξης, το συμφέρον της υγείας μας, του παρόντος, του μέλλοντός μας, των παιδιών μας, του οτιδήποτε ο καθένας θεωρεί σημαντικό».

»Από πολιτική άποψη, νομίζω ότι κάτι που θα μπορούσε να γίνει –ίσως η πρώτη και πιο εύκολη αλλαγή που θα μπορούσα να δω– στην Ελλάδα θα ήταν σε επίπεδο δήμων και μικρών κοινοτήτων. Το να ψηφίσουμε και να έχουμε, δηλαδή, ανθρώπους στα δημαρχεία οι οποίοι θέλουν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον στο οποίο αξίζει να ζεις, είτε αυτό είναι ένα χωριό, μια πόλη ή μια κωμόπολη. Ανθρώπους που ενδιαφέρονται να υπάρχει μια οικολογική σκοπιά στον τουρισμό –στον οποίο στηριζόμαστε πάρα πολύ–, ανθρώπους που θέλουν να στηρίξουν τους μικρούς αγρότες, που θα δημιουργήσουν πολιτιστικά κέντρα για να γίνονται περιβαλλοντικές εκδηλώσεις και γενικά άτομα που ενδιαφέρονται να αλλάξουν τον τόπο προς αυτή την κατεύθυνση».