ΓΙΑΤΙ ΑΚΟΥΜΕ ΚΛΑΣΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ;

Η κλασική μουσική έχει την τιμητική της καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας. Η πνευματικότητά της φέρνει τους πιστούς πιο κοντά στον Δημιουργό και συμβάλλει στην έκφραση του πένθους.

Για τις ανάγκες αυτού του άρθρου θα πάμε μερικά χρόνια πίσω (όχι πολλά, καμιά δεκαριά), όταν ήμουν μαθήτρια. Θυμάμαι ότι κάθε χρόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα επικρατούσε μια κατανυκτική ατμόσφαιρα, η οποία εκδηλωνόταν μέσα από εκκλησιαστικές καμπάνες, πένθιμα λουλούδια, ψαλμούς, και… κλασική μουσική!

Ιδιαίτερα τη Μ. Πέμπτη και τη Μ. Παρασκευή, στο ραδιόφωνο και στα μαγαζιά είχαν την τιμητική τους μεταξύ άλλων ο Μπαχ, ο Μπετόβεν, ο Χαίντελ, ο Μότσαρτ. Δεν ξέρω αν συνηθιζόταν μόνο στην περιοχή όπου μεγάλωσα, ούτε σε τι βαθμό τηρείται σήμερα. Υπάρχει πράγματι μια σύνδεση μεταξύ θρησκείας και κλασικής μουσικής; Οι απόψεις είναι διφορούμενες και βέβαια όλα τα είδη κλασικής μουσικής μάλλον δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο.

Μεγάλη και ώριμη πλέον σήμερα (λέμε τώρα), θα βαδίσω προσεκτικά σε αυτό το ναρκοπέδιο αντικρουόμενων απόψεων, αναγνωρίζοντας στη χριστιανική θρησκεία τον εξέχοντα ρόλο που διαδραμάτισε στη διαμόρφωση του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού και τη βαθύτατη σχέση της με διάφορες μορφές τέχνης.

Γιατί η μουσική είναι συνδεδεμένη με το πένθος;

Η μουσική είναι συνδεδεμένη με τη συναισθηματική έκφραση των ανθρώπων, όπως άλλωστε και κάθε μορφή τέχνης. Ιδιαίτερα στη χαρά, στη θλίψη, στον πόνο, στο πένθος, αλλά και σχεδόν σε κάθε μορφή τελετουργίας, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη μουσική. Ακόμη και η αναπόφευκτη θλίψη και έκφραση του πένθους φαίνεται να απαιτούν μουσική συνοδεία.

Unsplash Johannes Plenio

Όπως αναφέρει ο Douglas MacGregor, μουσικός και συνθέτης που έχει ασχοληθεί ερευνητικά με τον διαπολιτισμικό ρόλο της μουσικής στις τελετουργίες πένθους ανά τον κόσμο, «στη δυτική κοινωνία, η ατελείωτη επανάληψη της θλίψης στην ομιλία δεν είναι γενικά αποδεκτή. Τα τραγούδια αυτού του είδους το επιτρέπουν αυτό. Δεν υπάρχει κανένας περιορισμός στο να τα τραγουδάμε ή να τα παίζουμε επανειλημμένα. Μπορούμε επίσης να κλάψουμε όταν τραγουδάμε ένα τραγούδι, μια συναισθηματική αντίδραση είναι αποδεκτή ως απάντηση σε ένα προφανές, εξωτερικό έναυσμα».

Έρευνες έχουν αναδείξει τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής σε θέματα υγείας ή άλλες ψυχικές διαταραχές, και έχουν διαπιστώσει ότι η μουσική μπορεί να λειτουργήσει λυτρωτικά σε στιγμές πένθους. Όπως αναφέρει παλαιότερη σχετική μελέτη, «έχουμε χρησιμοποιήσει τη μουσική για να ενισχύσουμε την πνευματικότητα, για να έρθουμε πιο κοντά στον Δημιουργό μας, για να μας ενώσει για έναν σκοπό, για να μας παρατάξει σε πολέμους, για να μας φουσκώσει την υπερηφάνεια, και για να θρηνήσουμε και να λύσουμε τη λύπη και τη θλίψη».

Τη Μεγάλη Εβδομάδα, την εβδομάδα των Παθών του Χριστού, ακούγονται κατεξοχήν τα ρέκβιεμ, οι νεκρώσιμες ακολουθίες της Καθολικής Εκκλησίας. Τα ρέκβιεμ γράφονταν συνήθως κατά παραγγελία μεγάλων βασιλιάδων ή επιφανών προσώπων της εποχής για να παιχτούν στις κηδείες τους και να τους συνοδεύσουν στην τελευταία τους κατοικία.

Κλασική μουσική και Χριστιανισμός

Όπως εξηγεί ο Ολλανδός συνθέτης John Borstlap, η ανθρωπολογία έχει δείξει ότι το θρησκευτικό ένστικτο αποτελεί εγγενές στοιχείο της στρατηγικής επιβίωσης του ανθρώπινου είδους. Ακόμη κι αν το θρησκευτικό ένστικτο είναι κάτι που αναπτύσσεται μόνο αργότερα στην εξέλιξη του ανθρώπου, αφού όπως αναφέρει δεν έχουμε συγκεκριμένα στοιχεία για θρησκευτικές πρακτικές από τις πρώτες περιόδους του είδους, γνωρίζουμε ότι η γέννηση των πρώτων πολιτισμών συνδέεται στενά με τη θρησκεία, σε τέτοιο βαθμό που τα όρια είναι δυσδιάκριτα. Και η τέχνη –συμπεριλαμβανομένης της μουσικής– ήταν αναπόσπαστο μέρος αυτών των πολιτισμών.

Ο Borstlap υποστηρίζει ότι η τέχνη γεννήθηκε από τη θρησκεία και τροφοδοτείται από την ίδια πηγή: την ανθρώπινη ενστικτώδη επίγνωση μιας μεταφυσικής παρουσίας.

Unsplash Stefany Andrade

Είναι άραγε παράδοξο στις σημερινές κοσμικές κοινωνίες (η κοσμικότητα των σύγχρονων κοινωνιών είναι ένα άλλο θέμα προς συζήτηση) η κλασική μουσική να έχει τόσο ισχυρή θέση και δημοφιλία, τουλάχιστον αυτήν την κατανυκτική περίοδο της χριστιανικής παράδοσης;

Σαφώς η δύναμη αυτής της μουσικής προέρχεται από το γεγονός ότι γράφτηκε από εξαιρετικά ταλαντούχους συνθέτες, που έτυχε να ζουν σε μια χριστιανική παράδοση, πολλοί από αυτούς γράφοντας κυρίως για τη θρησκεία και τον Θεό. Λαμβάνοντας υπόψη τη θρησκευτική ευλάβεια συνθετών όπως ο Μπαχ, η σύνδεση είναι σαφής και ίσως δεν χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση.

Οι ειδικοί ορίζουν ότι η κλασική μουσική, ως είδος υψηλής τέχνης, φέρει ένα σημαντικό θρησκευτικό στοιχείο στο κέντρο της. Παρόλο που η σημασία και η θέση αυτού άλλαξε με την πάροδο του χρόνου, το στοιχείο αυτό παρέμεινε στην καρδιά της συγκεκριμένης μορφής τέχνης.

Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την κλασική μουσική ως το «θαυμαστό παιδί» της καθολικής χριστιανικής θρησκείας. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι δύο έννοιες (κλασική μουσική και θρησκεία) ταυτίζονται. Όπως έχει αναφέρει πολύ ποιητικά ο Borstlap, το είδος της κλασικής μουσικής όπως το γνωρίζουμε σήμερα «έδειχνε πάντα χαρακτηριστικά της καταγωγής του, ακόμη και όταν επαναστατούσε εναντίον των προγόνων του».