ΦΤΑΙΕΙ ΟΝΤΩΣ Η ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΕΤΙΝΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ;
Η κλιματική κρίση τείνει να γίνει «καραμέλα» στα χείλη ιθυνόντων που θέλουν να αποποιηθούν ευθυνών για τις φοβερές φετινές –και μελλοντικές– πυρκαγιές. Μήπως όμως είναι απλός ένας παράγοντας της εξίσωσης – και ίσως όχι ο πιο καθοριστικός;
Για να μάθουμε πώς προκύπτουν οι περισσότερες δασικές πυρκαγιές στη χώρα μας, πρέπει να υπάρχουν καταγραφές. Αυτές προϋποθέτουν έρευνες που καταλήγουν κάπου, ώστε να μπορούν να αποδοθούν και ευθύνες.
Όλο αυτό δεν υπάρχει με συνέπεια στην Ελλάδα, χώρα που δεν διακρίνεται για τη σχέση που έχει με τη λέξη «ευθύνη» σε επιτελικό επίπεδο. Έτσι, καίγεται σχεδόν κάθε χρόνο.
Ακολουθεί ο χάρτης με τις φετινές δασικές πυρκαγιές. Τον δημιούργησε το ΕRCC (Emergency Response Coordination Centre), δηλαδή το Κέντρο Συντονισμού Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Εξυπακούεται πως ενεργοποιήσαμε και φέτος το Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας της Ε.Ε. κι έτσι ήρθαν στη χώρα μας περισσότεροι από 450 πυροσβέστες και 7 αεροσκάφη από τη Βουλγαρία, την Κροατία, την Κύπρο, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Μάλτα, την Πολωνία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία.
Μια στιγμή, όμως να σου δείξω τι ακριβώς συμβαίνει στην Ελλάδα και στις γειτονικές περιοχές, σε επίπεδο φωτιών και πυρκαγιών, με τη βοήθεια του Copernicus (υπηρεσία διαχείρισης έκτακτης ανάγκης).
Για το 85% όσων κόκκινων και ροζ βλέπεις ευθύνεται ο άνθρωπος, έμμεσα και άμεσα:
- Έμμεσα, ως κύριος υπεύθυνος της κλιματικής κρίσης (που απειλεί την επιβίωση των ειδών, με τα δάση να είναι η κύρια άμυνα που έχουμε – αλλά την εξαφανίζουμε όταν την καίμε),
- Άμεσα, δεδομένου ότι μελέτες έχουν δείξει πως η ανθρώπινη απροσεξία είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας που συμβάλει στις δασικές πυρκαγιές.
Η «ανθρώπινη απροσεξία» εκτείνεται από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως είναι διάφορες θερμικές εργασίες, φωτιές που ανάβουν σε κατασκηνώσεις και τις αφήνουν χωρίς επίβλεψη, κατεστραμμένα καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος και πεταμένα αναμμένα τσιγάρα μέχρι εμπρησμούς.
Για το ποσοστό που απομένει, δηλαδή το 15%, φταίνε οι αναφλέξεις από τη θερμότητα του ήλιου ή από κεραυνό.
Στη Μεσόγειο οι δασικές πυρκαγιές είναι ως επί το πλείστον ανθρωπογενείς
Σε ό,τι αφορά την Ευρώπη, τα δεδομένα που έχει συγκεντρώσει η Κομισιόν αναφέρουν ότι περισσότερες από τις 9 στις 10 φωτιές ξεκινούν από ανθρώπινο χέρι. Διευκρινίστηκε πως «χώρες όπως η Πορτογαλία και η Ελλάδα βιώνουν πυρκαγιές τα περισσότερα καλοκαίρια. Αλλά οι υψηλότερες θερμοκρασίες ωθούν επίσης τις πυρκαγιές σε περιοχές που δεν είναι συνηθισμένες σε αυτές και επομένως λιγότερο προετοιμασμένες να τις αντιμετωπίσουν».
Άλλη εργασία έκανε ιδιαίτερη μνεία στη λεκάνη της Μεσογείου, όπου «οι δασικές πυρκαγιές είναι ως επί το πλείστον ανθρωπογενείς, κυρίως λόγω εμπρησμού. Όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, εκείνοι που σχετίζονται με τον καιρό, τα καύσιμα και την τοπογραφία είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες ανάφλεξης των δασικών πυρκαγιών, ιδιαίτερα σε περιοχές μεσογειακού τύπου».
Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή, ο χρόνος εκδήλωσης των πυρκαγιών εξαρτάται από τις αιτίες τους:
- Σε κατοικημένες περιοχές, ο χρόνος πυρκαγιών που προκαλούνται από τον άνθρωπο είναι στενά συνδεδεμένος με τις ανθρώπινες δραστηριότητες και κορυφώνονται το απόγευμα.
- Σε απομακρυσμένες περιοχές, ο χρόνος πυρκαγιών που προκαλούνται από κεραυνούς συνδέεται περισσότερο με τις καιρικές συνθήκες και την εποχή, με τις περισσότερες πυρκαγιές να συμβαίνουν το καλοκαίρι.
Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ ειδικοί στην κλιματολογία, σε κινδύνους δασικών πυρκαγιών και στη δασική οικολογία, καθώς και μέλη διεθνούς κοινοπραξίας ερευνητικών ιδρυμάτων έχουν ενημερώσει από πέρυσι πως σύντομα κάποιες πυρκαγιές θα είναι αδύνατο να σταματήσουν. Βλέπεις, η κλιματική κρίση έχει αλλάξει το καθεστώς των πυρκαγιών στην Ευρώπη, επικεντρώνοντας στη Μεσόγειο.
Η μεταμόρφωση του «καθεστώτος πυρκαγιάς» σημαίνει πως όσο αυξάνονται οι θερμοκρασίες, τόσο περισσότερο αλλάζει η συμπεριφορά της φωτιάς. Όπως αυξάνεται η ξηρότητα της βλάστησης, αυξάνεται και η ποσότητα ενέργειας που απελευθερώνει όταν καίγεται. Έτσι, η δύναμη της φωτιάς αυξάνεται δραματικά με την έλλειψη νερού και εξαπλώνεται πιο γρήγορα. Ορισμένες από αυτές τις πυρκαγιές είναι στην πραγματικότητα κυριολεκτικά αδύνατο να σταματήσουν.
Να προσθέσω ότι η έρευνα τόνιζε μεταξύ άλλων πως «οι δασικές και ορεινές περιοχές στη νότια και κεντρική Ευρώπη είναι οι περιοχές όπου εντοπίζονται οι υψηλότεροι κίνδυνοι πυρκαγιάς».
Το «τρίγωνο της φωτιάς»
Πριν προχωρήσουμε στο πώς ξεκινούν οι πυρκαγιές, να διευκρινίσουμε ότι:
- Ως φωτιά αναφέρεται η καύση που συνοδεύεται από φλόγα.
- Ως πυρκαγιά η ανεξέλεγκτη φωτιά.
Στο National Geographic έχει δημοσιευθεί άρθρο που εξηγεί τι ακριβώς συμβαίνει. Ανεξάρτητα από την αιτία, οι πυρκαγιές εξακολουθούν να «απαιτούν» τρία βασικά συστατικά, που αναφέρονται συνήθως ως το «τρίγωνο της φωτιάς»:
- καύσιμη ύλη,
- θερμότητα,
- οξυγόνο.
Η φωτιά είναι η επίδραση μιας χημικής αντίδρασης γνωστής ως καύσης, που συμβαίνει μεταξύ οξυγόνου στον αέρα και κάποιου είδους καύσιμης ύλης που έχει θερμανθεί μέχρι το σημείο ανάφλεξής του ή στη χαμηλότερη θερμοκρασία στην οποία θα αναφλεγεί. Καύσιμο μπορεί να είναι κάθε είδους εύφλεκτο υλικό, συμπεριλαμβανομένων των δέντρων, των χόρτων, των θάμνων, ακόμη και των σπιτιών.
Αυτά τα υλικά εκπέμπουν ατμό. Η θερμότητα φέρνει τα συγκεκριμένα καύσιμα στο σημείο ανάφλεξης, με αποτέλεσμα οι ατμοί να εξατμίζονται και να αναμειγνύονται με το οξυγόνο. Το οξυγόνο είναι το φυσικό στοιχείο που απαιτείται για την ανάφλεξη και τη διατήρηση μιας πυρκαγιάς.
Όταν το καύσιμο που καίγεται εκτίθεται στο οξυγόνο από τον αέρα, συμβαίνει μια χημική αντίδραση που απελευθερώνει θερμότητα και προκαλεί καύση. Μια πυρκαγιά μπορεί να συμβεί μόνο όταν και τα τρία «συστατικά» αντιδρούν μαζί.
Τι σβήνει μια πυρκαγιά;
Άπαξ και εκδηλωθεί μια πυρκαγιά, πρέπει να αφαιρεθεί τουλάχιστον ένα από τα συστατικά του «τριγώνου της φωτιάς». Αυτό προσπαθούν να κάνουν οι πυροσβέστες, εξαλείφοντας είτε τα καύσιμα, είτε τη θερμότητα, είτε το οξυγόνο. Με νερό και χημικά επιβραδυντικά πυρκαγιάς που ρίχνουν οι πυροσβέστες από το έδαφος ή τον αέρα, στοχεύουν στο να βγάλουν από την εξίσωση τη θερμότητα ή/και την πηγή οξυγόνου.
Οι αντιπυρικές ζώνες (δηλαδή, ο καθαρισμός της βλάστησης γύρω από τη φωτιά, με στόχο τον περιορισμό της) τακτοποιεί τα του καυσίμου, που τα θέτει «εκτός».
Στις λύσεις υπάρχει και η ελεγχόμενη καύση, μια προδιαγεγραμμένη και ελεγχόμενη πυρκαγιά που προκαλούν ειδικά εκπαιδευμένοι πυροσβέστες, απέναντι από μια (πυρκαγιά) που είναι σε εξέλιξη. Αυτό το σύστημα στερεί τα καύσιμα από τον «εχθρό». Εάν όμως, δεν γίνει σωστά προκαλεί πολύ χειρότερο πρόβλημα.
Υπάρχουν ουκ ολίγοι παράγοντες που εξαπλώνουν τις πυρκαγιές. Με πρώτο το επίπεδο υγρασίας, που δεν υπάρχει όταν έχει προηγηθεί καύσωνας. Η περιεκτικότητα της καύσιμης ύλης σε υγρασία καθορίζει πόσο μια περιοχή θα καεί. Έτσι, εάν η βλάστηση έχει χαμηλό επίπεδο υγρασίας και είναι πολύ ξηρή (κάτι που συμβαίνει έπειτα από καύσωνα), μια φωτιά θα πιάσει πιο γρήγορα και πιο έντονα, επειδή η θερμότητα δεν χρειάζεται να εξαλείψει το νερό.
Οι παράγοντες που εξαπλώνουν τις πυρκαγιές
Οι πυρκαγιές μπορεί να σβήσουν γρήγορα ή να εξαπλωθούν ανεξέλεγκτα, απανθρακώνοντας χιλιάδες στρέμματα γης μέσα σε λίγες ώρες.
Η ένταση και η κίνηση μιας πυρκαγιάς εξαρτάται τελικά από τρεις παράγοντες: την καύσιμη ύλη, τον καιρό και την τοπογραφία. Το μέγεθος και η ποσότητα της καύσιμης ύλης επηρεάζει επίσης τη συμπεριφορά των δασικών πυρκαγιών (μικρές πηγές καυσίμου, όπως τα χόρτα, συνήθως καίγονται πιο γρήγορα και δεν παράγουν τόση θερμότητα, όση τα δέντρα και άλλες μεγάλες πηγές καυσίμου).
Το ίδιο ισχύει και για τις καιρικές συνθήκες και δη τον άνεμο, τη θερμοκρασία και το ποσοστό υγρασίας (π.χ. ο άνεμος τροφοδοτεί τη φωτιά με επιπλέον οξυγόνο). Οι υψηλές θερμοκρασίες και η χαμηλή υγρασία στεγνώνουν τις πηγές καυσίμου, με αποτέλεσμα να αναφλέγονται και να καίγονται πιο γρήγορα. Είναι ο λόγος που οι πυρκαγιές γίνονται συνήθως πιο έντονες και εξαπλώνονται ταχύτερα το απόγευμα, όταν ο αέρας είναι πιο ζεστός.
Όπως θα έχεις παρατηρήσει, φέτος στην Ελλάδα έχουμε ό,τι μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημα, χωρίς να έχουμε έστω τα στοιχειώδη από εκείνα που θα μπορούσαν να σώσουν τα δάση μας και άρα τις ζωές μας, που απειλούνται μακροπρόθεσμα.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
