ΕΧΟΥΜΕ ΤΕΛΙΚΑ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΛΕΜΕ «ΨΥΧΗ»;

Το ερώτημα αν υπάρχει ψυχή απασχολεί την ανθρωπότητα εδώ και αιώνες. Τι απαντά μια φυσικός, λαμβάνοντας υπόψη τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα;

Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν μόνο ό,τι μπορούν να δουν μπροστά τους και να το πιάσουν. Η ψυχή δεν υπάρχει σε αυτή τη λίστα. Και όσα έχουν δοκιμάσει να κάνουν για να αποδείξουν την ύπαρξή της δεν έχουν τελεσφορήσει. Βέβαια, δεν έχει αποκλειστεί τελείως το ενδεχόμενο.

Η Γερμανίδα φυσικός Sabine Hossenfelde έδωσε στο Big Think μια άλλη οπτική. Προτείνει ότι –όπως επιμένουν οι φυσικοί–καθένας μας είναι μεν απλώς μια συλλογή στοιχειωδών σωματιδίων, αλλά η διάταξη αυτών των σωματιδίων είναι που δίνει τις μοναδικές ιδιότητες και ικανότητες.

Και ναι, είναι πιθανό να ξημερώσει η ημέρα που θα μπορούμε να «φορτώσουμε» σε έναν υπολογιστή όχι μόνο τη συνείδηση μας, αλλά και ολόκληρο τον εαυτό μας. Τα λέγαμε και όταν αναλύαμε πώς θα είναι οι άνθρωποι σε ένα εκατομμύριο χρόνια, δεν τα λέγαμε;

Έχουμε ψυχή ή το όλο concept είναι μια ψευδαίσθηση;

Αυτή ήταν η πρώτη ερώτηση που έγινε στην Dr Hossenfelde. Εκείνη επισήμανε πως «επί της αρχής, ο άνθρωπος είναι μια μεγάλη συλλογή βασικών σωματιδίων. Ναι, είναι κάτι τόσο πολύπλοκο, που κανείς που έχει σώας τας φρένας δεν θα περιέγραφε έναν άνθρωπο υπό την έννοια βασικών σωματιδίων.

»Εν τούτοις, ερευνητές της φυσικής των στοιχειωδών σωματιδίων (σ.σ. κλάδος της επιστήμης που μελετά τα στοιχειώδη σωματίδια που συγκροτούν την ύλη, την συμπεριφορά και τις αλληλεπιδράσεις τους) έχουν συλλέξει βασικά σωματίδια σε αυτό που λέγεται “Καθιερωμένο Μοντέλο της σωματιδιακής φυσικής”.

»Από όσο μπορούμε να γνωρίζουμε, ό,τι υπάρχει γύρω μας έχει φτιαχτεί από αυτά τα σωματίδια. Ολόκληρο το σύμπαν, συμπεριλαμβανομένων ημών. Πολλοί νιώθουν άβολα με αυτήν τη θεωρία. Αναρωτιούνται αν υπάρχει κάτι περισσότερο που να τους αφορά. Αν είναι κάτι περισσότερο από θεμελιώδη σωματίδια. Αναρωτιούνται από πού προέρχεται η συνείδηση τους ή τι συνέβη στην ψυχή τους».

Illustration: Ελένη Καστρινογιάννη

Η Hossenfelde δεν πιστεύει πως όταν σκεφτόμαστε τι είναι άνθρωπος χρειάζεται να λάβουμε υπ’ όψιν κάτι περισσότερο από τη φυσική των σωματιδίων. «Αφήνω την κατανόηση της συνείδησης στους νευροβιολόγους ή όπως αλλιώς λέγονται οι επιστήμονες αυτού του πεδίου. Δεν πιστεύω ότι χρειάζεται να προσθέσουμε κάτι στους βασικούς νόμους της φύσης, που έχει περισυλλέξει η φυσική. Είναι επαρκείς. Πολλοί όμως, δυσκολεύονται να δεχθούν πως δεν υπάρχει κάτι άλλο πέρα από αυτό. Αυτό που αποκαλούν ψυχή».

Η επιστήμονας έκανε λοιπόν μια υποχώρηση και ασχολήθηκε με το ενδεχόμενο να έχουμε ψυχή.

Πού κλωτσάει η θεωρία ότι έχουμε ψυχή

Όπως εξηγεί η Hossenfelde, o μόνος πιθανός δρόμος που μπορούμε να πάρουμε προς αυτήν την κατεύθυνση λέγεται «dualism». Η διπλή υπόσταση λέει πως από τη μία έχουμε όλα τα θεμελιώδη σωματίδια και άτομα, τη βαρύτητα, τις αλληλεπιδράσεις και όλα αυτά τα πράγματα, και από την άλλη έχουμε τη ψυχή. Αυτή ζει σε μια ολοκληρωτικά μη φυσική «σφαίρα». Και κατά μία έννοια, εκεί ενυπάρχουμε.

Η θεωρία της ύπαρξης της ψυχής σε μη φυσική διάσταση είναι μια χαρά, καθώς είναι και συμβατή με όσα γνωρίζουμε, μέχρι το σημείο που αυτή η ψυχή δεν αλληλεπιδρά με τη φυσική πλευρά. Άπαξ και αρχίσει αυτή η «σχέση”, θα πρέπει να γίνει μέρος των θεωριών που υπάρχουν ως θεμελιώδεις αρχές της φυσικής.

Από όσα γνωρίζουμε έως τώρα, ό,τι δεν είναι στο στάνταρ μοντέλο της φυσικής των στοιχειωδών σωματιδίων –συν η βαρύτητα– είναι αναδυόμενο από αυτά τα σωματίδια και τις δυνάμεις που λειτουργούν μεταξύ τους. Με τον όρο «αναδυόμενο» η Hossenfelde εννοεί πως μπορεί να αναχθεί στις ιδιότητες αυτών των θεμελιωδών σωματιδίων, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με το χρώμα των μετάλλων.

Αυτό είναι κάτι γνωστό υπό τον όρο reductionism (αναγωγισμός) και σημαίνει πως θεμελιωδώς όλα είναι φτιαγμένα και όλα προκύπτουν από τις ιδιότητες των θεμελιωδών σωματιδίων. Δεν έχουν γίνει ποτέ παρατηρήσεις που να αντικρούουν την ιδέα του αναγωγισμού. Μπορούμε ωστόσο να υπολογίσουμε τις ιδιότητες των συλλογικών «ομάδων» σωματιδίων; Στις περισσότερες περιπτώσεις, όχι.

Δεν υπάρχουν ειδικοί να υπολογίσουν τι χρώμα μάτια θα έχετε πριν γεννηθείτε, αν τους δώσετε τις ιδιότητες όλων των σωματιδίων του σώματος σας. Επί της αρχής, γνωρίζουμε πως θα πρέπει να είναι δυνατός ο υπολογισμός, αν έχουμε έναν τεράστιο υπολογιστή.

Τελικά, κάνουμε τη λάθος ερώτηση

«Σε κάποιο επίπεδο, μπορείτε να πείτε πως ναι, συγκροτούμαστε σχεδόν εξ ολοκλήρου από αυτά τα βασικά σωματίδια. Και ό,τι μπορούμε να κάνουμε, προκύπτει από την αλληλεπίδρασή τους. Ακόμα κι αν αυτό καταλήγει σε μια εντελώς άχρηστη περιγραφή του εαυτού μας. Αναμφισβήτητα είναι σωστή. Πιστεύω όμως ότι στην πραγματικότητα είμαστε πολλά περισσότερα από αυτό, σε ένα διαφορετικό επίπεδο.

»Εννοώ ότι αυτό που είναι σημαντικό για εμάς δεν είναι τα σωματίδια από τα οποία είμαστε φτιαγμένοι, αλλά το τι μπορούν να κάνουν. Aυτό υπάρχει στις πληροφορίες για το πώς αυτά τα σωματίδια συναρμολογούνται. Ό,τι αποτελεί ένα ανθρώπινο σώμα. Κάποιος που μπορεί να περπατήσει και να μιλήσει και να σκεφτεί και να γράψει βιβλία ή να πετάξει στο φεγγάρι.

»Από πού προκύπτει αυτό; Προέρχεται από τον τρόπο με τον οποίο είναι διατεταγμένα αυτά τα άτομα. Πιστεύω πραγματικά ότι αυτό είναι ένα πολύ ελπιδοφόρο μήνυμα. Σημαίνει ότι καταρχήν θα πρέπει να είναι δυνατό να “φορτώσουμε” την ταυτότητά μας σε έναν υπολογιστή. Όχι μόνο τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλλά ολόκληρο το σώμα σας. Δεν υπάρχει τίποτα προς αυτήν την κατεύθυνση που να στέκεται εμπόδιο. Όλες αυτές οι πληροφορίες σχετικά με τη διαμόρφωση των ατόμων στο σώμα σας μπορούμε να τις διατυπώσουμε μαθηματικά και να τις βάλουμε σε έναν υπολογιστή».