ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΗΛΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΙΓΙΔΕΣ – ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΗ ΓΗ

Μέχρι το καλοκαίρι του 2025 αναμένεται η πιο αυξημένη ηλιακή δραστηριότητα των τελευταίων 11 ετών. Τι επιπτώσεις θα έχουν στην καθημερινότητά μας τα solar superstorms;

Τη νύχτα της 1ης Σεπτεμβρίου 1859, ένα εντυπωσιακά λαμπρό και εκτεταμένο σέλας εμφανίστηκε και στο βόρειο και στο νότιο ημισφαίριο της γης, ενώ συνήθως είναι ορατό μόνο σε μεγάλα βόρεια πλάτη – δηλαδή στη βόρεια Σκανδιναβία, την Ισλανδία, τον Καναδά και την Αλάσκα. Η πιο έντονη έκλαμψη που έχει ποτέ καταγραφεί εκδηλώθηκε στον Ήλιο και μερικές ώρες αργότερα η Γη φωτίστηκε από κόκκινα, πράσινα και γαλάζια χρώματα. Τα παράξενα αυτά φαινόμενα, όμως, δεν ήρθαν χωρίς προβλήματα: τα τηλεγραφικά δίκτυα της εποχής σε μεγάλο βαθμό καταστράφηκαν. Τα ισχυρά επαγωγικά ρεύματα της ισχυρότατης μαγνητικής καταιγίδας που ακολούθησε την έκλαμψη είχαν ως αποτέλεσμα τη μετάδοση τηλεγραφημάτων χωρίς κανένα νόημα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις καταστράφηκαν ολοσχερώς τηλεγραφικές εγκαταστάσεις.

Εφημερίδα της εποχής έγραψε τότε: «Τα χέρια των αγγέλων άλλαξαν το ένδοξο τοπίο των ουρανών». Οι επιστήμονες, βέβαια, μπόρεσαν να δώσουν την πραγματική εξήγηση. Συγκεκριμένα, ο Άγγλος αστρονόμος Ρίτσαρντ Κάρινγκτον, ο οποίος στο ιδιωτικό του παρατηρητήριο παρατήρησε την ηλιακή έκλαμψη, δηλαδή μια έντονη αύξηση της ακτινοβολίας που σήμερα γνωρίζουμε ότι οφείλεται σε ισχυρή τοπική διαταραχή του ηλιακού μαγνητικού πεδίου.

Το φαινόμενο ονομάστηκε ηλιακή καταιγίδα Κάρινγκτον και αποτέλεσε ένα σημαντικό σημείο αναφοράς στη μελέτη των λεγόμενων «solar superstorms» (ηλιακές καταιγίδες) που προϋπήρχαν και –όπως όλα δείχνουν– θα επαναλαμβάνονται περιοδικά στο διηνεκές.

«Ο ήλιος είναι ένα αστέρι το οποίο δεν έχει σταθερή δραστηριότητα. Κάθε 11 χρόνια βρίσκεται στην πιο ενεργή φάση του. Ο κύκλος αυτός της 11ετίας συμπληρώνεται φέτος και αναμένεται να φτάσει στο αποκορύφωμά του το καλοκαίρι του 2025. Όταν, λοιπόν, η ηλιακή δραστηριότητα βρίσκεται στο φόρτε της, εμφανίζονται τα λεγόμενα solar superstorms», λέει στο OW ο Ιωάννης Δαγκλής, Καθηγητής Διαστημικής Φυσικής και Πρόεδρος τουΕλληνικού Κέντρου Διαστήματος.

NASA/GSFC/SDO

Τι είναι τα solar superstorms και τι επιπτώσεις έχουν

Ο κ. Δαγκλής εξηγεί πως καθώς ο ήλιος πλησιάζει στην πιο ενεργή φάση του, μεγάλες ποσότητες πλάσματος και μαγνητικού πεδίου αποβάλλονται από το στέμμα του και κατευθύνονται προς τη Γη, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν το μαγνητικό πεδίο του πλανήτη μας.

Σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, φέτος αναμένεται ένα δυνατό peak στην ηλιακή δραστηριότητα, με εντονότερη υπεριώδη ακτινοβολία, συχνότερες εμφανίσεις σέλαος, και κάποιες δυσλειτουργίες στους δορυφόρους. Ορισμένοι ανησυχούν μην επαναληφθεί ένα νέο φαινόμενο ηλιακής καταιγίδας Κάρινγκτον, με δραματικές επιπτώσεις στα πολύ πιο ευαίσθητα σύγχρονα δίκτυα τηλεπικοινωνίας, όμως ο κ. Δαγκλής ακούγεται καθησυχαστικός.

Επισημαίνει, ωστόσο, πως οι επικείμενες ηλιακές καταιγίδες θα γίνουν αντιληπτές στους κατοίκους της Γης με τουλάχιστον τρεις τρόπους που έχει νόημα να προσέξουμε.

1. Η υπεριώδης ακτινοβολία θα είναι η πιο επικίνδυνη της τελευταίας 11ετίας

«Ο ήλιος είναι ένα αστέρι που δεν είναι σταθερό και εκπέμπει ακτινοβολία που δεν είναι ορατή στο ανθρώπινο μάτι. Η μεταβολή, λοιπόν, που δημιουργείται με τα solar superstorms και δεν είναι ορατή σε εμάς γίνεται μέσω φωτονίων που δεν αντιλαμβανόμαστε, τα λεγόμενα “σκληρά φωτόνια”. Πολλά από αυτά, όπως π.χ. οι ακτίνες Χ, φιλτράρονται ευτυχώς από την ατμόσφαιρα της γης, όχι όμως και η υπεριώδης ακτινοβολία, μέρος της οποίας διαπερνά την ατμόσφαιρα», λέει ο κ. Δαγκλής.

Το φετινό και το επόμενο καλοκαίρι, οπότε οι ηλιακές καταιγίδες αναμένονται να κορυφωθούν, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί κατά την έκθεσή μας στον ήλιο, καθώς η υπεριώδης ακτινοβολία θα είναι η εντονότερη των τελευταίων 11 ετών.

«Δεν είμαστε ακόμα στο μέγιστο του 11ετούς κύκλου, το περιμένουμε μέχρι το καλοκαίρι του 2025, όμως ήδη η δραστηριότητα του ήλιου είναι πολύ εντονότερη από ό,τι τα προηγούμενα χρόνια. Και είναι κάτι αόρατο για μας, αφού τα μάτια μας δεν αντιλαμβάνονται την υπεριώδη ακτινοβολία», σημειώνει ο ίδιος.

Unsplash Joshua Earle

2. Τώρα είναι η ευκαιρία για ταξίδι στην Ισλανδία

«Όταν ο ήλιος είναι πολύ ενεργός , πέρα από φωτόνια εκτοξεύει και ύλη (μάζα, σωματίδια) με πολύ μεγάλες ταχύτητες και ισχυρά μαγνητικά πεδία. Αυτά μπορούν να σκανδαλίσουν διαστημικά φαινόμενα, όπως το βόρειο σέλας, το οποίο περιμένουμε να βλέπουμε συχνότερα τους επόμενους μήνες και σε χαμηλότερα πλάτη. Τον περασμένο Νοέμβριο, για παράδειγμα, το ζήσαμε για λίγο στη Μακεδονία και τη Θράκη. Αυτό είναι πιθανό να ξανασυμβεί, πάντα νύχτα και με καθαρό ουρανό», λέει ο ειδικός.

Τον ρωτάω αν μπορούμε να προβλέψουμε πότε ακριβώς θα επαναληφθεί και μου εξηγεί πως στην Ελλάδα οι σχετικές προγνώσεις δεν μπορούν να γίνουν με μεγάλη ακρίβεια. Σίγουρα όχι όπως στη Σκανδιναβία, όπου υπάρχει τουρισμός σέλαος, οπότε οι προγνώσεις χρειάζεται να είναι πιο ακριβείς. «Πάντως, από τώρα και για τον επόμενο χρόνο είναι σίγουρα η κατάλληλη εποχή για ταξίδι στην Ισλανδία», συμπληρώνει γελώντας ο ίδιος.

3. Δεν θα έχουμε ίντερνετ;

Αυτό που πραγματικά ανησυχεί μέρος της επιστημονικής κοινότητας είναι οι επιπτώσεις τέτοιων φαινομένων στις τηλεπικοινωνίες. «Σε πρακτικό επίπεδο, όταν έχουμε τέτοιου είδους καταιγίδες, δηλαδή ηλιακές και μαγνητικές οι οποίες αφορούν το γεωδιάστημα που διαταράσσεται, τα σωματίδια που υπάρχουν στον διαστημικό χώρο αποκτούν πολύ μεγαλύτερες ενέργειες και μπορούν να δημιουργήσουν δυσλειτουργίες σε συστήματα δορυφόρων, κυρίως αυτά που έχουν τοποθετεί για να εκτελούν διορθωτικές κινήσεις, ώστε να παραμένουν οι δορυφόροι ακριβώς στην τροχιά που πρέπει να βρίσκονται», απαντά ο κ. Δαγκλής.

«Η νέα διαστημική εποχή χαρακτηρίζεται από μεγάλη κινητικότητα αποστολών. Να σκεφτεί κανείς ότι την τελευταία πενταετία εκτοξεύτηκαν περισσότεροι δορυφόροι από ό,τι τα προηγούμενα εξήντα χρόνια, ανάμεσα στους οποίους και οι κυβοδορυφόροι που στέλνουν φοιτητές στο διάστημα στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων. Αυτοί είναι πιο οικονομικοί και όχι τόσο ανθεκτικοί. Αν τυχόν, λοιπόν, καταστραφεί το σύστημα που ελέγχει και ρυθμίζει τη σωστή θέση των δορυφόρων, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η απώλεια κάποιου δορυφόρου».

NASA/GSFC/SDO

Δεδομένης της περιοδικότητας του φαινομένου , βέβαια, περιμένει κανείς κάτι τέτοιο να έχει προβλεφθεί. «Κατανοώντας τις ιδιότητες του διαστημικού χώρου, των σωματιδίων κ.λπ. και την επιβάρυνση που μπορεί να δεχτούν από τις ηλιακές καταιγίδες, αυτό που μπορούμε ως επιστήμονες να κάνουμε είναι να σχεδιάζουμε καλύτερα την επόμενη γενιά. Παράλληλα γίνεται προσπάθεια – στην οποία συμμετέχουν και ελληνικές ομάδες– προκειμένου να βελτιώνουμε τις δυνατότητες πρόγνωσης που έχουμε, ώστε να είμαστε σε θέση να αποτρέπουμε απώλειες δορυφόρων με προστατευτικές κινήσεις όταν υπάρχει έγκυρη και έγκαιρη πρόγνωση διαστημικής κακοκαιρίας».

Στην Ευρώπη υπάρχει ένα δίκτυο, στο οποίο συμμετέχει και το Πανεπιστήμιο Αθηνών, που εστιάζει στα σωματίδια. Στην Αμερική, αντίστοιχες διαστημικές ομάδες δουλεύουν σε συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για πιθανές διαταραχές μαγνητικού πεδίου από 24 έως 18 ώρες νωρίτερα, με σκοπό τουλάχιστον να μπουν οι δορυφόροι σε safe mode και να μετριαστούν οι πιθανές βλάβες.

Έχουμε λόγους να ανησυχούμε από τα επικείμενα solar superstorms;

Ο κ. Δαγκλής ξεκαθαρίζει ότι «ο απλός πολίτης δεν έχει λόγο να ανησυχεί. Αυτοί που ανησυχούν είναι οι επιστήμονες που βοηθούν τις επιστημονικές ομάδες ή τις κυβερνητικές υπηρεσίες που χρησιμοποιούν δορυφόρους. Δορυφόροι χαμηλής τροχιά, όπως είναι για παράδειγμα οι δορυφόροι του Έλον Μασκ, μπορεί να αντιμετωπίσουν προβλήματα είτε λόγω σωματιδίων πολύ υψηλής ενέργειας που εκτοξεύει ο Ήλιος κοντά στο μέγιστο της δραστηριότητάς του, είτε λόγω αυξημένης τριβής με την ανώτερη ατμόσφαιρα της Γης, που διογκώνεται κατά τη διάρκεια ισχυρών μαγνητικών καταιγίδων».

Αναφορικά με την κινδυνολογία του να «πέσει» το ίντερνετ, εξηγεί ότι «η πλειοψηφία των πολιτών χρησιμοποιεί επίγειο ίντερνετ, το οποίο για να επηρεαστεί θα πρέπει να έχουμε πάρα πολύ ισχυρή μαγνητική καταιγίδα. Και πάλι βέβαια το ίντερνετ θα επηρεαστεί κυρίως έμμεσα, δηλαδή λόγω διακοπών ηλεκτροδότησης».

Κι αν επαναληφθεί μια ηλιακή καταιγίδα Κάρινγκτον; «Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι θα ξανασυμβεί, αλλά αυτά τα τόσο έντονα φαινόμενα είναι πολύ σπάνια», απαντά ο Καθηγητής και καταλήγει: «Είναι, δηλαδή, ένας ρεαλιστικός μεν κίνδυνος, αλλά με μικρή πιθανότητα. Η ευθύνη των επιστημονικών ομάδων είναι να ασχολούνται με αυτόν ώστε να τον ελαχιστοποιήσουν. Δεν θεωρώ ότι υπάρχει λόγος ανησυχίας για τον απλό πολίτη – αυτός έχει τόσα άλλα να τον ανησυχούν!»