ΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΤΑ SOCIAL MEDIA ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ;

Είναι τα social media μια «τεχνολογία απελευθέρωσης» ή μήπως τελικά δεν μπορούν να συνυπάρχουν με ένα δημοκρατικό καθεστώς; Νέα έρευνα εξετάζει τον ρόλο τους στην παρακμή της δημοκρατίας.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η δημοκρατία περνάει κρίση. Μπορεί πολλοί περισσότεροι άνθρωποι να έχουν δημοκρατικά δικαιώματα συγκριτικά με το παρελθόν, ωστόσο υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία ότι βιώνουμε μια περίοδο δημοκρατικού ελλείμματος.

Όπως διαβάζουμε σε άρθρο του Max Roser, ιδρυτή της ιστοσελίδας Our World in Data, η δημοκρατία βρίσκεται σε παρακμή, ανεξάρτητα από το πώς τη μετράμε, είτε δηλαδή εξετάζουμε τις μεγάλες αλλαγές στον αριθμό των δημοκρατιών και των ανθρώπων που ζουν σε αυτές, είτε τις μικρές αλλαγές στο εύρος των δημοκρατικών δικαιωμάτων, είτε τις μεσαίου μεγέθους αλλαγές στον αριθμό των χωρών που γίνονται λιγότερο δημοκρατικές, και τους ανθρώπους που ζουν σε αυτές.

Μια ομάδα ερευνητών επιχείρησε να κατανοήσει τον ρόλο των social media σε αυτή την «υποχώρηση» της δημοκρατίας. Για τον λόγο αυτό, οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια συστηματική ανασκόπηση των στοιχείων που συνδέουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με δέκα δείκτες δημοκρατικής ευημερίας:

• την πολιτική συμμετοχή,
• τη γνώση,
• τη εμπιστοσύνη,
• την έκθεση σε ειδήσεις,
• την πολιτική έκφραση,
• το μίσος,
• την πόλωση,
• τον λαϊκισμό,
• τη δομή δικτύου («network structure»),
• και την παραπληροφόρηση.

Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Human Behaviour.

Τα social media συσχετίστηκαν με αύξηση της πολιτικής συμμετοχής αλλά...

«Εξετάσαμε σχεδόν 500 μελέτες σε διάφορες πλατφόρμες σε χώρες σε όλο τον κόσμο και είδαμε να αναδύονται ορισμένα γενικά πρότυπα», γράφουν οι ερευνητές σε άρθρο τους. «Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συνδέεται με αύξηση της πολιτικής συμμετοχής, αλλά και με αύξηση της πόλωσης, του λαϊκισμού και της δυσπιστίας προς τους θεσμούς», συμπλήρωσαν, δίνοντας μια γενική εικόνα των συμπερασμάτων τους.

Όπως ανέφεραν, στα 496 άρθρα που εξέτασαν, τα περισσότερα από τα οποία αποδείκνυαν συσχετίσεις και όχι σχέση αιτιώδους συνάφειας, βρήκαν ένα μείγμα θετικών και αρνητικών επιπτώσεων. «Όπως συμβαίνει συχνά στην επιστήμη, το μοτίβο είναι περίπλοκο αλλά μπορεί να ερμηνευτεί».

Όσον αφορά τα θετικά, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η χρήση ψηφιακών μέσων σχετίζεται με υψηλότερη πολιτική δέσμευση και μεγαλύτερη ποικιλία όσον αφορά την έκθεση σε ειδήσεις. Για παράδειγμα, μια μελέτη στην Ταϊβάν, την οποία επικαλέστηκαν στο άρθρο τους, διαπίστωσε ότι η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με προσανατολισμό στην πληροφόρηση αύξησε την πολιτική συμμετοχή.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Ως προς τα αρνητικά, η ομάδα βρήκε σημαντικά στοιχεία που αφορούσαν επιπτώσεις όπως η προώθηση της πόλωσης και του λαϊκισμού («η μεγαλύτερη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μεταφράζεται σε μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων για τα λαϊκιστικά κόμματα»), και η μείωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς και τα μέσα ενημέρωσης. Επίσης, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η χρήση των ψηφιακών μέσων συνδέθηκε με διστακτικότητα για το εμβόλιο κατά της Covid-19.

«Η κατανομή των αποτελεσμάτων σε όλο τον κόσμο ήταν επίσης εντυπωσιακή. Οι θετικές επιδράσεις στην πολιτική συμμετοχή και την κατανάλωση πληροφοριών ήταν πιο έντονες στις αναδυόμενες δημοκρατίες στη Νότια Αμερική, την Αφρική και την Ασία. Οι αρνητικές επιδράσεις ήταν πιο εμφανείς στις καθιερωμένες δημοκρατίες στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες», γράφουν οι ερευνητές.

Δεν υπάρχει άσπρο-μαύρο

Οι ερευνητές εξηγούν ότι σε τέτοια ερωτήματα δεν υπάρχουν απλές απαντήσεις, τύπου «ναι» ή «όχι». «Τα αποτελέσματά μας υπογραμμίζουν, επίσης, ότι τα ψηφιακά μέσα είναι ένα δίκοπο μαχαίρι, με ευεργετικές και επιζήμιες επιπτώσεις στη δημοκρατία», αναφέρουν στα συμπεράσματά τους.

Προσθέτουν, ωστόσο, ότι υπάρχουν ενδείξεις πως τα ψηφιακά μέσα επηρεάζουν την πολιτική συμπεριφορά σε παγκόσμιο επίπεδο και τα στοιχεία αυτά δικαιολογούν την ανησυχία για τις αρνητικές επιπτώσεις των social media στη δημοκρατία.

«Το Facebook, το Twitter και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι από μόνα τους μη συμβατά με τη δημοκρατία. Η δημοκρατική ευημερία, ωστόσο, απαιτεί από τους επιστήμονες να μελετήσουν προσεκτικά τις κοινωνικές επιπτώσεις των social media. Οι επιπτώσεις αυτές πρέπει να αξιολογούνται και να ρυθμίζονται από τους ψηφοφόρους και τους εκλεγμένους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, όχι από μια μικρή κλίκα πάμπλουτων ατόμων», σχολιάζουν στο άρθρο τους.