ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΠΑΝΤΑ ΤΗ ΜΟΙΡΑ ΜΑΣ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΑΣ, ΟΥΤΕ ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ ΟΛΑ ΓΙΑ ΚΑΠΟΙΟ ΛΟΓΟ

Ένας πολιτικός επιστήμονας εξηγεί τι πραγματικά ισχύει ως προς γεγονότα που θεωρούμε τυχαία και επηρεάζουν τη ζωή και τη μοίρα μας.

Δεν ξέρω αν πιστεύεις στη μοίρα. Πως υπάρχουν πράγματα που συμβαίνουν για κάποιο λόγο, τον οποίον εσύ δεν γνωρίζεις, ωστόσο τον γνωρίζει η ανώτερη δύναμη που διέπει τον κόσμο. Ο Brian Klass, πολιτικός επιστήμονας και καθηγητής παγκόσμιας πολιτικής στο University College London, έρχεται να γκρεμίσει το αφήγημα.

Ο συγγραφές του βιβλίου με τίτλο «Fluke» (που θα πει απροσδόκητη τύχη, κοινώς κωλοφαρδία) εξηγεί σε σχετικό βίντεο πως είμαστε οι επιλογές μας και ότι ακόμα και η πιο ασήμαντη φαινομενικά μπορεί να αλλάξει την τροχιά της ζωής μας.

Πώς οι διακοπές ενός ζευγαριού καθόρισαν τη μοίρα χιλιάδων ανθρώπων

Ο ίδιος αφηγείται ένα παράδειγμα, που έχει να κάνει με τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, στις 6 Αυγούστου 1945, και της δεύτερης στο Ναγκασάκι, τρεις μέρες αργότερα:

Mεγαλώνουμε ακούγοντας πως έχουμε στα χέρια μας τον έλεγχο για το μονοπάτι που θα «τραβήξουμε» στη ζωή μας, αρκεί να κάνουμε έξυπνες επιλογές. Τότε, όλα θα πάνε καλά. Όταν τώρα, κάτι δεν πάει καλά, ακούμε πως «όλα συμβαίνουν για κάποιο λόγο». Και οι δυο αυτές τοποθετήσεις είναι αναληθείς.

Το πυρηνικό «μανιτάρι», λίγες στιγμές μετά τη ρίψη της βόμβας στο Ναγκασάκι. © 1945 AP Photo

Yπάρχει μια ιστορία φαινομενικά ασήμαντων διακοπών στο Κιότο της Ιαπωνίας, το 1926. Ο κύριος και η κυρία H. L. Stimson ήταν στο Κιότο για περίπου μία εβδομάδα και ερωτεύτηκαν την πόλη. Έκριναν πως πρόκειται για μια από τις καλύτερες πόλεις του κόσμου.

Οι διακοπές συνήθως δεν αλλάζουν την ιστορία, ωστόσο 19 χρόνια μετά ο Henry Stimson έγινε υπουργός Πολέμου των ΗΠΑ. Ήταν υπεύθυνος για την απόφαση πού θα ρίξουν οι ΗΠΑ την πρώτη ατομική βόμβα, το 1945. Η ειδική επιτροπή είπε πως η προφανής επιλογή είναι το Κιότο. Όταν έφτασε η πρόταση στον Stimson, κίνησε τις διαδικασίες για να βγάλει από τη λίστα την αγαπημένη του πόλη.

Η δεύτερη βόμβα θα έπεφτε σε ένα μέρος που λεγόταν Κοκούρα. Όταν το βομβαρδιστικό πλησίασε την πόλη, σύννεφα εμπόδιζαν τη θέα τους, σε βαθμό που δεν μπορούσαν να εγγυηθούν ότι θα πετύχουν τον στόχο. Οπότε πήγαν στον επόμενο στόχο, που ήταν το Ναγκασάκι.

Ο λόγος που πέθαναν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, αντί των Κιότο και Κοκούρα, ήταν οι διακοπές ενός ανθρώπου 19 χρόνια νωρίτερα στη πρώτη πόλη και το σύννεφο που έτυχε να περνάει από τη δεύτερη, την ώρα που επρόκειτο να γίνει ο βομβαρδισμός.

O Αμερικανός Πρόεδρος Harry Truman, αριστερά, συζητάει στον Λευκό Οίκο με τον υπουργό Πολέμου Henry L. Stimson, μετά τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα. © 1945 AP Photo

Όταν κοιτάμε πίσω στην κοινωνική αλλαγή, σκεφτόμαστε εκείνες τις μεγάλες, ξεκάθαρα καθοριστικές στιγμές. Δεν μας απασχολούν οι αδιόρατες αλλαγές κατεύθυνσης. Έχουμε μάθει να αγνοούμε το θόρυβο και να κάνουμε focus στο σήμα. Αυτό είναι τεράστιο λάθος. Τα περισσότερα και σπουδαία γεγονότα της ζωής συμβαίνουν όταν επικεντρωνόμαστε στο θόρυβο.

Δεν συμβαίνουν τυχαία (μοιραία) πράγματα

Κατά τον Klass, ένας από τους πιο ενδιαφέροντες κλάδους της επιστήμης είναι η εξελικτική βιολογία:

Μας λέει τόσα πολλά για τους λόγους που συμβαίνει ό,τι συμβαίνει. Ένα από τα μεγαλύτερα debate σε αυτό το πεδίο, που πιστεύω ότι είναι χρήσιμο ώστε να καταλάβουμε την αλλαγή που συμβαίνει στο δικό μας κόσμο, τη δική μας ζωή, είναι μεταξύ αυτού που αποκαλείται σύγκλιση και της πιθανότητας.

• Η σύγκλιση είναι όταν υπάρχει μια τάξη γιατί λειτουργούν συγκεκριμένα πράγματα. Έχεις λίγο θόρυβο και μικρές διακυμάνσεις, αλλά στο τέλος πας στον ίδιο προορισμό.
• Η πιθανότητα, την οποία αποκαλώ σύμπτωση, είναι όταν μια πολύ μικρή αλλαγή μπορεί να έχει μια σημαντική επίπτωση. Συχνά οι άνθρωποι βλέπουν την πιθανότητα ως τυχαίο ή μοιραίο γεγονός που αλλάζει τον κόσμο. Χρησιμοποιώ τον συγκεκριμένο όρο με την ευρεία έννοια για ό,τι είναι πιθανό να γίνει.

Οι συμπτώσεις της ζωής διαφοροποιούν τον κόσμο μας και παρ’ όλα αυτά, δεν τις περιλαμβάνουμε στα μοντέλα μας ή στις φαντασιώσεις που έχουμε, όταν λέμε ιστορίες σχετικές με το γιατί συμβαίνουν πράγματα.

O Klass και η «συνέπεια του ξυπνητηριού»

Ένας από τους τρόπους που εφαρμόζει αυτό που μόλις διάβασες ο Klass στην καθημερινή ζωή, το έχει ονομάσει «συνέπεια του ξυπνητηριού»:

Είναι Τρίτη πρωί και το ξυπνητήρι σου χτυπάει, οπότε αποφασίσεις να πατήσεις το κουμπί που το απενεργοποιεί και να κοιμηθείς για άλλα πέντε λεπτά.Τώρα φαντάσου πως κάνεις rewind, πηγαίνεις τον χρόνο πίσω τριάντα δευτερόλεπτα και παίρνεις μια άλλη απόφαση: να μην κλείσεις το ξυπνητήρι.

Η ερώτηση που έχω για σένα είναι η εξής: τι αλλάζει αυτό ως προς τη ζωή σου;

Όλα θα παραμείνουν τα ίδια, ανεξάρτητα από το ξυπνητήρι. Aυτό είναι η σύγκλιση. Μια πολύ μικρή αλλαγή δεν θα αλλάξει τον προορισμό, που παραμένει ο ίδιος.

Αν όμως, η ζωή σου εξελιχθεί με έναν απίστευτα διαφορετικό τρόπο, το ξυπνητήρι θα γίνει ένα πιθανό γεγονός: μια μικρή αλλαγή εκτρέπει την τροχιά της ζωής σου.

Ως εκ τούτου, πιστεύω ότι ο σωστός τρόπος για να σκεφτείς την αλλαγή στη ζωή και την κοινωνία είναι αυτός της πιθανότητας της σύγκλισης.

Είμαστε μεταξύ της τάξης και του χάους, και υπάρχουν εκείνες οι στιγμές που είναι εντελώς αόρατες για εμάς και, τελικά, είναι αυτές που αλλάζουν το μονοπάτι μας. Μόλις όμως πατήσουμε σε αυτό το μονοπάτι, υπάρχουν δυνάμεις της τάξης που περιορίζουν τον τρόπο που εξελίσσεται η αλλαγή.

Αυτές οι ιδέες για τη σύγκλιση και την πιθανότητα μας επιτρέπουν να συγκροτήσουμε τις σκέψεις μας, ώστε να κατανοήσουμε τα διαφορετικά άκρα του πώς μπορούν να αλλάξουν δραστικά οι ζωές μας. Ή να μην αλλάξουν και τόσο πολύ, με κάθε μεμονωμένη απόφαση που παίρνουμε.

Όταν σκέφτεστε γιατί γίνονται τα πράγματα, οι φυσικοί λένε πως υπάρχει μια αδιάλειπτη αλυσίδα αιτιών και συνεπειών που πάνε πίσω έως το Big Bang. Υπάρχουν όλες αυτές οι αντιδράσεις που συμβαίνουν και καταλήγουν σε σένα.

Γραφιστική απεικόνιση του σύμπαντος από το Big Bang μέχρι την εποχή μας. © N.R. Fuller/National Science Foundation via AP

Σκεφτείτε τις ζωές μας ως νήμα με το οποίο είμαστε όλοι δεμένοι. Ο Martin Luther King Jr το ονόμαζε «ρούχο της μοίρας». Το νήμα της ζωής σου δεν είναι ατομικό. Αποτελεί μέρος μιας ταπετσαρίας. Τραβάς το ένα νήμα και αλλάζει όλη η εικόνα. Δεν γίνεται να ξετυλίξεις ένα μικρό μέρος, καθώς το δικό σου νήμα είναι μέρος όλων των άλλων, του τρόπου που είμαστε ό,τι είμαστε σήμερα.

Επιπροσθέτως, η θεωρία του χάους μας λέει πως η όποια μικρή αλλαγή συμβαίνει με το χρόνο, μπορεί να οδηγήσει σε πολύ μεγάλες συνέπειες. Είναι αυτό που γνωρίζουμε ως «φαινόμενο της πεταλούδας». Αφορά την ιδέα πως μια πεταλούδα πεταρίζει τα φτερά της και δημιουργείται τυφώνας λίγες ημέρες μετά.

Είμαστε φτιαγμένοι από φυσική ύλη. Δεν είμαστε μαγικά όντα, ξεχωριστά από την υπόλοιπη φύση. Αυτό είναι κάτι που μπορούμε να καταλάβουμε όλοι, όταν σκεφτόμαστε το παρελθόν. Δεν το καταλαβαίνουμε όταν σκεφτόμαστε το παρόν.

Το πρόβλημα είναι πως όταν σκεφτόμαστε το παρόν, δεν φανταζόμαστε ότι αν σκοτώσουμε ένα έντομο ή αν μιλήσουμε σε κάποιον, αναδιαμορφώνουμε το μέλλον.

Τα μοτίβα των αιτιών και των συνεπειών δεν αλλάζουν, είτε είναι στο παρελθόν, είτε στο παρόν. Λειτουργούν κατά τον ίδιο τρόπο, πάντα.

Πιστεύω λοιπόν, ότι η νοοτροπία που έχουμε προς το παρελθόν είναι η σωστή: πως διαρκώς αναδιαμορφώνουμε το μέλλον, ό,τι κάνουμε είναι σημαντικό. Είναι σαρωτικό να σκέφτεσαι πως κάθε πράξη σου έχει απρόσμενο κύμα συνεπειών που θα αλλάξουν τον κόσμο και θα διαφοροποιήσουν το μέλλον μας.

Είναι ωστόσο αλήθεια και, τελικά, δείχνει πως τίποτα δεν συμβαίνει για «κάποιο λόγο». Ό,τι κάνουμε έχει σημασία, αφού διαθέτει τη δύναμη να αλλάξει την πορεία της ζωής μας, της κοινωνίας στην οποία ζούμε και τελικά, της ιστορίας.