ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ CANCEL CULTURE;

Το κίνημα του «cancel culture» προστάζει να «ακυρώνονται» πρόσωπα και πράγματα που θεωρείται ότι εκπροσωπούν ή κάνουν κάτι απρεπές, ακόμα κι αν αυτό ήταν κάποτε αποδεκτό. Οι υπέρμαχοι μιλούν για ένα «όπλο» που έχουν όσοι θίγονται, οι πολέμιοι για απόπειρα φίμωσης και λογοκρισίας. Μέχρι πού (πρέπει να) φτάνουν τα όρια του ελεύθερου λόγου;

Η κουλτούρα της ακύρωσης έχει την αρχή της στο «call out» και το κίνημα #MeToo: τα θύματα καλούνται να «ξεμπροστιάσουν» τους θύτες και να μιλήσουν για όσα έπαθαν από αυτούς –ειδικά όταν πρόκειται για ανθρώπους με δύναμη, εξουσία και χρήματα. Το πότε ακριβώς χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το ρήμα «cancel» (ακυρώνω) με την έννοια και τη δυναμική που το χρησιμοποιούμε στην έκφραση «cancel culture» δεν είναι ξεκάθαρο.

Μια σημαντική στιγμή για το cancel culture είναι σίγουρα τον Μάρτιο του 2014, όταν η Αμερικανοκορεάτισσα ακτιβίστρια Suey Park καθιερώνει ουσιαστικά την έκφραση με μία από τις πρώτες σχετικές καμπάνιες (#cancelColbert) με στόχο την «ακύρωση» του κωμικού και τηλεπαρουσιαστή Stephen Colbert, εξαιτίας ενός σατιρικού tweet του τελευταίου, που έγινε αντιληπτό ως ρατσιστική επίθεση για τους Ασιάτες. Το 2015, η έννοια της «ακύρωσης» έχει γίνει πολύ ευρεία στο «μαύρο twitter», αναφερόμενη σε μία προσωπική επιλογή με την οποία ο χρήστης του Twitter σταματά να υποστηρίζει κάποιον ή το έργο του.

Ουσιαστικά η ακύρωση είναι η απόσυρση της όποιας υποστήριξης και ψήφου εμπιστοσύνης απέναντι σε κάποιον ή κάτι. Καθώς όμως ο διαδικτυακός εξευτελισμός και διασυρμός ανθρώπων αρχίζει να γίνεται πιο συχνός, έντονος και διαδεδομένος, η ακύρωση ξεκινά να χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ευρεία, οργισμένη διαδικτυακή απάντηση σε κάποια δήλωση, ένα είδος ξεμπροστιάσματος, ισχυρίζονται όσοι υποστηρίζουν την «ακύρωση», ή λογοκρισίας, λένε όσοι διαφωνούν ή έχουν πέσει θύμα της.

Περνώντας τα χρόνια, αυτό γίνεται όλο και συχνότερο. Στο τέλος του 2019, ο όρος cancel culture γίνεται πλέον ευρύτερα χρησιμοποιούμενος και εφαρμοζόμενος, ειδικά για σχόλια που δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των politically correct. Ας σημειώσουμε, βέβαια, ότι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για την άνθιση του cancel culture είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η δύναμη που φέρουν ώστε να γνωστοποιήσουν, να ρίξουν ευθύνες και φυσικά να αναδείξουν ή να κατακρημνίσουν κάποιον.

ΤΟ CANCEL CULTURE ΔΕΝ ΠΕΡΙΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΕ ΥΠΑΡΚΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ, ΑΛΛΑ ΕΠΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ ΚΑΙ ΣΕ ΤΑΙΝΙΕΣ, ΒΙΒΛΙΑ, ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΥΣ ΗΡΩΕΣ, ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ, ΣΥΜΒΟΛΑ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ.

Οι δύο όψεις του cancel culture

Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του cancel culture, πρόκειται για ένα βήμα και μία ευκαιρία ώστε να εκφραστούν και να προστατευτούν οι λιγότερο τυχεροί και ευνοημένοι, οι πολλοί, συχνά φτωχοί, περιθωριοποιημένοι και μη προνομιούχοι.

iStock

O αντίλογος λέει ότι έτσι φιμώνεται η ελευθερία του λόγου και δημιουργείται φόβος για τις όποιες συνέπειες σε αυτούς που θέλουν να μιλήσουν ή να σχολιάσουν, ειδικά όταν ο λόγος τους μπορεί να θεωρηθεί ρατσιστικός. Μάλιστα, το γεγονός ότι πολλές φορές δεν θεωρείται αρκετή η δημόσια συγγνώμη από τον εκφραστή του οποιουδήποτε σχολίου ανακινεί την ιδέα του cancel culture κάνει πολλούς να αναρωτιούνται αν ο στόχος της ακύρωσης είναι να διορθωθούν τα κακώς κείμενα ή αν είναι επίδειξη δύναμης από όσους την ασκούν.

Στο στόχαστρο της ακύρωσης

Πολλές προσωπικότητες έχουν δει το κίνημα cancel culture να στρέφεται προς το πρόσωπό τους. Για παράδειγμα, η J.K. Rowling, συγγραφέας του Χάρι Πότερ, επειδή κατηγορήθηκε για anti-trans σχόλια. Η ηθοποιός Gina Carano, που έπαιζε την Cara Dune στο «Mandalorian» και που απολύθηκε λόγω ορισμένων αναρτήσεων που έκανε στα social media. H γνωστή κωμικός Roseanne Barr, που είδε το σόου της να κόβεται αφού έκανε ρατσιστικά σχόλια για την Αφροαμερικανή Valerie Jarrett, σύμβουλο του Προέδρου Ομπάμα.

ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΤΟΙΜΟΙ ΝΑ ΚΡΙΝΟΥΜΕ, ΝΑ ΤΙΜΩΡΗΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΑΚΥΡΩΣΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΓΡΗΓΟΡΑ ΚΑΙ ΕΥΚΟΛΑ. ΠΟΣΟ ΕΤΟΙΜΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΝΑ ΣΥΓΧΩΡΗΣΟΥΜΕ;

Tο cancel culture δεν περιορίζεται στο να ακυρώνει υπαρκτά πρόσωπα αλλά επεκτείνεται και σε ταινίες (π.χ. οι «Πήτερ Παν» και «Αριστόγατες», επειδή έχουν ρατσιστικές αναφορές), σε βιβλία, ακόμα και σε –φανταστικούς– ήρωες βιβλίων (π.χ. θα σταματήσουν να κυκλοφορούν κάποια από τα βιβλία του Dr. Seuss, επειδή υπάρχουν σε κάποιες περιπτώσεις ρατσιστικές αναφορές σε ανθρώπους ασιατικής και αφρικανικής καταγωγής). Με άλλα λόγια, οτιδήποτε ενδέχεται να προωθεί στερεότυπα, ρατσιστικές και σεξιστικές αντιλήψεις, που θα έπρεπε στις ημέρες μας να θεωρούνται πλέον παρελθόν.

iStock

Εκτός από τα όσα αναφέραμε, η κουλτούρα της ακύρωσης έχει στραφεί και ενάντια σε πολύ γνωστές εταιρείες και προϊόντα, αλλά και σε εορτασμούς ή σύμβολα που θεωρούνται εθνικιστικά. Ένα παράδειγμα είναι η ημέρα του Κολόμβου (Columbus day) στις ΗΠΑ, που συμβολίζει την ημέρα που ο Χριστόφορος Κολόμβος έφτασε στην Αμερική. Μια που οι εξερευνητές κατηγορήθηκαν για πολλά εγκλήματα εναντίον των αυτόχθονων πληθυσμών, πλέον αντί της ημέρας του Κολόμβου γιορτάζεται η ημέρα των αυτόχθονων πληθυσμών (Indigenous Peoples Day), ώστε να γίνεται μνεία στη γενοκτονία κατά των αυτόχθονων Ινδιάνων από τους αποικιοκράτες.

Μπορεί η ακύρωση να έχει αναδρομική ισχύ;

Είναι άραγε λογικό και δίκαιο να «ακυρώνουμε» προσωπικότητες» για κάτι που έκαναν, είπαν ή πίστευαν πριν από χρόνια, σε εποχές που οι αντιλήψεις και τα δεδομένα ήταν πολύ διαφορετικά; Υπάρχει πλέον η τάση οι χρήστες του Twitter να ψάχνουν σε παρελθοντικά βίντεο και ποστ πολλών διάσημων, με σκοπό να ξεθάψουν αμαρτίες του παρελθόντος και να τους κατηγορήσουν με την πρώτη ευκαιρία.

iStock

Όπως στην περίπτωση του γνωστού Αμερικανού παρουσιαστή Jimmy Fallon, ο οποίος πριν από 20 χρόνια είχε μιμηθεί τον –Αφρικανικής καταγωγής– Chris Rock, παρουσιαζόμενος με μαύρο πρόσωπο, και υπήρξε καμπάνια προκειμένου να ακυρωθεί γι’ αυτό που είχε κάνει. Πολλοί αντέδρασαν τονίζοντας ότι δεν μπορούμε να τον ακυρώσουμε για κάτι πραγματικά πολύ ατυχές που έκανε πριν 20 χρόνια, βασιζόμενοι σε όσα ξέρουμε και πιστεύουμε σήμερα. Είμαστε έτοιμοι να κρίνουμε, να τιμωρήσουμε και να ακυρώσουμε πολύ γρήγορα και εύκολα. Πόσο έτοιμοι είμαστε όμως να συγχωρήσουμε; Ειδικά για λάθη του παρελθόντος, που είχαμε έλλειψη γνώσης.

Ακύρωση της κουλτούρας της ακύρωσης

Μία άλλη πρόσφατη τάση; Η ακύρωση της κουλτούρας της ακύρωσης. Ακούγονται πλέον πολλές φωνές που υπογραμμίζουν ότι το cancel culture συνδέεται με λογοκρισία και μη ανοχή στις απόψεις των άλλων ανθρώπων. Μάλιστα, το 2020, 150 προσωπικότητες –μεταξύ αυτών και η J.K. Rowling και η Καναδή λογοτέχνης Margaret Atwood– υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Harper’s Magazine, υπέρ της ελευθερίας του λόγου και κατά της τάσης του cancel culture.

Όπως ήταν αναμενόμενο, πολλοί υποστηρικτές της κουλτούρας της ακύρωσης αντιτέθηκαν στην επιστολή, τονίζοντας ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι των γραμμάτων μιλάνε για τη δική τους ελευθερία του λόγου αλλά όχι όσων διαφωνούν μαζί τους, καθώς επίσης ότι ο ρατσισμός, ο σεξισμός και η ομοφοβία δεν έχουν καμία σχέση με την ελευθερία του λόγου.