5 TIPS ΓΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ SOCIAL MEDIA ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ

Ούτε το διαδίκτυο ούτε τα social media είναι ο εχθρός, αλλά η έλλειψη ενσυνείδητης χρήσης τους και η άγνοια των πιθανών κινδύνων στη φάση της εφηβείας μπορεί να γίνουν ο εχθρός. Στόχος είναι κάθε έφηβος να χρησιμοποιεί τα social προς διευκόλυνσή του, και όχι το αντίστροφο…

Η εφηβεία συνιστά τη μετάβαση από την παιδική ηλικία σε μια φάση μεγαλύτερης σωματικής και ψυχολογικής ωριμότητας. Καταλαμβάνει την περίοδο μεταξύ της ύστερης παιδικής ηλικίας έως την ενηλικίωση. Κατά τη διάρκειά της, το άτομο αποκτά αίσθηση της ταυτότητας εαυτού, μαθαίνει τα όρια των ικανοτήτων του και αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες αλληλεπιδρώντας με τους συνομηλίκους του. Πρόκειται για μία περίοδο πολλαπλών αλλαγών σε βιολογικό, αναπτυξιακό, ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο.

Τα social media αποτελούν έναν πολύ διαδεδομένο και εύχρηστο τρόπο επικοινωνίας, έκφρασης και ενημέρωσης για τους εφήβους, καθώς επιτρέπουν στους χρήστες να δημιουργούν και να μοιράζονται περιεχόμενο εύκολα και γρήγορα με ένα διαδικτυακό κοινό. Σε αυτά συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων το Snapchat, το Facebook, το Instagram, το TikTok κ.ά.

Στην εφηβεία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενέχουν αρκετούς κινδύνους, αν αναλογιστούμε τη συχνά μη ελεγχόμενη έκθεση των νέων σε περιεχόμενο ακατάλληλο για την ηλικία τους, με βάση την ψυχολογική και νοητική τους ανάπτυξη και ωριμότητα.

Οι έφηβοι στις μέρες μας συνηθίζουν να χρησιμοποιούν τα social media ως:

• Δραπέτευση από την καθημερινότητα και αποφυγή εξωτερικών πιέσεων και συζητήσεων με μέλη της οικογένειας.
• Ευκαιρία γνωριμιών και έναρξη σχέσεων, κοινωνική σύνδεση.
• Μοίρασμα μιας φωτογραφίας, ενός στιγμιότυπου ή προσωπικής στιγμής με τους διαδικτυακούς φίλους.
• Χαλάρωση, αποφόρτιση, ενημέρωση για την επικαιρότητα.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Σύμφωνα με τους Braghieri, Levy & Makarin (2022), αν και οι παραπάνω τρόποι χρήσης δεν θεωρούνται από μόνοι τους αρνητικοί για τους εφήβους, ωστόσο, η δυσκολία οριοθέτησης του χρόνου έκθεσης στα social media μπορεί να φέρει δυσάρεστες συνέπειες, όπως μείωση της face-to-face αλληλεπίδρασης, αυξημένη κοινωνική απομόνωση, στρες, κατάθλιψη και διαταραχές ύπνου.

Η επίδραση των social media στην ψυχική υγεία των εφήβων

Διάφορες πρόσφατες έρευνες έχουν αναγνωρίσει την επικινδυνότητα που έχει η αλόγιστη χρήση των social media για την ψυχική υγεία των εφήβων. Η επικινδυνότητα αυτή, όπως αναφέρεται στους O’reilly et al. (2018),  διακρίνεται σε 3 επίπεδα:

1. Κίνδυνος πρόκλησης διαταραχών διάθεσης και άγχους

Η σύγκριση με επεξεργασμένες, ωραιοποιημένες εικόνες και βίντεο άλλων χρηστών προκαλεί ένα αίσθημα κατωτερότητας και μειονεξίας στους εφήβους. Νιώθουν ότι χάνουν σημαντικά γεγονότα της ζωής παρακολουθώντας τις «ενδιαφέρουσες» ζωές των άλλων χρηστών, πράγμα που εκφράζεται μέσα από τον όρο FOMO (fear of missing out).

Ειδικότερα, σε έρευνα που έγινε το 2022 σε διάφορα κολλέγια της Αμερικής, βρέθηκε ότι η διάδοση του Facebook είχε αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των μαθητών, λόγω του ότι φάνηκε να ενθαρρύνει δυσάρεστες κοινωνικές συγκρίσεις. Παράλληλα, η κακή ψυχική υγεία φάνηκε να επιδρά και στην μειωμένη ακαδημαϊκή επίδοση των φοιτητών (Braghieri, Levy & Makarin, 2022).

2. Έκθεση σε cyberbullying

Πολλές φορές έφηβοι χρησιμοποιούν τα social media για να προσβάλλουν ή να χλευάσουν κάποιον έφηβο ή γενικά κάποιο άλλο χρήστη, ασκώντας του έντονη κριτική.

3. Η ίδια η χρήση των social media φαίνεται να είναι εξαρτησιογόνα

Η γρήγορη ροή των πληροφοριών διεγείρει τον εγκέφαλο παρόμοια με τον τρόπο που τον διεγείρει η κοκαΐνη. Παράλληλα, η άμεση αλληλεπίδραση που μπορούμε να έχουμε με άλλους χρήστες μέσω των likes που λαμβάνουμε στις δημοσιεύσεις μας ενισχύει την ντοπαμίνη στον οργανισμό μας, ορμόνη η οποία σχετίζεται με την ευχαρίστηση που λαμβάνουμε μέσα από άμεσες μικρές απολαύσεις.

5 βήματα για πιο συνειδητή χρήση των social media

• Μείωσε τον χρόνο έκθεσης στα social media μέσω απεγκατάστασης κάποιων εφαρμογών ή και μέσω τοποθέτησης χρονικού ορίου από την αντίστοιχη λειτουργία στο κινητό. Μία έρευνα που έγινε το 2018 στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια έδειξε ότι η μείωση στα social media έστω και κατά 30 λεπτά την μέρα επέφερε σημαντική μείωση στα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης των συμμετεχόντων.
• Άλλαξε την εστίασή σου, μέσω της πιο ενσυνείδητης χρήσης των εφαρμογών. Αναρωτήσου: Για ποιο λόγο επιλέγω να μπαίνω σε αυτή την εφαρμογή; Τι αποσκοπώ να πάρω από αυτήν; Πώς νιώθω συνήθως μετά τη χρήση της; Για ποιο λόγο θα ήθελα να τη χρησιμοποιώ;
• Πέρασε περισσότερο χρόνο με τους φίλους σου offline. Αν υπάρχει η δυνατότητα να βρεθείς με τους φίλους σου από κοντά, γιατί να προτιμήσεις το διαδίκτυο;
• Κάνε εξάσκηση στο αίσθημα ευγνωμοσύνης για όσα και όσους έχεις ήδη στη ζωή σου. Η ευτυχία δεν κρύβεται στο διαδίκτυο, αλλά στη φυσική παρουσία.
• Κράτα τον εαυτό σου σε κίνηση, έχοντας ενδιαφέροντα και εκτός διαδικτύου. Π.χ. η σωματική άσκηση φαίνεται να μας κάνει να νιώθουμε πιο παρόντες στη στιγμή, γιατί συνδέει νου και σώμα αποφορτίζοντας κάθε μορφής ψυχική ένταση.

Η Αναστασία- Χαρά Καραγιάννη είναι Ψυχολόγος-Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια.