5 ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΜΑΘΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

Είναι σωστό να «προστατεύεις» τα παιδιά από συζητήσεις σχετικές με τον θάνατο; Τι απορίες έχουν συνήθως και πώς πρέπει να τις λύνουν οι ενήλικες;

Θα έδινα τη μισή μου ζωή να υπήρχε –με κάποιον τρόπο– αυτό το κείμενο πρόχειρο πριν από 40 και πλέον χρόνια, για όλους τους γονείς που καλούνταν να εξηγήσουν στα παιδιά τους τι είναι ο θάνατος και τι η θλίψη. Είναι η ζωή που «έχασα» έως ότου καταφέρω να διαχειριστώ τις πληγές που μου προκάλεσε ο τρόπος που επέλεξαν αρχικά οι δικοί μου γονείς προκειμένου να με ενημερώσουν πως πέθανε ο αδελφός μου και αργότερα η μητέρα μου για να μου μεταφερθεί ότι πέθανε ο πατέρας μου.

Όταν πέθανε κι εκείνη, έγιναν όλα ένα κουβάρι στο μυαλό μου, το οποίο ξετύλιγε ο φόβος του ενδεχόμενου περισσότερων θανάτων, που μου προσδιόρισε τη ζωή.

Για πολλά χρόνια είχα απεριόριστο θυμό. Μετά δέχτηκα ότι ήταν ανύπαρκτα τα μέσα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι γονείς μου για να μου εξηγήσουν τον θάνατο και το πένθος. «Έστειλαν» τον αδελφό μου στην Αμερική, από όπου δεν τον «γύρισαν» ποτέ. Ένιωθαν πως έτσι με προστατεύουν. Μακάρι να ήταν αυτή η πραγματικότητα. Με άφησαν να καταλάβω μόνη μου πως δεν με είχε εγκαταλείψει, όπως μόνη μου πάλευα να καταλάβω γιατί όλοι έκλαιγαν κάθε φορά που αναφερόταν το όνομα του και τι σήμαινε υπό την όποια έννοια το «πέθανε» που άκουγα σε συζητήσεις των μεγάλων.

Ανύπαρκτα ήταν και τα μέσα που είχαν στη διάθεση τους οι γονείς μου, ώστε να επιτύχουν μια καλύτερη αντιμετώπιση για τον ίδιο τους τον εαυτό και να μην πεθάνουν νέοι από το μαράζι.

Σκέψου εντωμεταξύ, πώς μπορεί να ένιωθα όταν –ενώ ουδείς μου είχε εξηγήσει έστω τα βασικά– στα 23 έχασα και τη μητέρα μου και έμεινα μόνη. Πολύ σωστά υποθέτεις ότι πίστευα πως πεθαίνει όποιος αγαπάω. Και έκοψα κάθε επικοινωνία με τον έξω κόσμο – πριν σωθώ από την (όχι το) Κάρμα μου.

Τα παιδιά που πενθούν έχουν πολλές απορίες για τον θάνατο

Τώρα, όποιος έχει αυτήν την ανάγκη μπορεί να βρει μια λίστα με συστάσεις που έχουν κάνει επαγγελματίες ψυχικής υγείας για βοηθήσει –επί της ουσίας– το παιδί του να καταλάβει έννοιες που αδυνατεί να κατανοήσει και ο ενήλικος εγκέφαλος. Η Lauren Breen, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Curtin University, τους συγκέντρωσε σε άρθρο που έγραψε στο Conversation.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Άρχισε με ένα δεδομένο: «Το ένστικτό μας να προστατεύουμε τα παιδιά από τις σκληρές πραγματικότητες σημαίνει ότι μπορεί να αποφύγουμε εντελώς θέματα όπως είναι ο θάνατος και η θλίψη. Όμως, όπως ανακαλύψαμε στην έρευνά μας, τα παιδιά που πενθούν έχουν πολλές ερωτήσεις σχετικά με τον θάνατο και τη θλίψη. Επίσης, τα παιδιά βιώνουν το πένθος πολύ πιο συχνά από ό,τι πιστεύουμε οι περισσότεροι από εμάς».

• Όπως επισήμανε η ίδια, μελέτη διαπίστωσε ότι μέχρι την ηλικία των δέκα ετών το 62% των παιδιών αναφέρουν ότι έχουν πενθήσει τον θάνατο ενός μέλους της οικογένειας – συνήθως γονέα, αδερφού, παππού ή άλλου στενού προσώπου.
• Άλλη εργασία ενημέρωσε ότι περίπου 1 στους 20 εφήβους στη Μεγάλη Βρετανία θα βιώσει την απώλεια γονέα.
• Υπάρχει και έρευνα που διενεργήθηκε στις ΗΠΑ και αναφέρει ότι μέχρι την ηλικία των 25 ετών έως το 8% των παιδιών και των νέων ανθρώπων στις ΗΠΑ θα χάσει έναν αδελφό/μια αδελφή.

Τι θέλουν να μάθουν τα παιδιά για τον θάνατο

Η Breen και οι συνεργάτες της επισκέφτηκαν την κατασκήνωση Lionheart στη Δυτική Αυστραλία, που προορίζεται για παιδιά, εφήβους και οικογένειες που πενθούν. Ανέλυσαν τις ερωτήσεις που έκαναν για τον θάνατο και το πένθος περισσότερα από 200 παιδιά, ηλικίας από 5 έως 12 ετών, τα οποία είχαν ζήσει τον θάνατο ενός γονέα, αδερφού ή άλλου μέλους της οικογένειας στο διάστημα από πέντε χρόνια νωρίτερα έως τους τελευταίους τέσσερις μήνες. Οι αιτίες θανάτου περιλάμβαναν καρκίνο, τροχαία δυστυχήματα, καρδιακές προσβολές, αυτοκτονίες, εργατικά ατυχήματα, χρήση ουσιών και παιδικές ασθένειες.

«Διαπιστώσαμε ότι πολλές από τις ερωτήσεις των παιδιών ήταν περίπλοκες. Εξέφρασαν περιέργεια για διάφορες βιολογικές, συναισθηματικές και υπαρξιακές έννοιες, επιδεικνύοντας περίπλοκες και πολύπλευρες εκτιμήσεις για τον θάνατο του αγαπημένου τους προσώπου και τον αντίκτυπό του στη ζωή τους. Πολλές ερωτήσεις αντανακλούσαν εγωκεντρική σκέψη τυπική των παιδιών (σκέψη που σχετίζεται με τον εαυτό τους), όπως ότι τα ίδια προκάλεσαν τον θάνατο».

«ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΒΙΩΣΕΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΚΟΝΤΙΝΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΜΑΘΟΥΝ ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΔΥΣΚΟΛΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ, ΕΠΙΚΥΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ».

Οι ερευνητές ομαδοποίησαν τις ερωτήσεις, σε πέντε θέματα:

1. Γιατί και πώς πεθαίνουν οι άνθρωποι

Η πιο κοινή ερώτηση αφορούσε τα αίτια και τις διαδικασίες του θανάτου. Οι απορίες που εκφράστηκαν, αντανακλούσαν τις περιέργειες και τις ανησυχίες των παιδιών σχετικά με το γιατί και το πώς πεθαίνουν οι άνθρωποι. Για παράδειγμα, ήθελαν να μάθουν πώς και γιατί συμβαίνουν τα καρδιακά επεισόδια, ο καρκίνος, η αυτοκτονία και η χρήση ουσιών.

Μερικά παιδιά ήθελαν να μάθουν πώς και πότε θα πέθαιναν τα ίδια.

2. Διαχείριση της θλίψης

Έγιναν ερωτήσεις που αφορούσαν τις προσπάθειες των παιδιών να κατανοήσουν τον θάνατο και τις επακόλουθες κοινωνικές και συναισθηματικές εμπειρίες. Φάνηκε πως προσπαθούν να καταλάβουν τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις τους, όπως οι αλλαγές στα πρότυπα ύπνου και οι σωματικές αισθήσεις.

Έκαναν επίσης, ερωτήσεις σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να κερδίσουν την υποστήριξη συνομηλίκων και δασκάλων.

3. Ανθρώπινη παρέμβαση

Σε αυτήν την θεματική, οι ερωτήσεις είχαν να κάνουν με συγκεκριμένες τεχνολογίες –όπως βηματοδότες–, και θεραπείες –όπως φάρμακα– που εμπλέκονται στην πρόληψη του θανάτου και στην παροχή βοήθειας σε άτομα που πεθαίνουν.

Μερικά παιδιά ήθελαν να μάθουν πώς μπορούν να αποτρέψουν μελλοντικούς θανάτους στην οικογένειά τους.

4. Το νόημα της ζωής και του θανάτου

Αυτές οι ερωτήσεις αποτύπωσαν τις υπαρξιακές ανησυχίες των παιδιών σχετικά με τον σκοπό της ζωής και γιατί πεθαίνουν οι άνθρωποι. Είχαν, για παράδειγμα, απορίες για τον λόγο που μερικοί άνθρωποι μπορεί να πεθάνουν τόσο νέοι, αλλά άλλοι ζουν για πολλά χρόνια.

5. Μετά θάνατον

Ο τελευταίος τύπος ερωτήσεων περιλάμβανε ερωτήσεις που αφορούσαν όσα μπορούν να συμβαίνουν με ένα άτομο που μόλις είχε πεθάνει. Πολλές αφορούσαν μεταθανάτιους «προορισμούς», όπως ο παράδεισος, και αν υπάρχει η δυνατότητα μετενσάρκωσης.

Τι να κρατήσεις

Οι ερευνητές τόνισαν πως σύμφωνα με τα ευρήματά τους τα παιδιά γνωρίζουν ότι οι ενήλικες διστάζουν να συζητήσουν μαζί τους τον θάνατο.

«Η θωράκισή τους από λεπτομέρειες θα μπορούσε να αυξήσει την αγωνία και την ανησυχία τους. Η μελέτη μας δείχνει ότι τα παιδιά που έχουν βιώσει τον θάνατο κοντινού ατόμου θέλουν να μάθουν πώς να αντιμετωπίζουν δύσκολα συναισθήματα και χρειάζονται υποστήριξη, επικύρωση και επιβεβαίωση. Χρειάζονται ενήλικες γύρω τους για να τους ενθαρρύνουν να κάνουν ερωτήσεις και μετά αυτοί οι ενήλικες να τους ακούσουν και να δώσουν απαντήσεις».

Επίσης, επισήμαναν ότι οι ενήλικες θα πρέπει να προσπαθήσουν να βρουν ευκαιρίες για να ξεκινήσουν μια συζήτηση με παιδιά για τον θάνατο και το πένθος είτε πενθούν είτε όχι.