5 ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΥΣΤΟΠΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Πέντε προτάσεις βιβλίων που αντανακλούν στοιχεία από τον δικό μας κόσμο σε μια πιο τρομακτική εκδοχή του.
Τα δυστοπικά μυθιστορήματα αποτελούν καθρέφτη της απογοήτευσης που πηγάζει από τον πραγματικό κόσμο, αντικατοπτρίζοντας φόβους και ανησυχίες της σύγχρονης κοινωνίας. Πρόκειται για λογοτεχνικά έργα επιστημονικής φαντασίας που περιγράφουν έναν εναλλακτικό κόσμο, συχνά ζοφερό και δυσοίωνο, αλλά συνάμα αλλόκοτα οικείο με τη δική μας πραγματικότητα.
Τα βιβλία αυτά θέτουν ερωτήματα σχετικά με την εξουσία και την ελευθερία της ανθρώπινης φύσης, με σκοπό να λειτουργήσουν κριτικά απέναντι στο σύγχρονο πολιτικό σύστημα και τους κοινωνικούς κανόνες. Ας δούμε μερικές προτάσεις για δυσάρεστους φανταστικούς κόσμους που μπορεί να σας βάλουν σε σκέψεις αναφορικά με τη σημερινή πραγματικότητα.
1. «1984», του George Orwell (1948)
Ένα από τα πιο γνωστά δυστοπικά έργα, το «1984» παρουσιάζει έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ένα ολοκληρωτικό καθεστώς το οποίο παρακολουθεί κάθε πτυχή της ζωής των πολιτών. Το Κόμμα στηρίζει τη δεσποτική του δύναμη στην ικανότητά του να διεισδύει στην ιδιωτική ζωή των πολιτών, απομονώνοντάς τους από μυστικά και ιδέες που θα τους φέρουν σε σύγκρουση με το σύστημα.
Το μυθιστόρημα εξερευνά την καμπή όπου η ανεξέλεγκτη εξουσία συναντά την ψυχολογική χειραγώγηση, και συγκεκριμένα την γλωσσική χειραγώγηση. Δείχνει τη δύναμη που έχει η διαστρέβλωση της γλώσσας, που μπορεί τελικά να οδηγήσει στη διαστρέβλωση της ίδιας της πραγματικότητας. «Ο πόλεμος είναι ειρήνη», «η ελευθερία είναι σκλαβιά» και «η άγνοια είναι δύναμη» είναι μερικά από τα διάσημα συνθήματα του έργου, που αναφέρονται από την κυβέρνηση του «Μεγάλου Αδερφού», επικεφαλής του Κόμματος.
2. «Θαυμαστός καινούργιος κόσμος», του Aldous Huxley (1932)
Το έργο παρουσιάζει ένα μέλλον όπου η τεχνολογία έχει κυριαρχήσει σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Κάθε άτομο του Θαυμαστού Καινούργιου Κόσμου είναι δημιούργημα του εργαστηρίου και ο χαρακτήρας καθενός είναι προκαθορισμένος. Οι ανθρώπινες αξίες δεν επιτρέπεται να προέρχονται και να ανθίζουν μέσα από τις τέχνες, την ιστορία κ.ά., ενώ οι προσωπικές δεξιότητες σκοτώνονται αφού το άτομο δεν μπορεί να τις αντιληφθεί και άρα να τις εξελίξει.
Η κοινωνία καταλαμβάνεται από καλοπροαίρετους τεχνοκράτες και όχι πολιτικούς, που μέσα από τη βιομηχανική παραγωγή πολιτών τούς κάνουν να αισθάνονται ότι ανήκουν βιολογικά στην εκάστοτε κοινωνική τάξη και άρα δεν έχουν περιθώρια εξέλιξης. Οι «Άλφα» ανήκουν στην ανώτερη «βιολογικά» και νοητικά τάξη, και κατηγοριοποιούν τους υπόλοιπους στις εργατικές τάξεις των «Βήτα», «Γάμμα», «Δέλτα» και «Έψιλον». Το σεξ και η χρήση ουσιών (το «σόμα») είναι πάντα διαθέσιμα για την άμεση θεραπεία κάθε πόνου, άγχους ή δυσφορίας.
3. «Εμείς», του Yevgeny Zamyatin (1921)
Τα δύο προηγούμενα δυστοπικά έργα είναι βασισμένα σε αυτό το μυθιστόρημα του Ζαμιάτιν, ένα από τα πρώτα και σημαντικότερα κείμενα της σύγχρονης λογοτεχνίας του φανταστικού. Παρουσιάζει έναν μελλοντικό κόσμο όπου το Κράτος ελέγχει τα πάντα και η ατομικότητα έχει καταργηθεί.
Το κυρίαρχο Μονοκράτος και ο Ευεργέτης κυβερνούν τον κόσμο με βάση τη μαθηματική λογική, μετατρέποντας τη ζωή σε μια τέλεια ισορροπημένη εξίσωση και την ευτυχία σε ένα επιστημονικά υπολογισμένο μέγεθος. Οι ανησυχίες του συγγραφέα σχετικά με τις επιπτώσεις του ορθολογισμού στον πολιτισμό και την ίδια τη ζωή αποτυπώνονται στο έργο, μαζί με την αντίληψη ότι η ανθρώπινη δημιουργικότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ανατρεπτικά πάθη.
4. «Ο αναρχικός των δυο κόσμων», της Ursula K. Le Guin (1974)
Αν και δεν εντάσσεται ακριβώς στην κατηγορία της δυστοπικής λογοτεχνίας αλλά στην επιστημονική φαντασία με έντονα πολιτικά και φιλοσοφικά στοιχεία, αξίζει σίγουρα να αναφερθεί το έργο της Λε Γκεν.
Η Αμερικανίδα συγγραφέας δημιουργεί σε αυτό το πολιτικό μυθιστόρημα δύο εκ διαμέτρου αντίθετους κοινωνικό-πολιτικά πλανήτες: Τον Ανάρες, που αποτελεί μια ενσάρκωση της απόλυτης αναρχίας, και τον Γιούρας, έναν καπιταλιστικό πλανήτη. Μέσα από την ιστορία του πρωταγωνιστή, που ταξιδεύει από τον αναρχικό πλανήτη του στον Γιούρας, αναδεικνύονται τα αδύναμα σημεία των δυο πολιτικών συστημάτων, ενώ τονίζεται ταυτόχρονα ο πολυδιάστατος χαρακτήρας της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης.
Χωρίς ίχνος διδακτισμού και χωρίς καμία πρόθεση να «προσηλυτίσει» τον αναγνώστη καθοδηγώντας τον πολιτικά, η συγγραφέας προβαίνει σε μια άτυπη σύγκριση των κοινωνικo-πολιτικών συστημάτων, οδηγώντας στη συνειδητοποίηση πως η τελειοποίηση οποιουδήποτε συστήματος είναι μια ουτοπία. Κάθε κοινωνία και κατ’ επέκταση η ανθρωπότητα σε ένα γενικό πλαίσιο δεν θα πάψει ποτέ να αλλάζει και να αναδιαρθρώνεται.
5. «Η ιστορία της θεραπαινίδας», της Margaret Atwood (1985)
Η συγγραφέας παρουσιάζει μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, που έχει στερήσει κάθε δικαίωμα από τις γυναίκες και έχει δημιουργήσει ένα επίλεκτο σώμα θεραπαινίδων οι οποίες αποτελούν ιδιοκτησία των ανδρών.
Στη χώρα της Γαλαάδ, η πατριαρχία κυκλοφορεί περήφανη ή και υπόγεια, και μεταδίδεται από τον έναν στον άλλον αδιακρίτως φύλου. Θίγονται θέματα όπως η ισότητα των φύλων, η κατάρριψη των στερεότυπων και η καταπολέμηση του σεξισμού, αφυπνίζοντας τον αναγνώστη για τη θέση της γυναίκας.
Μέσα στο έργο αναφέρονται καταστάσεις που μπορεί να σου προκαλέσουν δυσφορία, καθώς δεν απέχουν πολύ από τη σκληρή πραγματικότητα που βιώνουν σήμερα πολλές γυναίκες ανά τον κόσμο.
Δύσκολο, σκληρό και βαρύ βιβλίο, που όμως αξίζει σίγουρα να διαβάσεις.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
