ΖΗΣΕ ΤΗ ΜΑΓΕΙΑ ΤΟΥ BODY MUSIC ΣΕ ΕΝΑ ΞΕΣΗΚΩΤΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Νομίζεις ότι δεν έχεις ακούσει ποτέ «μουσική του σώματος»; Δεν είναι ακριβώς έτσι, και θα το καταλάβεις πολύ καλά στις εκδηλώσεις του International Body Music Festival 2024, που φέρνει στην Αθήνα κορυφαίους του είδους από όλο τον κόσμο.

Χωρίς να το συνειδητοποιούμε, έχουμε όλοι στη διάθεσή μας ένα μουσικό όργανο που μας ακολουθεί –και μας πηγαίνει– παντού: το σώμα μας! Είναι αυτό που μας μάθαινε το πάλαι ποτέ το παιδικό τραγουδάκι «Χαρωπά τα δυο μου χέρια τα χτυπώ», προτρέποντάς μας να χτυπήσουμε χέρια, δάχτυλά, γόνατα και πόδια, και να γελάσουμε δυνατά, παίζοντας ουσιαστικά body music χωρίς καμία προηγούμενη εκπαίδευση.

«Το body music είναι στο DNA μας», μου λέει o Keith Terry, δημιουργός του όρου body music και ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του International Body Music Festival (IBMF), που από τις 4 έως τις 10 Νοεμβρίου 2024 πραγματοποιείται σε διάφορους χώρους στην Αθήνα, με επίκεντρο την ευρύτερη περιοχή του Βοτανικού-Κεραμεικού.

Στο  PLAYGROUND for the arts, το Gazarte, την Tαινιοθήκη της Ελλάδος, το Θέατρο Θησείον και την Τεχνόπολη θα φιλοξενηθούν περισσότεροι από 45 καλλιτέχνες και καλλιτέχνιδες από 12 χώρες του κόσμου, με παραστάσεις, συναυλίες, προβολές ταινιών, εργαστήρια, σεμινάρια, ομιλίες, open mic και βραδιές αυτοσχεδιασμού.

Όπως εξηγούν οι διοργανωτές, «η Μουσική του Σώματος (body music) –φωνή, παλαμάκια, κρουστά με το σώμα– αποτελεί την πιο παλιά μουσική του πλανήτη μας και είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Στο σταυροδρόμι του ήχου και της κίνησης δημιουργήθηκε η κεντρική της ιδέα: μουσική που βλέπεις, χορός που ακούς».

Το πρόγραμμα του Athens IBMF 2024 έχουν επιμεληθεί ο Keith Terry και το PLAYGROUND for the arts, ένα κέντρο συνάντησης μιας διεθνούς κοινότητας καλλιτεχνών, σπουδαστών και ευρύτερου κοινού, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη μελέτη και έρευνα του ρυθμού. Ο Θάνος Δασκαλόπουλος, από τα ιδρυτικά στελέχη του PLAYGROUND for the arts, ο Keith Terry και η Νατάσα Μάρτιν δίνουν ένα πρώτο στίγμα του IBMF 2024 και μας καλούν να το ζήσουμε!

Ο Θάνος Δασκαλόπουλος. © Valeria Isaeva

Θάνος Δασκαλόπουλος: «Το body music κρύβει πολλαπλά οφέλη για όλες τις ηλικίες»

– Έχω την αίσθηση ότι στην Ελλάδα δεν είμαστε ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με το body music. Πώς το βλέπεις εσύ, που ασχολείσαι συστηματικά; Ποιες χώρες έχουν παράδοση στο είδος και τι προτείνεις για να αυξηθεί η εξοικείωση του ελληνικού κοινού;

Παλαιότερα ήμασταν ακόμα λιγότερο εξοικειωμένοι. Εκεί που βλέπουμε σήμερα σε μεγαλύτερο βαθμό να υιοθετείται και να εξελίσσεται το body music στην Ελλάδα είναι στη μουσική εκπαίδευση. Αρκετοί μουσικοί πια χρησιμοποιούν το body percussion με στόχο την ενσώματη και βιωματική εκμάθηση του ρυθμού. Σίγουρα δεν είναι τα πράγματα εκεί που θα θέλαμε, αλλά υπάρχει μια σχετική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Το σημείο όμως που πραγματικά υστερούμε είναι η παραστατική του διάσταση. Οι ελληνικές ομάδες body music μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.

Οι χώρες με τη πιο «ηχηρή» παρουσία θα έλεγα ότι είναι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Γαλλία και η Βραζιλία φυσικά. Αυτό που χρειάζεται να γίνει –και ήδη κάνουμε με αυτό το φεστιβάλ– είναι αυτές οι ομάδες να αρχίσουν να παρουσιάζουν τη δουλειά τους στην Ελλάδα όλο και συχνότερα. Το body music πρέπει να το βιώσεις από κοντά και μόνο μέσα από την ενεργή συμμετοχή μπορεί να αντιληφθεί κανείς την αξία και τη δύναμη του.

– Τι θα έλεγες ότι προσφέρει το body music σε όποιον το ασκεί και σε όποιον το παρακολουθεί ως θεατής; Είναι δυνατή η συμμετοχή του κοινού ως ένα βαθμό;

Μια από τις πιο δυνατές εμπειρίες στα IBMF είναι όταν στο τέλος κάποιων παραστάσεων ο Keith Terry παραδοσιακά παρασέρνει ολόκληρο το θέατρο σε μια body music σύμπραξη. Φανταστείτε 400-500 άτομα να παίζουν όλοι μαζί στο φουαγιέ, με τον Keith σταδιακά να εμπλέκει και άλλους συν-οδηγούς και έτσι αυτοσχεδιαστικά να προκύπτει ένα «υπέρ» body music δρώμενο.

Ακόμα και ως απλός θεατής, βέβαια, το κάθε σχήμα που θα παρακολουθήσεις στο φεστιβάλ αποτελεί και μια ξεχωριστή καλλιτεχνική πρόταση που πηγάζει από ένα βασικό χαρακτηριστικό του body music: την ποικιλομορφία του.

Σε προσωπικό επίπεδο, τώρα, προσφέρει τόσο σε γνωσιακό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Παίζοντας μουσική με το σώμα συνδεόμαστε με την ίδια μας την φύση. Είτε ως παιχνίδι που από μωρά το χρησιμοποιούμε όλοι μας –και ας μην ξέρατε ότι πια το λέμε body music–, είτε ως τεχνική καλλιτεχνικής έκφρασης, είτε ως μέσο ευεξίας, συντονισμού με άλλους ή και θεραπείας, το body music κρύβει πολλαπλά οφέλη για όλες τις ηλικίες.

– Πώς έχει επηρεάσει το body music τη δική σου προσωπική και επαγγελματική διαδρομή;

Η εμπλοκή του body music στην δική μου πορεία έγινε πολύ οργανικά, καθώς προέρχομαι από το χώρο των κλακετών-tap dance, που είναι ένα κρουστικό είδος χορού και με τον τρόπο του ανήκει στην ευρύτερη οικογένεια του body music. Το να επεκτείνω το εκφραστικό μου μέσο από τα πόδια σε ολόκληρο το σώμα και να τα συνδυάσω με τη φωνή (που από εκεί ξεκίνησα ως παιδί, έτσι και αλλιώς) ήταν για μένα κάτι προφανές. Κάπως με έφερε και σε έναν πλήρη κύκλο σχετικά με την αναζήτησή μου για το κατά πόσο είμαι «περισσότερο» μουσικός ή χορευτής. Με το body music ένιωσα ξεκάθαρα ότι μπορώ να είμαι και τα δύο, και πως αυτή θέλω να είναι η καλλιτεχνική μου ταυτότητα.

– Το φετινό φεστιβάλ έχει ένα πλούσιο πρόγραμμα, σε διάφορους χώρους, με παραστάσεις, εργαστήρια, ακόμα και προβολές. Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζετε οργανώνοντας ένα φεστιβάλ τέτοιας κλίμακας;

Χωρίς αμφιβολία, η οικονομική βιωσιμότητα μιας τέτοιας πρωτοβουλίας είναι η μεγαλύτερη πρόκληση. Ως ανεξάρτητοι καλλιτέχνες έχουμε συνηθίσει να κάνουμε παραγωγές με αποκλειστικά δικούς μας πόρους και οργανικό έσοδο, αλλά εδώ η κλίμακα είναι διαφορετική. Για πρώτη διοργάνωση τέτοιας εμβέλειας, με χαρά δεχθήκαμε μια μικρή επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού, αλλά δυστυχώς δεν είναι αρκετή. Αυτό που συμπληρώνει και κάνει θετική την εικόνα είναι οι δημιουργοί του ίδιου του φεστιβάλ, που μας στηρίζουν σε αυτό το δικό μας ξεκίνημα. Ελπίζουμε σε ένα πιο υποστηρικτικό περιβάλλον που θεωρώ ότι θα το κερδίσουμε με την ποιότητα και την ουσιαστική επιρροή που μπορεί να ασκήσει η δουλειά μας.

Ο Keith Terry.

Keith Terry: «Το σώμα μας είναι το αρχαιότερο μουσικό όργανο στον πλανήτη»

– Τι θα λέγατε σε όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με το body music για να τους προσελκύσετε στο IBMF;

Η μουσική σώματος είναι προσιτή σε όλους και μπορεί κανείς να ασχοληθεί ανεξαρτήτως προηγούμενης εκπαίδευσης ή μουσικού υποβάθρου. Είναι εύκολο να μάθεις απλά, ευχάριστα μοτίβα με βήματα, παλαμάκια και τραγούδι. Και δεν υπάρχει «ταβάνι» όταν είσαι έτοιμος να προχωρήσεις σε πιο περίπλοκα μοτίβα και έννοιες. Αγαπώ το body music επειδή μας συνδέει με τον εαυτό μας, και μέσω αυτού με τους άλλους στον χώρο που παίζουν με τα σώματά τους. Είναι το αρχαιότερο μουσικό όργανο στον πλανήτη, είναι στο DNA μας.

– Υπάρχουν συγκεκριμένες παραστάσεις ή εργαστήρια που θα προτείνατε για αρχάριους;

Για αρχάριους, θα πρότεινα το εργαστήριο Rhythm Blocks που κάνω εγώ, το Intro to Embodied Rhythm της Sandy Silva ή το Circle Singing του Bryan Dyer, για να αναφέρω μερικά.

– Πώς μαθαίνει κανείς να παίζει body music; Υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες ή τεχνικές;

Υπάρχουν διάφορες τεχνικές που προέρχονται από παραδοσιακές πηγές σε όλο τον κόσμο, αλλά και πιο σύγχρονες τεχνικές. Για μένα, έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με τα μοτίβα που μπορούμε να βρούμε στο σώμα μας. Είναι σαν να το χαρτογραφούμε, συνδέοντας τα παλαμάκια με το στήθος, την κοιλιά, τους γοφούς, και τα βήματα με τα πόδια. Αυτά είναι λογικά μοτίβα με τα οποία τα περισσότερα σώματα εξοικειώνονται γρήγορα. Είναι σαν τις κλίμακες που παίζονται σε άλλα όργανα. Επιπλέον, κάθε δάσκαλος έχει τις δικές του τεχνικές και τρόπους προσέγγισης της μουσικής του σώματος.

– Για μένα, το body music έχει ένα χορογραφικό στοιχείο. Ισχύει πρακτικά αυτό;

Συμφωνώ, το body music έχει ένα χορογραφικό στοιχείο. Υπάρχουν πιο «στατικές» μορφές, αλλά πολλοί από τους καλλιτέχνες που παρουσιάζουμε στο IBMF κινούνται στον χώρο, με μια χορογραφική ευαισθησία. Νομίζω ότι επιδιώκουμε γενικά τον ιδανικό συνδυασμό του τραγουδιού/φωνητικής και της κίνησης σε χορογραφικά μοτίβα, ενώ δημιουργούμε ρυθμούς με τα χέρια πάνω στο σώμα μας και με τους χτύπους των ποδιών στο πάτωμα.

– Πώς το body music δέχεται και αντανακλά επιρροές από τοπικές μουσικές παραδόσεις; Διακρίνετε επιδράσεις και από τις παγκόσμιες μουσικές τάσεις;

Ένα πράγμα που αγαπώ ιδιαίτερα στο body music είναι το πόσο προσαρμόζεται σε διαφορετικά είδη μουσικής. Για παράδειγμα, έχω συνεργαστεί με παραδοσιακούς καλλιτέχνες από τη Βόρεια Ινδία, το Μπαλί στην Ινδονησία, την Τουρκία και τη Βραζιλία, για να αναφέρω μερικά. Έχω επίσης παίξει με καλλιτέχνες της τζαζ, της ρέγκε και της σόουλ. Υπό αυτή την έννοια, είναι ένα υπέροχο όχημα. Βλέπω επίσης καινοτομίες στη μουσική του σώματος που προκύπτουν ως άμεσες επιρροές από την παγκόσμια μουσική. Για παράδειγμα, τη χρήση της σάμπα στο body music, την οποία εισήγαγε κυρίως το βραζιλιάνικο συγκρότημα Barbatuques, που παντρεύει την παραδοσιακή βραζιλιάνικη μουσική με το body music. Ή τους KeKeÇa από την Τουρκία, που ενσωματώνουν τα παραδοσιακά «Usuls» στις σύγχρονες δουλειές τους. Είμαστε τυχεροί που έχουμε και τις δύο αυτές ομάδες στο Φεστιβάλ μας φέτος. Σας προσκαλώ να έρθετε να απολαύσετε την προσέγγισή τους σε αυτή την καταπληκτική τέχνη.

Η Νατάσα Μάρτιν. © Valeria Isaeva

Νατάσα Μάρτιν: «Το body music σου δίνει μία πλατφόρμα να είσαι ο εαυτός σου»

– Είναι η μουσική σώματος ένα είδος μουσικής που απολαμβάνει κανείς βασικά live ή κάνω λάθος;

Μέσα από τη δουλειά μας προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε ότι το body music είναι ένα είδος που μπορεί να ευχαριστηθεί κανείς είτε βλέποντάς το, είτε ακούγοντάς το μόνο. Σίγουρα υπάρχει τρομερή έκπληξη βλέποντας ένα ολόκληρο μουσικό κομμάτι να παίζεται επί σκηνής χωρίς μουσικά όργανα, αλλά ενεργοποιώντας την ακοή σου είναι επίσης τρομερά αφυπνιστικό να ακούς έναν δίσκο και να συνειδητοποιείς ότι δημιουργήθηκε χωρίς μουσικά όργανα. Σίγουρα η ζωντανή εμπειρία μιας μουσικής είναι πολύ πιο έντονη από ό,τι ηχογραφημένη. Θα έμενα όμως στο γεγονός ότι είναι διαφορετική όπως είναι σε κάθε είδος που ακούμε live. Το λέω αυτό γιατί θα ήθελα να επικεντρωθώ στο γεγονός ότι μπορεί και ένα άτομο που δεν βλέπει να έρθει να παρακολουθήσει μία live συναυλία body music.

– Στο φετινό φεστιβάλ, θα δούμε τη συμμετοχή καλλιτεχνών από διαφορετικές κουλτούρες και κοινωνικά περιβάλλοντα. Σε σχέση με τη συμβατική μουσική, πώς ενισχύει το body music τη διαπολιτισμική επικοινωνία;

Αυτό μπορούμε να το δούμε από δύο πλευρές: από τη μία επειδή το body music γεννήθηκε μέσα σε διαπολιτισμικό περιβάλλον – ήταν δηλαδή ο αυτοσκοπός να γνωριστούν διάφοροι πολιτισμοί μέσα από αυτό το είδος. Από την άλλη, αν πάρουμε το body music αμιγώς σαν εργαλείο, μπορεί να έρθει σε επικοινωνία με άλλα μουσικά στυλ και άρα άλλους μουσικούς πολιτισμούς, όπως για παράδειγμα θα παίρναμε σαν εργαλείο τα λατινοαμερικάνικα κόγκας και θα πειραματιζόμασταν μαζί τους σε μία ρεμπέτικη ή ροκ μπάντα.

– Το φεστιβάλ αγγίζει και την έννοια της προσβασιμότητας. Πώς αντιλαμβάνεσαι τη συμπερίληψη στις τέχνες και τι σημαίνει η φιλοξενία μιας συμπεριληπτικής ομάδας body music στο πρόγραμμα;

Πέραν του ότι είναι σημαντική από άποψη αλληλεγγύης, η συμπερίληψη στις τέχνες είναι και πολύ ενδιαφέρουσα πρώτον σαν πρόκληση του καλλιτέχνη που έχει μάθει να λειτουργεί σε συμπεριληπτικά περιβάλλοντα και δεύτερον σαν δημιουργία, γιατί διαφορετικοί πληθυσμοί που ζουν με αναπηρίες έχουν να μας δώσουν πάρα πολλά εργαλεία καλλιτεχνικά, αισθητικά, και αισθητηριακά. Η αλήθεια είναι ότι το body music σαν κοινότητα δεν έχει κάνει ποτέ ένα μεγάλο αφιέρωμα στη συμπερίληψη, παρόλο που χρησιμοποιεί πολλές αισθήσεις και επίπεδα ικανοτήτων συγχρόνως. Μου είναι πολύ σημαντικό που φέτος προσπαθούμε με δειλά βήματα να είμαστε πιο συμπεριληπτικοί. Είναι μία απόδειξη ότι το body music είναι για όλους και πρέπει να είναι για όλους, και είναι ευθύνη των νέων καλλιτεχνών να είναι όσο πιο συμπεριληπτικοί και προσβάσιμοι γίνεται. Είναι μεγάλη μου χαρά που θα δείξουμε το συμπεριληπτικό έργο Μπ(λ)αλούν στα πλαίσια του φεστιβάλ την Τετάρτη 6/11 στο Θέατρο Θησείον.

– Υπάρχει στο πρόγραμμα μια εκδήλωση για τα κοινωνικά οφέλη του body music, με αναφορές στην ενδυνάμωση και την ψυχική υγεία. Πώς το έχεις βιώσει αυτό στον εαυτό σου ή το έχεις παρατηρήσει σε άλλους;

Μέσα στα 15 χρόνια που ασχολούμαι με τον body music σε πάρα πολλά διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα, με διαφορετικούς πληθυσμούς και με σκοπό την κοινωνική διάσταση του να παίζουμε μουσική και ρυθμό όλοι μαζί αντί να είναι μάθημα τεχνικής ή παράσταση ψυχαγωγίας, είναι πραγματικά φοβερό να βλέπεις να αλλάζουνε πρόσωπα, διαθέσεις, σώματα και τρόποι που συνυπάρχουμε με τον άλλον μέσα από ένα απλό παιχνίδι ρυθμού με το σώμα.

Το body music επίσης σου δίνει μία πλατφόρμα να είσαι ο εαυτός σου με όποιον τρόπο θες να είσαι εκείνη την ώρα, και αυτό με έχει βοηθήσει κι εμένα προσωπικά. Έχοντας δουλέψει με μετανάστες, πρόσφυγες, ασθενείς σε κέντρα ψυχικής υγείας, με ομάδες της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, με ομάδες ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας ή διαμενόντων σε γηροκομεία και ξενώνες κ.ά., κατάλαβα ότι όλοι έχουμε την ίδια ανάγκη: να συνδεθούμε με τον άλλον, να πάρουμε μία απλή οδηγία που μπορεί να μας κινήσει όλους και να εκφραστούμε μέσα από αυτήν χωρίς πολλά αντικείμενα, παρά μόνο με το σώμα μας και τη φωνή μας. Η ομιλία που θα λάβει χώρα στο φεστιβάλ για τα κοινωνικά οφέλη του body music, το Σάββατο 9/11, σε συνεργασία με το Nevronas FESTival, γίνεται για πρώτη φορά και ελπίζω να προωθήσει αυτό το καλλιτεχνικό είδος ακόμα περισσότερο προς αυτή την κατεύθυνση.

Δείτε πληροφορίες για το πρόγραμμα και τα εισιτήρια στην ιστοσελίδα του Athens IBMF 2024.