ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΥΡΑ

Στην πυρά δεν πρέπει να ρίχνονται τα βιβλία και οι απόψεις, αλλά η λογοκρισία και η ποινικοποίηση της γνώμης.

Είναι δυνατόν να απαγορεύονται βιβλία τον 21o αιώνα και να αποσύρεται η διδακτέα ύλη τους από τα σχολεία; Είναι δυνατόν να παραπέμπονται σε δίκη ορισμένα βιβλία, επειδή κάποιος τα χαρακτηρίζει άσεμνα και ζητεί από το δικαστήριο να απαγορεύσει την κυκλοφορία τους;

Διαβάζεις την είδηση και λες μέσα σου ότι αυτά συμβαίνουν σε συγκεκριμένες χώρες (π.χ. Τουρκία, Ιράν κ.ά.), γνωστές για την δυσανεξία τους απέναντι στο ελευθέρως εκφράζεσθαι. Κι όμως: συμβαίνουν και στις ΗΠΑ!

Στριμωγμένη σ’ ένα μονόστηλο η είδηση, λέει τα εξής: «Περισσότερα από 1.600 βιβλία απαγορεύτηκαν από τα σχολεία των Ηνωμένων Πολιτειών από τον Ιούλιο του 2021 έως τον Ιούνιο του 2022, σύμφωνα με έρευνα της οργάνωσης ΡΕΝ που δημοσιεύτηκε πρόσφατα» («Η Καθημερινή», 20/9/2022).

Πού απαγορεύονται βιβλία

Τα επιχειρήματα –ή μάλλον τα προσχήματα– για την απαγόρευση γνωστά. Ανάγονται στις σφαίρες της ιδεολογίας, της πολιτικής και της ηθικής(!). Πρωταθλήτρια στην λογοκρισία η πολιτεία του Τέξας. Και ακολουθούν η Φλόριντα και η Πενσυλβάνια.

Όμως και το Τενεσί δεν πάει πίσω: το Συμβούλιο Διδασκόντων σ’ ένα σχολείο έθεσε εκτός διδασκαλίας το βραβευμένο με Πούλιτζερ γκράφικ νόβελ του Αρτ Σπίγκελμαν «Maus», το οποίο αναφέρεται στην εμπειρία του Ολοκαυτώματος που έζησαν οι γονείς του.

Πίσω στο Τέξας, όπου αφαιρέθηκε από τις βιβλιοθήκες το μυθιστόρημα της Μάργκαρετ Άτγουντ «Η ιστορία της θεραπαινίδας», στην γκράφικ νόβελ εκδοχή του. Την ίδια τύχη είχαν και τα κλασικά στο είδος τους «V for Vendetta» και «The Lottery».

Illustration: Χριστίνα Αβδίκου

Στο σκαμνί του κατηγορουμένου βρίσκονται δύο βιβλία, μετά από προσφυγή στη Δικαιοσύνη ενός κατοίκου της Βιρτζίνια. Πρόκειται για το «Α Court of Mist and Fury» της Σάρα Τζ. Μάας (το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά υπό τον τίτλο «Οργή και Ομίχλη», από τις εκδόσεις Ψυχογιός).

Το δεύτερο βιβλίο είναι το «Gender Queer, a Memoir» του/της Μάγια Κομπέιμπ. «Πρόκειται για αυτοβιογραφικό γκράφικ νόβελ στο οποίο καταγράφεται η εμπειρία του/της συγγραφέα ως μη δυαδικού και ασεξουαλικού ατόμου» (ρεπορτάζ της Μαίρης Αδαμοπούλου στα «Νέα», 5/7/2022).

Στο στόχαστρο και Έλληνες συγγραφείς

Ανατριχιαστικά όλα αυτά, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται θα υπάρξουν και χειρότερα. Ήδη κάποια πανεπιστήμια των ΗΠΑ επιδιώκουν να τεθούν εκποδών γνωστοί συγγραφείς (μεταξύ των οποίων και Έλληνες της κλασικής γραμματείας), με το πρόσχημα ότι τα κείμενα εμπεριέχουν ρατσιστικές αναφορές κλπ.

Πρόκειται για δυναμική που θα βρούμε μπροστά μας και στην οποία θα αναφερθούμε εκτενώς σε επόμενο σημείωμα. Δοθείσης ευκαιρίας, να πούμε ότι η στήλη εμμένει στο απόλυτον της ελευθερίας σχετικά με την άποψη και τις ιδέες.

Ακόμη και βέβηλα κείμενα (π.χ. για πτυχές της Ιστορίας ή τους πρωταγωνιστές της), κείμενα που καταφέρονται εναντίον δογμάτων κλπ, είναι αναγκαίο να υπάρχουν και να κυκλοφορούν.

Η λογοκρισία και η απαγόρευσή τους αποκαλύπτει αυταρχισμό, γεγονός ανάρμοστο προς τη δημοκρατική λειτουργία, φανερώνει ανεξήγητο φόβο απέναντι σε ιδέες, όποιες κι αν είναι αυτές, υποτιμά τα κριτήρια της κοινωνίας να αξιολογήσει κείμενα και βιβλία και, φυσικά, προσφέρει στέφανο διωκόμενου σε συγγραφείς που θα περνούσαν απαρατήρητοι.

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο απαγορεύτηκε στην Γερμανία το βιβλίο του Χίτλερ «Ο Αγών μου». Ευτυχώς, κάποια στιγμή (το 2016) αναθεώρησαν και επέτρεψαν την κυκλοφορία του βιβλίου (εμπλουτίστηκε με διαφωτιστικά σχόλια σχετικά με τον πυρήνα των ιδεών του Χίτλερ και τη θηριωδία που προκάλεσαν).

Κατενόησαν δηλαδή οι ιθύνοντες ότι η απαγόρευση αυτή ουδόλως συνέβαλε στην αναχαίτιση της Ακροδεξιάς και των ναζί στην Γερμανία. Είθε αυτό να ισχύσει ως γενική αρχή για την κυκλοφορία βιβλίων και ιδεών. Στην πυρά οι απαγορεύσεις, η λογοκρισία και η ποινικοποίηση της γνώμης, κι όχι τα βιβλία και οι απόψεις.