ΤΟ ΔΑΦΝΙ ΦΙΛΟΞΕΝΕΙ ΜΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ «ΠΥΡΗΝΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΑΣ»
Ένας αλλοτινός χώρος εγκλεισμού στο Δαφνί φιλοξενεί σήμερα την έκθεση σύγχρονης τέχνης «reality check κεφάλαιο ΙΙ: inner sanctum». Όπως λέει ο επιμελητής Κώστας Πράπογλου, ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με τριάντα έξι απαντήσεις για το τι μπορεί να είναι το εσωτερικό μας ιερό.
Δεν ξέρω αν η φράση «Είσαι για το Δαφνί» σημαίνει για τις νεότερες γενιές ό,τι σήμαινε για τη δική μου. Η φήμη του ψυχιατρείου που υπήρχε εκεί ερχόταν πριν από οποιαδήποτε αναφορά στην ιστορία της περιοχής. Μαζί της, όλα τα στερεότυπα με τα οποία είχε φορτωθεί, όταν ακόμα δεν γινόταν στην Ελλάδα καμιά κουβέντα για ψυχιατρική μεταρρύθμιση.
Κακά τα ψέματα: Δαφνί σήμαινε –χωρίς καμιά ευαισθησία και πολιτική ορθότητα– τρελάδικο. Τι κι αν ακριβώς απέναντι βρίσκεται το αρχαίο ιερό του Δαφναίου Απόλλωνα, πάνω στο οποίο χτίστηκε η φημισμένη βυζαντινή Μονή Δαφνίου; Η «ορμή» του πρώτου Κρατικού Ψυχιατρικού Νοσοκομείου της χώρας υπήρξε σαρωτική.
Στέκομαι σε δύο σημεία που αναφέρονται στην επίσημη ιστοσελίδα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείο Αττικής (ΨΝΑ), όπως είναι η σημερινή ονομασία του:
- Όταν ιδρύθηκε, το 1925, διέθετε μεν «γιατρούς και νοσηλευτές υψηλού επιπέδου», όμως οι πάσχοντες βρίσκονται εκεί μαζί με ποινικούς κρατούμενους.
- Μέχρι το 1956, το Νοσοκομείο είχε γεμίσει με τεράστιους αριθμούς ασθενών, καθυστερημένων παιδιών και αναπήρων. «Το πρόβλημα δημιουργείται», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην ιστορική αναδρομή. «Το Δαφνί αποκτά και παράρτημα. Την αποικία ψυχοπαθών Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας το 1956. Τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν».
Πολλά άλλαξαν. Πολλά κακώς κείμενα ανήκουν οριστικά στο παρελθόν. Όχι όμως και το στίγμα που συνοδεύει στην Ελλάδα τις ψυχικές νόσους.
Το Δαφνί της σύγχρονης τέχνης
Το 2021, σε ένα από τα μεγαλύτερα –εγκαταλελειμμένα– κτίρια του συγκροτήματος του νοσοκομείου, πραγματοποιήθηκε η ομαδική έκθεση σύγχρονης τέχνης με τίτλο «reality check». Τώρα, παρουσιάζεται στον ίδιο χώρο η συνέχεια, το «reality check κεφάλαιο ΙΙ: inner sanctum», σε επιμέλεια Κώστα Πράπογλου με τη συμμετοχή 36 καλλιτεχνών.
Εκτός από επιμελητής, ο Κώστας Πράπογλου είναι αρχαιολόγος-αρχιτέκτονας, κριτικός σύγχρονης τέχνης και εμπνευστής της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας artefact athens, που έχει τη διοργάνωση. Ο ίδιος εξηγεί πώς το εγχείρημα του «reality check» στέφθηκε με τόση επιτυχία, ώστε να οδηγήσει φέτος στο δεύτερο κεφάλαιο.
– Πριν περάσουμε στο concept της έκθεσης, επιτρέψτε μου να σταθώ στον χώρο όπου φιλοξενείται, ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο στο ΨΝΑ Δαφνί. Πώς επιλέχθηκε αυτός ο χώρος; Θα μπορούσε να βρίσκεται αλλού;
Η συγκεκριμένη έκθεση πραγματοποιήθηκε πέρυσι και φέτος λαμβάνοντας υπόψη την ταυτότητα του χώρου σε άμεση σχέση με τη γεωγραφική του τοποθεσία. Προσπαθούσα να εντοπίσω ένα κτίριο το οποίο βρίσκεται επί του άξονα της αρχαίας Ιεράς Οδού, καθώς ήθελα να ασχοληθώ με έννοιες που σχετίζονται με το ταξίδι της ψυχής και της εσωτερικής δύναμης. Το ΨΝΑ στο Δαφνί συγκεντρώνει για εμένα όλα αυτά τα χαρακτηριστικά σε συμβολικό επίπεδο και συνεπώς ήταν ο πλέον κατάλληλος τόπος για να αναπτυχθεί το αφήγημα των δύο κεφαλαίων του «reality check».
– Το Δαφνί κουβαλάει μια έντονη σημειολογική φόρτιση. Θεωρείτε ότι έχει επηρεάσει κάποια από τα έργα ή τον τρόπο που τα αντιλαμβάνεται ο θεατής;
Απολύτως. Ο μεγαλύτερος αριθμός των έργων είναι εμπνευσμένα από τον επιμελητικό εννοιολογικό άξονα, ο οποίος με τη σειρά του έχει ως παρονομαστή τον τόπο του ψυχιατρείου. Μπορεί τα έργα να μην αναφέρονται στο ψυχιατρείο per se, αλλά έχουν όλα αναφορές στο εσωτερικό μας άδυτο και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο που ζούμε. Ο θεατής όταν εισέρχεται στο εγκαταλελειμμένο κτίριο, βιώνει την ενέργειά του από την πρώτη στιγμή, ενώ τα έργα λειτουργούν ως ερεθίσματα στην διερεύνηση του ψυχικού κόσμου, την ανάγνωση συναισθηματικών καταστάσεων και κατ’ επέκταση οδηγούν τους θεατές στην ενδοσκόπηση και συνειδητοποίηση κοινών αναφορών.
– Ποιος ήταν ο δικός σας απολογισμός από την πρώτη έκθεση και την ανταπόκριση του κοινού;
Η ανταπόκριση του κοινού στο πρώτο κεφάλαιο υπήρξε πρωτοφανής. Έπαιξε, βέβαια, σημαντικό ρόλο και η χρονική συγκυρία. Μόλις είχαμε αποκτήσει μια σχετική ελευθερία μετά από πολύμηνους εγκλεισμούς λόγω πανδημίας και υπήρχε μεγάλη δίψα για εξορμήσεις και νέα ερεθίσματα.
Φυσικά, η επίσκεψη σε ένα ψυχιατρείο ξαφνικά δημιουργούσε μια οξύμωρη σχέση με την έννοια του εγκλεισμού. Πώς δηλαδή κάποιος που αισθάνεται ελεύθερος μετά από μια περίοδο αυστηρών περιορισμών επιστρέφει σε έναν τόπο που είναι συνώνυμος με τον εγκλεισμό; Θεωρώ ότι αυτό έχει να κάνει με τον εξορκισμό του φόβου, με το να έρθουμε αντιμέτωποι με αυτό που μας περιόρισε, να βρούμε μια ερμηνεία σε κάτι που παραμένει ανεξήγητο μέσα μας.
Αξιοσημείωτη είναι η προσέλευση του κοινού και στο δεύτερο κεφάλαιο, η οποία είναι εξίσου μαζική αλλά και πιο συνειδητοποιημένη. Πολλοί που δεν κατάφεραν να έρθουν πέρυσι έσπευσαν να μας επισκεφτούν από την πρώτη εβδομάδα της έκθεσης, ενώ όσοι επέστρεψαν για δεύτερη φορά δήλωσαν πως επιθυμούν από εσωτερική ανάγκη να συνεχίσουν και να εξελίξουν τον διάλογο με τον εικαστικό λόγο. Αυτό για εμένα αποτελεί τη μεγαλύτερη επιτυχία αυτής της έκθεσης.
– Υπήρχε εξαρχής η προοπτική της δεύτερης, ή προέκυψε στην πορεία;
Προοπτική για δεύτερη έκθεση στον ίδιο χώρο αρχικά δεν υπήρχε. Αυτό που υπήρξε όμως στην πορεία ήταν η ανάγκη να μιλήσω για κάτι άλλο που επίσης με απασχολούσε: τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το εσωτερικό μας ιερό. Πρόκειται για την πηγή φωτός που έχουμε όλοι μέσα μας, στην οποία προσφεύγουμε για να αντλήσουμε δύναμη και να πορευτούμε υπερβαίνοντας τις αντιξοότητες της ζωής. Είναι ο λόγος που μας κάνει όλους να θέλουμε να διώξουμε το σκοτάδι, να ζήσουμε, να ξυπνήσουμε το πρωί, να γεμίσουμε χαρά. Ο τόπος αυτός της πρώην ψυχογηριατρικής κλινικής στο Δαφνί είναι ιδανικός για να συνομιλήσω με τους καλλιτέχνες πάνω σε αυτό το σκεπτικό και, με τη σειρά μας, όλοι μαζί με το κοινό. Δεν πρόκειται για μια τυχαία επιλογή καλλιτεχνών, αλλά για μια πολύ προσεχτική σταχυολόγηση εικαστικής πράξης, πηγαίας αλλά και άκρως επεξεργασμένης, φιλοσοφημένης, συνειδητοποιημένης. Η φετινή έκθεση είναι μια διαφορετική έκθεση, όμως με έναν κοινό παρονομαστή σε σχέση με την περυσινή: τον πυρήνα της ψυχής μας.
– Πώς θα περιγράφατε την εμπειρία της έκθεσης από την πλευρά του θεατή; Τι θα δει κάποιος;
Ο θεατής εισέρχεται σε έναν χώρο με πολύ έντονο φορτίο. Αυτό γίνεται αισθητό από την πρώτη στιγμή. Αχανείς διάδρομοι, φθαρμένοι τοίχοι, ίχνη της ταυτότητας του κτιρίου παντού. Δεν πραγματοποιούνται ξεναγήσεις και δεν υπάρχει προτεινόμενη πορεία. Είμαστε ελεύθεροι να περπατήσουμε, να μπούμε στα δωμάτια, να χαθούμε.
Τριάντα έξι καλλιτέχνες έχουν ο καθένας και η καθεμία το δικό του και δικό της δωμάτιο. Ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με τριάντα έξι απαντήσεις για το τι μπορεί να είναι το εσωτερικό μας ιερό. Φεύγει με κάποιες δικές του απαντήσεις ή ίσως με περισσότερα ερωτήματα. Το μόνο σίγουρο, όμως, είναι πως φεύγει έχοντας λάβει τροφή για σκέψη, είτε βίωσε αυτήν την εμπειρία θετικά είτε αρνητικά.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες
Λυδία Ανδριώτη (Ελλάδα), Christina Anid (Γαλλία/Ελλάδα/Λίβανος), Zeina Barakeh (Παλαιστίνη/Λίβανος/ΗΠΑ), Orit Ben Shitrit (Ισραήλ/ΗΠΑ/Μαρόκο), Ιάκωβος Βολκώβ (Ελλάδα), Robert Cahen (Γαλλία), Guillermo Galindo (Μεξικό/ΗΠΑ), Αικατερίνη Γεγησιάν (Μ.Βρετανία/Ελλάδα), Λυδία Δαμπασίνα (Ελλάδα), Άντζη Δρακοπούλου (ΗΠΑ), Κατερίνα Ζαχαροπούλου (Ελλάδα), Ελένη Ζούνη (Ελλάδα), Michal Heiman (Ισραήλ), Daniel Hill (ΗΠΑ), Έλυα Ηλιάδη (Ελλάδα), Νίκος Κόκκαλης (Ελλάδα), Ναταλία Μαντά (Ελλάδα), Στέλλα Μελετοπούλου (Ελλάδα), Gisela Meo (Ιταλία), Ανδρέας Μνιέστρης (Ελλάδα), Noemi Niederhauser (Ελβετία), Βάνα Ντατσούλη (Ελλάδα), Στέφανος Παπαδάς (Κύπρος/Ελλάδα), Pipilotti Rist (Ελβετία), Εύη Σαββαΐδη (Ελλάδα), Ariane Severin (Γερμανία/Ελλάδα), Δήμητρα Σκανδάλη (Ελλάδα), Νάντια Σκορδοπούλου (Ελλάδα), Δημήτρης Σκουρογιάννης (Ελλάδα), Κωνσταντίνος Ταλιώτης (Κύπρος), Τόλης Τατόλας (Ελλάδα), Νίκος Τρανός (Ελλάδα), Tori Wrånes (Νορβηγία), Gil Yefman (Ισραήλ), Γιαννούλης Χαλεπάς (Ελλάδα), Ευάγγελος Χατζής (Ελλάδα).
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 13 Νοεμβρίου 2022. Ημέρες/ώρες λειτουργίας: Πέμπτη - Παρασκευή - Σάββατο - Κυριακή, 15:00 – 20:00. Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Δαφνί, Λεωφόρος Αθηνών 374, Χαϊδάρι, 124 62, Αθήνα
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
