ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΟΙΝΟΒΙΑ ΤΩΝ ΕΞΗΝΤΑΡΗΔΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΕΜΠΝΕΟΥΝ

Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας αναζητούν νέα μοντέλα συγκατοίκησης και διεκδικούν ένα καλύτερο, πιο συλλογικό μέλλον. Τα κοινόβια των εξηντάρηδων είναι τάση στο εξωτερικό, είναι όμως και επιδίωξη μιας μικρής προς το παρόν ομάδας Ελλήνων. Γιατί η τρίτη ηλικία συνασπίζεται με αυτόν τον τρόπο;

Θέλουν να συγκατοικήσουν με φίλους και φίλες, να αλληλοβοηθιούνται και να αλληλοϋποστηρίζονται, να έχουν παρέα, να διασκεδάζουν και να μοιράζονται τα βάρη της ζωής. Ο λόγος για μια νέα μερίδα ανθρώπων της τρίτης ηλικίας που ονειρεύονται τα δικά τους κοινόβια, χωρίς να επιβαρύνουν τα παιδιά τους (αν έχουν) και χωρίς να νιώθουν πια μοναξιά.

Την προσοχή μας τράβηξε αρχικά η πρωτοβουλία μιας ομάδας στη Θεσσαλονίκη με το όνομα Συγκατοίκηση φίλων 60+ και 60- που κατά τη διάρκεια της ΔΕΘ ύψωσαν το κεντρικό πανό «Στέγη στην 3η ηλικία, όχι στα γηροκομεία».

Οι «νέοι της τρίτης ηλικίας», όπως αυτοαποκαλούνται τα μέλη της συγκεκριμένης συλλογικότητας στη Θεσσαλονίκη, διεκδικούν την επανάχρηση κενών κτιρίων που ανήκουν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση προκειμένου να διαμορφωθούν σε χώρους αξιοπρεπούς κοινής διαβίωσης για τους 60ρηδες.

Οι Έλληνες 60ρηδες ονειρεύονται να αλλάξουν το μέλλον τους

Στην Αθήνα μιλήσαμε με τη Μαλάμω Στεργίου, επικεφαλής της συλλογικότητας Κοινότητες συγκατοίκησης ηλικιωμένων και μη - Φτιάχνω το μέλλον μου, από τους πρώτους που οραματίστηκαν τα κοινόβια αυτά στην Ελλάδα.

Στα 65 της, με μια κόρη που ζει στο εξωτερικό με την οικογένειά της, η κ Στεργίου ξεκίνησε αυτή την πρωτοβουλία με μια σελίδα στο Facebook τον Φεβρουάριο του 2022 η οποία εξελίχθηκε σε ΑΜΚΕ και αριθμεί πλέον γύρω στα 5.000 μέλη.

iStock

Μας τονίζει πως διαχωρίζει κάθετα τη δική τους θέση από το σύνθημα «όχι στα γηροκομεία» των Θεσσαλονικιών. «Τα γηροκομεία είναι ένας τελείως διαφορετικός θεσμός από αυτό που εμείς οραματιζόμαστε και είναι απαραίτητα στην κοινωνία για τις υπηρεσίες που προσφέρουν κυρίως σε ανθρώπους που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν. Εμείς, μιλάμε για την καταπολέμηση της μοναξιάς, για μια κοινή, αυτοδημιούργητη και δημιουργική ζωή», ξεκαθαρίζει.

«Η μοναξιά στις δικές μας ηλικίες είναι παράγοντας πολλών ασθενειών», συμπληρώνει. Και είναι αλήθεια. Είναι πολλές οι έρευνες που αποδεικνύουν τις επιπτώσεις τόσο της μοναξιάς όσο και της κοινωνικής απομόνωσης σε σημαντικούς δείκτες της υγείας και της ευημερίας, συμπεριλαμβανομένου του κινδύνου θνησιμότητας, των περιορισμών σωματικής λειτουργίας, της ευτυχίας και ικανοποίησης από τη ζωή, της αισιοδοξίας και της ελπίδας.

Ποια είναι τα βασικά μοντέλα κοινοβιακής συγκατοίκησης;

Πώς φαντάζεται αυτή τη συγκατοίκηση η κ. Στεργίου; Σύμφωνα με την ίδια, 3 είναι τα βασικά μοντέλα συγκατοίκησης που προκρίνουν:

1. Σε διαμέρισμα με ξεχωριστά 3 υπνοδωμάτια μπορούν να μείνουν 3 άτομα.
2. Σε μια πολυκατοικία με μικρά διαμερίσματα και έναν μεγάλο κοινόχρηστο χώρο μπορούν να μείνουν περισσότεροι.
3. Σε μικρά και συνήθως ερημωμένα από τους νέους χωριά, που βρίσκονται κοντά σε πρωτεύουσες και μετρούν λίγους κατοίκους (αλλά διαθέτουν όλες τις απαραίτητες υποδομές), οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας μπορούν να διαμείνουν στα υπάρχοντα σπίτια και να αναζωογοννήσουν την τοπική κοινωνία.

Το όραμα των 60ρηδων ακούγεται ελπιδοφόρο, στοχεύει στην ποιότητα της δικής τους ζωής, αλλά μπορεί να συμβάλλει και στην αποκέντρωση, καθώς και στην οικονομία. Σκέφτεστε πόσο ενδιαφέρον θα είχε για τον κατασκευαστικό κλάδο η αναδιαμόρφωση ή και η ανοικοδόμηση τέτοιων οικισμών και οικημάτων;

Τα κοινόβια στο εξωτερικό έχουν καθιερωθεί

Σε αρκετές χώρες του εξωτερικού, όπως η Δανία, η Μεγάλη Βρετανία, η Γερμανία και η Νέα Ζηλανδία, τα σύγχρονα κοινόβια δεν είναι κάτι παράξενο. Μάλιστα, το co-housing αποτελεί αρχιτεκτονική πρόκληση και οι επαγγελματίες χτίζουν κτίρια που απευθύνονται σε διάφορες κατηγορίες πολιτών: από μονογονεϊκές οικογένειες, μέχρι ηλικιωμένους αλλά και μοναχικά στελέχη επιχειρήσεων.

Εμπνευστής της κοινοτικής στέγασης, πριν από περισσότερα από 40 χρόνια, ήταν ο Δανός αρχιτέκτονας Jan Gudmand-Høyer, ο οποίος δυσαρεστημένος από τη ζωή στην πόλη ή σε απομονωμένες προαστιακές μονοκατοικίες, ξεκίνησε να σχεδιάζει ιδιόκτητα σπίτια που μοιράζονταν κοινόχρηστες εγκαταστάσεις, προκειμένου να δημιουργηθεί «ένα πιο υποστηρικτικό περιβάλλον διαβίωσης».

Συγκρότημα κοινοβιακής συγκατοίκησης στην πόλη Ghent του Βελγίου (2022).χτισμένο σε πρώην βιομαχηνική περιοχή. iStock

Μια κοινοβιακή κατοικία περιλαμβάνει συνήθως μεγάλους κοινόχρηστους χώρους για να συναντιούνται οι «συγκάτοικοι», μικρότερα διαμερίσματα όπου εξασφαλίζεται η ιδιωτικότητα, κοινές εγκαταστάσεις για τα πλυντήρια, μία ή δύο μεγάλες κουζίνες, αλλά και κοινούς κήπους, που όλα μαζί διαμορφώνουν και τον τρόπο ζωής.

Οι άνθρωποι μοιράζονται τις δουλειές, όπως το μαγείρεμα ή τα ψώνια, αναλαμβάνουν τη φροντίδα κάποιου που έχει ανάγκη για ένα διάστημα ή τη φύλαξη των μικρών παιδιών, μπορεί να ανταλλάσσουν υπηρεσίες και επιδιώκουν να διασκεδάζουν μαζί. Σε πολλά όμως κοινόβια του εξωτερικού, η συμμετοχή στα κοινά δεν είναι καν υποχρεωτική, παρόλο που το ενοίκιο είναι πιο οικονομικό.

Τα νέα σπίτια των εξηντάρηδων

Για μια τέτοια κοινότητα μιλούν και οι Έλληνες 60ρηδες που έχουν φτιάξει τις δικές τους ομάδες, όχι μόνο στις δύο μεγάλες πόλεις, αλλά και στον Βόλο και την Καβάλα, όπως μας είπε η κ. Στεργίου, κάνοντας ήδη συναντήσεις και εκδρομές, ώστε να γνωριστούν καλύτερα, με στόχο την αλληλοβοήθεια και τη μελλοντική συγκατοίκηση.

Μία μικρή «βόλτα» στο διαδίκτυο, αναζητώντας πληροφορίες για το senior co-housing αποκαλύπτει εκπληκτικά αρχιτεκτονικά project και μερικές πολύ λειτουργικές γειτονιές, όπως αυτή του Bondebjerget, στο Odense της Δανίας. Οι παραλλαγές του co-housing δεν έχουν τελειωμό.

Μεγάλο ενδιαφέρον έχει και το New Ground, ένα συγκρότημα μικρών κατοικιών αποκλειστικά για γυναίκες ηλικίας 58 έως 94 ετών, σε ένα καταπράσινο προάστιο του Λονδίνου. Πρόκειται για την πρώτη κοινότητα συστέγασης του Ηνωμένου Βασιλείου αποκλειστικά για γυναίκες στην τρίτη ηλικία, με 25 διαμερίσματα και 26 κατοίκους.

Τα σπίτια έχουν θέα σε έναν ανθισμένο κήπο με αγριολούλουδα, μούρα και έναν οπωρώνα. Η κοινή αίθουσα χρησιμοποιείται για εβδομαδιαία δείπνα, βραδιές ταινιών και μαθήματα γιόγκα. Οι γυναίκες διαχειρίζονται τα πάντα μόνες τους και τα καθήκοντα μοιράζονται σε ομάδες εθελοντών που είναι υπεύθυνες για τη συντήρηση, την κηπουρική, τις επικοινωνίες, τον καθαρισμό και τα νομικά θέματα.

Υπάρχει ανάγκη για νέα κοινωνικά μοντέλα

Στα καθ' ημάς, η ΑΜΚΕ πλέον των Κοινοτήτων Συγκατοίκησης βρίσκεται σε διαδικασία αναζήτησης στήριξης από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, ιδρύματα που φροντίζουν την τρίτη ηλικία και ΔΕΚΟ, ώστε να εξασφαλίσουν τα απαιτούμενα για την επισκευή ή και την ανεύρεση κατάλληλων οικημάτων. Μέχρι στιγμής, βασίζεται στις δωρεές των μελών της και διαμορφώνει τον χάρτη των αναγκών της.

Είναι αδιαμφησβήτητο ότι μια νέα κοινωνική ανάγκη έχει προκύψει σε αυτό το κενό που δημιουργείται από τις κρατικές δομές και τον ίδιο τον κοινωνικό ιστό. Η ζωή στις πόλεις αλλάζει, οι άνθρωποι απομακρύνονται και συχνά απομονώνονται, όμως η συλλογικότητα και η συνύπαρξη παραμένουν σύμφυτες με την ανθρώπινη υπόσταση.

Μάλιστα, η μετά Covid-19 εποχή έφερε αυτές τις προτεραιότητες στην επιφάνεια. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Δημοκρατία των Υπερ-Γειτόνων, στο 14ο Διαμέρισμα του Παρισιού. Ένα κίνημα απλών πολιτών που δημιουργήθηκε από μία παρέα γειτόνων με σκοπό να αναδιατυπώσει την αστική ζωή μέσα από το πρίσμα της γειτονιάς. Οι κάτοικοι της συγκεκριμένης συνοικίας προσφέρουν εθελοντικά στην κοινότητα και η κοινότητα, με τη σειρά της, τους στηρίζει ανάλογα με τις ανάγκες τους.

Και είναι σπουδαίο πράγμα η δύναμη των κοινωνικών δικτύων. Ο Έλληνας καθηγητής κοινωνικής και φυσικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale, Νικόλας Χρηστάκης, στο βιβλίο του Συνδεδεμένοι περιγράφει πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας προς το καλύτερο.

Συλλογικότητα και συμβίωση: Ο δρόμος για ένα καλύτερο μέλλον

Οι ειδικοί φαίνεται να το έχουν καταλάβει αυτό, καθώς άλλη μία έκθεση σημειώνει ότι από το 2003 έως το 2020, ο χρόνος της κοινωνικής απομόνωσης στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 17%, τη στιγμή που τα ποσοστά γάμων και γεννήσεων βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, ενώ και πολλές μορφές συμμετοχής στα κοινά βρίσκονται επίσης σε παρακμή.

Έτσι, στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ θα φιλοξενηθεί μέσα στον Οκτώβριο του 2023 ένα συνέδριο για να έρθουν σε επαφή διάφοροι κοινοτικοί, πολιτικοί και εταιρικοί ηγέτες, μαζί με ακαδημαϊκούς και το ευρύ κοινό και να συζητήσουν για την προώθηση ενός περισσότερο συλλογικού τρόπου ζωής.

Στην Ελλάδα πάλι, κάτι τέτοιο μπορεί να ακούγεται μακρινό, οι «νέοι» όμως της τρίτης ηλικίας, φαίνεται ότι είναι πιο μπροστά από την εποχή τους και θα χαρούμε πολύ να μας ανοίξουν τον δρόμο.