ΘΟΔΩΡΟΣ, ΓΛΥΠΤΗΣ: ΜΙΑ ΕΚΘΕΣΗ «ΑΝΤΙ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗΣ» ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΕΙΣ ΣΤΟ ΕΜΣΤ
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) αντλεί έργα από τη μόνιμη συλλογή του για να αναδείξει τη δουλειά του δημιουργού που υπέγραφε ως «Θόδωρος, γλύπτης».
Ακόμα κι αν νομίζεις ότι δεν ξέρεις τίποτα για το έργο του γλύπτη Θόδωρου, είναι πολύ πιθανό να έχεις δει ένα τουλάχιστον έργο του, αφού βρίσκεται σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους σταθμούς Μετρό της Αθήνας: στο Σύνταγμα. Είναι το «Ωρολόγιο του Μετρό» (2001), ένα ρολόι κατασκευασμένο από μπρούτζο και ανοξείδωτο χάλυβα, που δεν μπορεί να μην τραβήξει το βλέμμα σου καθώς κινείσαι προς τις πύλες ελέγχου των εισιτηρίων.
Η μακέτα στην οποία βασίστηκε είναι ένα από τα 110 έργα που κληροδότησε με τη διαθήκη του ο δημιουργός στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και περιλαμβάνεται στην έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης - Αντί αναδρομικής».
Όπως επισήμανε στη δημοσιογραφική παρουσίαση της έκθεσης η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Γρέγου, είναι η 37η ατομική έκθεση που παρουσιάζεται εκεί σε διάστημα τρεισήμισι χρόνων! Πρόκειται επίσης για την πρώτη προσπάθεια ερμηνείας και παρουσίασης του έργου του γλύπτη Θόδωρου μετά τον θάνατό του το 2018, σε ηλικία 87 ετών.
«Νομίζω ότι ο Θόδωρος ήταν αδιαμφισβήτητα από τις πιο σημαντικές φιγούρες στον χώρο των εικαστικών τεχνών στην Ελλάδα το τελευταίο μισό του 20ού αιώνα», ανέφερε η ίδια. «Ήταν από τους πρωτεργάτες θα έλεγα και της θεσμικής κριτικής γενικότερα, αλλά και της ενασχόλησης γενικά με τα ΜΜΕ και την επιρροή τους στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, την εικόνα και την ιστορία της τέχνης. Πολύ σημαντικός ήταν επίσης ο ρόλος του σχετικά με την αναζήτηση του τι είναι ο καλλιτέχνης, τι είναι ένα έργο τέχνης και ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης, ενίοτε νομίζω και με πάρα πολύ χιούμορ».
Εκτός από δικά του έργα, στην έκθεση εντάσσονται επίσης πέντε έργα άλλων καλλιτεχνών, τα οποία είτε προϋπήρχαν είτε είναι νέες αναθέσεις του ΕΜΣΤ ειδικά για την έκθεση.
Η πρωτοποριακή δουλειά του γλύπτη Θόδωρου
«Εκείνο που εμένα με συγκίνησε πάρα πολύ, είναι ότι είδα τον Θόδωρο με μια διαφορετική ματιά», είπε η Κατερίνα Γρέγου, προσθέτοντας ότι τα έργα του «είναι ακόμα και σήμερα πάρα πολύ φρέσκα».
«Όταν γνώρισα τον Θόδωρο πρώτη φορά, το 2005, στην έκθεση “Οθόνες” στην Ιλεάνα Τούντα, του είπα κάτι αντίστοιχο: του είπα ότι τα έργα του μου φαίνονταν πάρα πολύ επίκαιρα και φρέσκα», πρόσθεσε με τη σειρά του ο επιμελητής της έκθεσης, Σταμάτης Σχιζάκης. «Και ο Θόδωρος –νομίζω όσοι τον είχαν γνωρίσει, θα το καταλάβουν πολύ καλά– είχε μια έκρηξη θυμού, για το πώς δεν καταλαβαίνω ότι αυτό που προσπαθεί είναι να κάνει διαχρονικά έργα, που σημαίνει ότι εφόσον το καταφέρνει, πάντα θα φαίνονται επίκαιρα και φρέσκα».
Δύο ψηφιακές εκτυπώσεις.
«Ο Θόδωρος ήταν ένας καλλιτέχνης που είχε καταφέρει να παρουσιάσει πολλές φορές ο ίδιος το έργο του και σε βάθος και σε μεγάλες εκθέσεις», πρόσθεσε ο επιμελητής. «Ήταν πάντα αυτός που επέβλεπε αυστηρά τον τρόπο ανάγνωσης και όλες του οι εκθέσεις ήταν κατά κάποιο τρόπο καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις. Είχαν ένα συγκεκριμένο στόχο. Ίσως είναι η πρώτη φορά που γίνεται μια προσπάθεια αναδρομικής και μιας, ας το πούμε, διαφορετικής ταξινόμησης του έργου του. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, συνειδητοποίησα κι εγώ πόσο η δική του αντίληψη για το τι συνιστά καλλιτεχνικό αντικείμενο προηγούνταν από αυτό που επικρατούσε στην κριτική της τέχνης στην Ελλάδα της εποχής του».
Γεννημένος στο Αγρίνιο το 1931, ο Θόδωρος (Παπαδημητρίου) σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και συνέχισε τις σπουδές του με κρατική υποτροφία στο Παρίσι, από το 1959 έως το 1962.
«Αν κάποιος προσπαθήσει να περιοδολογήσει τα έργα του, θα δει ότι υπάρχει μια τεράστια διαφορά η οποία συμβαίνει στα τέλη της δεκαετίας του '60», επισήμανε ο Σταμάτης Σχιζάκης. «Στο Παρίσι είναι ένας καλλιτέχνης ήδη επιτυχημένος κάπως, βραβευμένος το ΄65 με το βραβείο Ροντέν για την παρουσίαση ενός έργου του στην Μπιενάλε Νέων του Παρισιού. Τότε, ακολουθεί ένα στυλ πιο μοντέρνο, δουλεύει κυρίως μέταλλο, πολύ σπάνια άλλα υλικά. Και δεν μιλάει ποτέ για το έργο του».
Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του ’60 αναγκάζεται να επιστρέψει στην Ελλάδα για τον εξής λόγο: Το δικτατορικό καθεστώς ζήτησε τότε από όλους τους αποδέκτες Κρατικών Υποτροφιών που διέμεναν στο Εξωτερικό να εγκατασταθούν στην Ελλάδα ή, διαφορετικά, να επιστρέψουν τα χρήματα της υποτροφίας!
Η γλυπτική ως επικοινωνία
«Ερχόμενος στην Ελλάδα, συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να κάνει το ίδιο», είπε ο επιμελητής. «Και αρχίζει να καταλαβαίνει πως τελικά η ίδια η ιδέα αυτής της γλυπτικής, της συμβατικής σιωπηλής γλυπτικής, έχει τεθεί υπό απειλή. Πλέον, είναι άλλα τα μέσα τα οποία επικρατούν στη δημόσια επικοινωνία και αρχίζει να αλλάζει το έργο του».
Έτσι, εισάγει τον προφορικό και γραπτό λόγο στο έργο του, ονομάζει την αλλαγή αυτή «τομή» και αρχίζει να υπογράφει ως «Θόδωρος, γλύπτης». Το σκεπτικό πίσω από αυτές τις αποφάσεις αναλύεται το 1972 στο κείμενο «Αντί για έργο γλυπτικής», το οποίο παρουσιάστηκε με τη μορφή γλυπτικής εγκατάστασης. Αυτό το έργο υποδέχεται τον επισκέπτη στην «Αντί αναδρομικής» έκθεσή του, στον δεύτερο όροφο του ΕΜΣΤ. Τα έργα του παρουσιάζονται οργανωμένα σε 11 ενότητες, με μη χρονολογική πορεία, αναδεικνύοντας διαφορετικές θεματικές και έργα-κλειδιά, που αποσαφηνίζουν το γλυπτικό λεξιλόγιό του.
«Αυτό που επαναλάμβανε με κάθε ευκαιρία ήταν ότι για τον ίδιο η γλυπτική ήταν επικοινωνία», εξήγησε ο Σταμάτης Σχιζάκης. «Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο μπήκε στη διαδικασία να αντιπαραβάλλει, να συγκρίνει, ίσως και να μεταφράσει τις γλώσσες της γλυπτικής –η οποία είναι μια σωματική και υλική επικοινωνία– με την άυλη γλώσσα των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Βλέποντας το έργο του μέσα από αυτό το φίλτρο, διαπιστώνουμε πόσο διαχρονικό παραμένει μέσα από όλες τις τεχνολογικές αλλαγές και τις προκλήσεις που έρχονται στη συνέχεια».
Γιατί «Αντί αναδρομικής»;
«Δεν είναι μια προσπάθεια να στραφούμε ενάντια στην πρακτική των αναδρομικών», εξήγησε ο Σταμάτης Σχιζάκης. «Είναι ίσως μια παραδοχή της αδυναμίας να πραγματοποιήσει κανείς μια απόλυτη αναδρομή στο έργο ενός καλλιτέχνη. Ένας άλλος λόγος –και αυτό προκύπτει, για μένα τουλάχιστον, και σε σχέση με το διάλογο που είχα με τον Θόδωρο– είναι το πόσο προβληματικό έβλεπε τον προσωποκεντρικό τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την τέχνη και την ιστορία της. Νομίζω ότι η εισαγωγή έργων άλλων καλλιτεχνών στην έκθεση δίνει έμφαση στις ιδέες που βρίσκονται πίσω από το έργο του. Κι έχει ενδιαφέρον το πώς κάποια από αυτά τα έργα προϋπήρχαν της έκθεσης, σαν ιδέες τουλάχιστον.
Φιλμ 16 χιλιοστών, ασπρόμαυρο, με ήχο (Σκηνοθεσία: Γιώργος Εμιρζάς, για τη σειρά της ΕΡΤ Οι δημιουργοί, 1 και 15 Δεκεμβρίου 1976).
»Ο τρίτος λόγος που η έκθεση αυτή έχει τον τίτλο “Αντί αναδρομικής” είναι ίσως ότι κι εγώ προσπάθησα να κάνω κάτι σαν αυτό που έκανε ο Θόδωρος με τις εκθέσεις του: έκανα έναν χειρισμό – και αυτός είναι ένας όρος που χρησιμοποιεί ο Θόδωρος. Από τη γλυπτική ως επικοινωνία εδώ έχουμε κατά κάποιο τρόπο την έκθεση ως επικοινωνία».
Η έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης - Αντί αναδρομικής» θα διαρκέσει έως τις 8 Φεβρουαρίου 2026. ΕΜΣΤ: Λεωφ. Καλλιρρόης & Αμβρ. Φραντζή (Πρώην Εργοστάσιο ΦΙΞ. Γενική είσοδος: 8 ευρώ - Μειωμένο: 4 ευρώ).
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
