ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΝ ΚΑΠΟΤΕ ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ; ΕΝΑΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ ΔΙΝΕΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Στην έκθεση «Οψόμεθα εις Φιλίππους», ο φωτογράφος Στράτος Καλαφάτης ψηλαφεί τη σύνδεση της ιστορικής εμφύλιας ρωμαϊκής μάχης του 42 μ.Χ. με τη βία και τον πόλεμο στη σύγχρονη εποχή, συνθέτοντας μια αντιπολεμική ωδή μέσα από 19 φωτογραφικά καρέ. Και αποκαλύπτει λεπτομέρειες για το εξαιρετικά φιλόδοξο φωτογραφικό του project «Εγνατία οδός», για το οποίο διατρέχει με τον φακό του 1.500 χλμ.

«Οι πόλεμοι δεν τελειώνουν ποτέ. Η Ιστορία των ανθρώπων δείχνει πως περιθώρια για παρεκκλίσεις δεν υπάρχουν. Μένει μόνο μια ευχή». Ο Στράτος Καλαφάτης, από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής, στη Θεσσαλονίκη όπου ζει και εργάζεται, με οδηγεί κατευθείαν στο έργο-υστερόγραφο της έκθεσής του, ένα ξύλινο κρανίο ζώου, με τίτλο «Κάποτε οι πόλεμοι τελειώνουν». Ξεκινώντας από αυτό, ξετυλίγουμε μαζί την έκθεσή του «Οψόμεθα εις Φιλίππους», μια αντιπολεμική ωδή σε 19 φωτογραφικά καρέ, που παρουσιάζεται στην γκαλερί Bernier/Eliades.

Με τι πρόκειται, λοιπόν, να αναμετρηθούμε εμείς στους Φιλίππους της Καβάλας, όπως λέει η ιστορική φράση του τίτλου; Εκεί που ο Οκταβιανός και ο Μάρκος Αντώνιος ήρθαν αντιμέτωποι με τον Βρούτο και τον Κάσσιο, στην σφοδρότερη εμφύλια ρωμαϊκή μάχη, το 42 μ.Χ.;

«Κατεβαίνω με τη φωτογραφική μου μηχανή στα Τενάγη των Φιλίππων, ένα ιστορικό πεδίο μάχης, για να βρω τι απέμεινε, τα ίχνη», μου λέει ο Στράτος Καλαφάτης. «Γιατί μας αφορά ό,τι υπάρχει εκεί; Εμείς τι σχέση έχουμε μ’ αυτά;»

Στα ερωτήματά του απαντά με απανωτές λήψεις. Άλλοτε υπό σκληρό καλοκαιρινό φως, άλλοτε με παχύ στρώμα χιονιού, ευρήματα από το παρελθόν και τα πρόσωπα του σήμερα μας αποκαλύπτονται πλάι πλάι.

Ο φωτογράφος Στράτος Καλαφάτης.

Τα δίπτυχα αφηγούνται την Ιστορία

Ο βάλτος των Φιλίππων, βουτηγμένος στην ομίχλη, είναι η πρώτη εικόνα που αντικρίζω μπαίνοντας στην γκαλερί Bernier/ Eliades, στον πεζόδρομο της Επταχάλκου, στο Θησείο. Δεξιά και αριστερά του, κάνουν την εμφάνισή τους οι πρωταγωνιστές.

«Θέλησα να βοηθήσω τον θεατή να περπατήσει με τα δικά μου παπούτσια, οι εικόνες συνδυάστηκαν με τρόπο αφηγηματικό», εξηγεί ο κ. Καλαφάτης. Σε ένα δίπτυχο, βλέπω έναν σκύλο που ερευνά κι αυτός, σκάβοντας στο χώμα, δίπλα στην εικόνα ενός μοναχικού πουλιού, πάνω στο κλαδί ενός σαγηνευτικού δέντρου.

Στην απέναντι πλευρά, τα οστά ενός ζώου που ανακάλυψε ο καλλιτέχνης συνταιριάζονται με έναν αιχμηρό βράχο: η ομοιότητά τους καταπληκτική. «Κατέγραψα τις εικόνες που με προκάλεσαν οπτικά, ήταν ευρήματα και συσχετισμοί που δεν μπορούσα να αγνοήσω», λέει ο ίδιος.

Ακολουθώντας την πορεία της έκθεσης, αρχίζουμε τώρα να συναντάμε πρόσωπα. Με βλέμμα καθηλωτικό, που ξαφνιάζει και ξεβολεύει. «Είναι αυτά που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν, οδηγώντας σε μάλλον δυσοίωνες διαπιστώσεις», συμπληρώνει ο Στράτος Καλαφάτης. «Τα πορτρέτα έχουν πάντα θέση στη δουλειά μου, οι άνθρωποι είναι αυτοί που δίνουν την ώθηση σε αυτό που θέλω να πω, είναι ζωτικής σημασίας η παρουσία τους».

Ο πόλεμος παρών ως υπαινιγμός

Εντοπίζω τώρα τον άντρα με το ακρωτηριασμένο πόδι και το οπαδικό σήμα στο προσθετικό του μέλος, που αντιπαραβάλλεται σε ένα ακρωτηριασμένο αρχαίο άγαλμα. Η κοπέλα με το κόκκινο φόρεμα, ως άλλη ωραία Ελένη, όπως θα μου πει ο καλλιτέχνης, παραπέμπει σε έναν ακόμη πόλεμο, στον Τρωικό, αλλά σε σύγχρονο πλαίσιο, και στον πόλεμο στην Ουκρανία.

«Η βία και ο φανατισμός του πολέμου υπαινίσσονται μόνο σε ολόκληρη την έκθεση. Ευθείες αναφορές δεν υπάρχουν σε καμιά εικόνα, καθώς έτσι αισθάνομαι πως είναι πιο δυνατές οι συνδηλώσεις», τονίζει ο Στράτος Καλαφάτης.

Στην περιοχή της Καβάλας δούλεψε ξανά και ξανά επί τρία χρόνια, από το 2018 έως το 2021. Αφορμή στάθηκε μια ανάθεση από την Περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας, για φωτογράφιση του αρχαιολογικού χώρου. «Τότε άναψε μια σπίθα, μου γεννήθηκε η ιδέα και άρχισα να ψάχνω περισσότερο για την περιοχή, το παρελθόν της, αυτή την τόσο καθοριστική μάχη που έλαβε χώρα εκεί», μου λέει ο 56χρονος καλλιτέχνης, με φανερό το ενδιαφέρον του για την Ιστορία.

Είχε πάντα αυτή την κλίση; «Δεν είχα ασχοληθεί ποτέ ιδιαίτερα. Μέσα από αυτή τη δουλειά, αναπάντεχα αναδύθηκε μια αγάπη για την Ιστορία, μου ανοίχτηκε ένας πολύ μεγάλος δρόμος, τον οποίο συνεχίζω παράλληλα με την τέχνη μου», απαντά.

Ο Στράτος Καλαφάτης στη Νέα Υόρκη, εν μέσω καραντίνας

Χωρίς να το έχει φανταστεί, η πανδημία και η καραντίνα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη την έρευνάς του για την έκθεση αυτή. «Είχα πια πολύ χρόνο να ασχοληθώ διεξοδικά με το θέμα και με τις διαρκείς αναζητήσεις μου κατέληξα σε ένα παλαιοπωλείο στην Νέα Υόρκη και σε ένα εύρημα ξεχωριστό», λέει.

Το εύρημα ήταν ένας χάρτης, ένα χαρακτικό του 1740, όπου αναπαριστάται με λεπτομέρειες η ιστορική μάχη στους Φιλίππους. «Συμπεριέλαβα τον χάρτη στην έκθεση, και σε μεγέθυνση και τον αυθεντικό, δίνοντας και αυτή την διάσταση στον θεατή», συμπληρώνει.

Η Καβάλα είναι και η γενέτειρα του καλλιτέχνη. Η σύνδεσή του με τον τόπο επηρέασε την ματιά του προς αυτόν; «Θα έλεγα πως όχι, πέρα από την δεδομένη τρυφερή σχέση που έχω με τη γενέτειρά μου. Μου αρέσει, ωστόσο, που μπορούν να δουν οι πατριώτες μου μια έκθεση που μιλά για τον τόπο τους», σημειώνει.

Project «Εγνατία οδός»: Ένα ταξίδι 1.500 χλμ

Οι Φίλιπποι είναι μία μόνο από τις ψηφίδες που συνθέτουν μια φωτογραφική πορεία που ξεκινάει από το Δυρράχιο και την Αυλώνα, περνάει από την Καβάλα. για να καταλήξει στην Κωνσταντινούπολη. Ο Στράτος Καλαφάτης έχει αρχίσει ένα ταξίδι 1.500 χλμ, διατρέχοντας ολόκληρη την Εγνατία Οδό. Την ιδέα του την έδωσε αυτή εδώ η έκθεση, καθώς «η Εγνατία οδός ήταν η προσπάθεια των Ρωμαίων να ενώσουν τη Ρώμη με το Βυζάντιο, η Via militaris».

Ο φωτογράφος ανακάλυψε πως «η σύγχρονη γεωγραφία πατάει στα χνάρια της αρχαίας. Η διαδρομή σήμερα έχει περίπου 50 μεγάλες πόλεις, όπως και τότε». Βρίσκεται τώρα στα μισά της δικής του διαδρομής. «Θα χρειαστώ ένα-δυο χρόνια ακόμα για τα ταξίδια. Πραγματοποιώ περίπου ένα κάθε μήνα», λέει. Από αυτή την πορεία θα προκύψουν φωτογραφίες, ένα ντοκιμαντέρ και μια έκδοση.

Τι του κεντρίζει το ενδιαφέρον σ’ αυτό το φωτογραφικό road trip; «Φωτογραφίζω κυρίως ανθρώπους και ανθρώπινες καταστάσεις που επαναλαμβάνονται καθ’ όλη αυτή τη διαδρομή. Βοσκούς, μετανάστες που μετακινούνται, ποδοσφαιρικούς αγώνες την Κυριακή, θρησκευτικούς ηγέτες, παπάδες, με τους πιστούς τους», λέει. «Επιλέγω τυπολογίες που υπάρχουν σε όλες αυτές τις περιοχές, θέλω να καταδείξω το κοινό». Η επόμενη στάση; «Οι Πρέσπες. Φεύγω αύριο το πρωί! Κάθε ταξίδι με γεμίζει, μου δίνει, είναι αυτό που αποζητώ ως φωτογράφος».

Η έκθεση «Οψόμεθα εις Φιλίππους» του Στράτου Καλαφάτη παρουσιάζεται στην γκαλερί Bernier/Eliades (Επταχάλκου 11, Θησείο, τηλ.: 210-3413936), έως τις 17/11.