ΤΑ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΑ ΡΟΥΧΑ ΜΑΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΑΚΤΙΒΙΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΚΠΙΣΝ

Ένα υπαίθριο εικαστικό pavillion αλλιώτικο από τα άλλα στήθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η αφρικανική κολεκτίβα NEST καταγγέλλει μια πτυχή της εκμετάλλευσης των αφρικανικών χωρών που ίσως δεν γνωρίζαμε: τα μεταχειρισμένα ρούχα. Εκείνα που φtάνουν στην Αφρική από τη Δύση, για να καταλήξουν κατά πλειοψηφία στις χωματερές, επιβαρύνοντας ανεπανόρθωτα το φυσικό περιβάλλον. Μετά το Κάσελ πέρυσι, οι NEST παρουσιάζουν την εντυπωσιακή εγκατάσταση στην Αθήνα και μας μιλούν για το πώς την εμπνεύστηκαν.

Πριν λίγες μέρες, σε μια επίσκεψή μου στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, πλησιάζοντας στην Εσπλανάδα, είχα δει πλήθος από υπερμεγέθη δέματα, διαφανή και γεμάτα με πολύχρωμα μεταχειρισμένα ρούχα, να βρίσκονται διασκορπισμένα στο έδαφος. Ακριβώς εκεί όπου πέρυσι τέτοιον καιρό δέσποζε η γιγάντια Αράχνη της Λουίζ Μπουρζουά, είχαν αρχίσει να στοιβάζονται αυτά τα ιδιότυπα τούβλα, για να δημιουργήσουν μια κατασκευή.

Αναρωτήθηκα αν πρόκειται για συγκέντρωση ανθρωπιστικής βοήθειας. «Ακριβώς το αντίθετο, σας την επιστρέφουμε, δεν την θέλουμε! Δείτε πώς έχουν τα πράγματα και από τη δική μας σκοπιά», μου λέει τώρα με χιούμορ ο καλλιτέχνης Sunny Dolat, μόλις μοιράζομαι την εκτίμηση που είχα κάνει.

Η αφρικανική καλλιτεχνική κολεκτίβα NEST, της οποίας είναι μέλος –με βάση το Ναϊρόμπι της Κένυας– υπογράφει τη μνημειώδη εγκατάσταση που έχει στηθεί στο ΚΠΣΙΝ, σε μια συμπαραγωγή με το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου. Αυτή η υπαίθρια εικαστική εγκατάσταση είναι εξαίσιο παράδειγμα artivism (art + activism).

Έχει τίτλο Return to Sender (Επιστροφή στον Αποστολέα) και μας φέρνει άμεσα προ των ευθυνών μας –των ατομικών και των κυβερνήσεών μας– για ένα θέμα που δεν πολυσκεφτόμαστε ότι μπορεί να δημιουργήσει τεράστιες οικονομικές ανισότητες, εκμετάλλευση, έως και οικολογική καταστροφή: Τα μεταχειρισμένα ρούχα.

Φωτογραφία: Νίκος Καρανικόλας

Φθάνοντας στην εγκατάσταση, βλέπω πως πλέον έχει αποκτήσει στέγη, ένα φύλλο λαμαρίνα. Φωνές εμπόρων που διαλαλούν την πραμάτεια τους στα αφρικανικά παζάρια διαχέονται στον χώρο. Το ηχοτοπίο αυτό, που ακούγεται από τα εξωτερικά μεγάφωνα, μας φέρνει στην καρδιά του ζητήματος. Τα mitumba, όπως ονομάζονται αυτά τα δεμάτια με ρούχα στα σουαχίλι, τη γλώσσα της Κένυας, προέρχονται από δωρεές πολιτών από τον «Παγκόσμιο Βορρά», τις εύπορες δηλαδή χώρες της Δύσης.

Φωτογραφία: Νίκος Καρανικόλας

Αυτά έχουν πωληθεί από τις κυβερνήσεις στους μικροεμπόρους στην Αφρική, κι εκείνοι με τη σειρά τους τα μεταπωλούν στους κατοίκους των χωρών τους. «Αυτή η πρακτική εξαφάνισε την τοπική βιομηχανία υφασμάτων και ενδυμάτων της Κένυας, το ’80 ήταν ανθηρή, το ’90 είχε χαθεί», λέει ο Dolat, ενώ συνεχίζει για να θίξει τις ακόμα πιο οδυνηρές σημερινές συνθήκες. «Με την κυριαρχία του fast fashion, τα ρούχα που φθάνουν στην Αφρική είναι πλέον πολύ κακής ποιότητας, έως και το 50% κάθε δεματιού πάει στη χωματερή. Η οικολογική καταστροφή των χωρών-αποδεκτών είναι ανυπολόγιστη».

Μπαίνοντας μέσα στο μεγάλο οίκημα που έχει φτιαχτεί από τα mitumba, ένα ακόμα μέλος της κολεκτίβας, ο Carey Baraka, υπερθεματίζει στο βίντεο που προβάλλεται: «Γιατί να φορτωνόμαστε εμείς τα απόβλητα της Δύσης; Δεν είναι ηθικό».

Φωτογραφία: Νίκος Καρανικόλας

Οι χώρες της ανατολικής Αφρικής προσπάθησαν με πρωτοβουλία τους το 2016 να μπλοκάρουν την εισαγωγή μεταχειρισμένων ρούχων από το εξωτερικό, ωστόσο υπέκυψαν στις πιέσεις –ιδίως των ΗΠΑ, που απείλησαν να αναθεωρήσουν τους όρους της συμφωνίας για το εμπόριο μεταξύ ΗΠΑ και των χωρών αυτών– και την απέσυραν.

Καθώς η κατάσταση διαιωνίζεται, ο καλλιτέχνης μιλά για την κατασκευή της ταυτότητας και την αξιοπρέπεια. Πώς μπορεί να σχετίζονται με τα ρούχα που φοράει κάποιος; «Σχετίζονται, και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό. Το πώς επιλέγω να παρουσιάσω τον εαυτό μου, είναι πράξη πολιτική», εξηγεί. «Πρέπει να σκεφτούμε τι προκαλεί στην ταυτότητά σου, στο πώς αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου, το να φοράς μόνιμα ρούχα μεταχειρισμένα, φθαρμένα, με ταμπελάκια με όνομα άλλου ή όνομα άλλου ραμμένο πάνω τους».

Φωτογραφία: Νίκος Καρανικόλας

Ακούγοντας όσα λέει ο Sunny Dolat και παρατηρώντας το 4,6 μέτρων ύψους pavillion και τα μικρότερα που βρίσκονται περιμετρικά, δεν μπορεί κανείς παρά να αναρωτηθεί: υπάρχει άραγε κάτι που μπορούμε να κάνουμε εμείς, οι πολίτες; «Μπορείτε, αρχικά, να σκεφτείτε τι είναι αυτό το ρούχο που προσφέρετε», απαντά. «Είναι καθαρό; Είναι σιδερωμένο; Είναι αμέτρητες οι φορές που ανοίγει ένα δέμα και μέσα έχει λερωμένα ενδύματα ή ακατάλληλα, όπως για παράδειγμα αποκριάτικες στολές. Κάτι που το είδαμε και πρόσφατα στην ανθρωπιστική βοήθεια που εστάλη στους σεισμοπαθείς στην Τουρκία».

Έπειτα, χρειάζεται να πάμε ένα βήμα πιο πέρα. «Ζητάμε από τον κόσμο να αναλογιστεί τον κύκλο ζωής των ρούχων του», λέει. «Πού θα πάει όταν το πετάξω; Και μήπως μπορώ να μην το πετάξω, αλλά να το επιδιορθώσω, να το μεταποιήσω; Ο κόσμος πρέπει να επανεκπαιδευθεί στην επιδιόρθωση των ρούχων του».

Φωτογραφία: Νίκος Καρανικόλας

Ο Dolat δεν διώχνει, όμως, από την σκέψη του τους κυρίως υπευθύνους: τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες. «Ο κόσμος πρέπει διαρκώς να αναγκάζει τις εταιρείες να λογοδοτούν για τις πρακτικές τους. Και τα κράτη πρέπει να αρχίσουν να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους. Εκτός από βαθιά ανήθικο που είναι, πρέπει να γίνει και παράνομο. Δεν γίνεται άλλο πια να είναι η Αφρική η χωματερή όλου του πλανήτη».

Και η ελληνική κοινωνία; Αφορά τους NEST Collective το τι συμβαίνει εδώ που εκθέτουν το έργο τους; Πόσο ευαισθητοποιημένοι είμαστε –ή όχι– σχετικά με τα ζητήματα που θέτουν;

«Πάντα θέλουμε όπου πηγαίνουμε να συνομιλούμε με την τοπική κοινωνία, να συμπεριλαμβάνουμε τις φωνές των ντόπιων», μου λέει ο καλλιτέχνης. «Σχεδιάζω να μιλήσω με ντόπιους ακτιβιστές, που ασχολούνται με την εκμετάλλευση στον χώρο της μόδας. Οι συνεντεύξεις τους θα προστεθούν στο βίντεο που παρουσιάζεται αυτή τη στιγμή στην εγκατάσταση».

Φωτογραφία: Νίκος Καρανικόλας

Τα υφάσματα και τα ρούχα που έχουν χρησιμοποιηθεί για την εγκατάσταση προέρχονται από κέντρο συλλογής ρούχων στη Θεσσαλονίκη, όπου και θα καταλήξουν μετά την παρουσίαση, για ανακύκλωση και εκ νέου χρήση.

Στο πλαίσιο της εγκατάστασης, έχουν προγραμματιστεί πολύ ενδιαφέροντα παράλληλα εργαστήρια του ΚΠΣΙΝ, για παιδιά, εφήβους, αλλά και ενήλικες (δωρεάν με προκράτηση θέσης).

Το Return to Sender θα παραμείνει στην Εσπλανάδα του ΚΠΙΣΝ έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2023, με ελεύθερη πρόσβαση για το κοινό.