ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ΠΟΥ ΚΙΝΔΥΝΕΥΣΑΝ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΟΥΝ ΑΠΟ ΒΑΝΔΑΛΙΣΜΟΥΣ
Ένα σύνθημα με σπρέι πάνω σε έργο τέχνης στην Αθήνα στέκεται αφορμή για να δούμε μερικές από τις πιο σημαντικές περιπτώσεις βανδαλισμών που προκάλεσαν μικρές ή και μεγάλες φθορές σε ανεκτίμητα αριστουργήματα.
Τα τελευταία χρόνια, σχεδόν καθημερινά περνάω με το αυτοκίνητο από την Πειραιώς στο ύψος του εργοστασίου της Ελαΐς. Εύχομαι να με πιάσει κίνηση για να χαζέψω λίγες ακόμα από τις λεπτομέρειες στην υπέροχη τοιχογραφία του Στέλιου Φαϊτάκη, aka Bizare, ενός πραγματικού έργου τέχνης με μήκος πάνω από 100 μέτρα, που κοσμεί τον τοίχο του εργοστασίου.
Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες εικαστικούς της γενιάς του, ο Στέλιος Φαϊτάκης έφυγε δυστυχώς νωρίς από τη ζωή στις 6 Οκτωβρίου 2023, σε ηλικία 47 ετών. Περνώντας ξανά από το σημείο μία μέρα μετά τον θάνατό του, σοκαρισμένη αντίκρισα το αποχαιρετιστήριο μήνυμα ενός «θαυμαστή» αποτυπωμένο με λευκό σπρέι πάνω στο εντυπωσιακό graffiti του Φαϊτάκη: «Αντίο Bizare, θα σε θυμόμαστε για πάντα».
Και δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ: τι σπρώχνει κάποιον να βανδαλίσει ένα έργο τέχνης; Ακόμα κι αν πρόκειται για street art, δημόσια τέχνη που εξ ορισμού είναι ευάλωτη στους εξωτερικούς παράγοντες, είτε πρόκειται για τη φθορά του χρόνου, είτε για τη φθορά ενός ανεγκέφαλου.
Με αφορμή τον βανδαλισμό του έργου του Στέλιου Φαϊτάκη, έκανα μια αναδρομή στην ιστορία και κατέγραψα μερικές από τις πιο «διάσημες» περιπτώσεις βανδαλισμού εμβληματικών έργων τέχνης, καθώς και τα κίνητρα πίσω από κάθε πράξη.
Leonardo Da Vinci: Mona Lisa
Εντάξει, μπορεί το μειδίαμα στα χείλη να είναι λίγο προκλητικό, δεν είναι όμως και λόγος να έχει δεχθεί τόσες επιθέσεις – γεγονός που έχει κάνει τον πιο αναγνωρίσιμο πίνακα στον κόσμο και έναν από τους πιο καλά προστατευόμενους. Η Μόνα Λίζα του Λεονάρντο Ντα Bίντσι έχει μπει στο στόχαστρο διάφορων βανδάλων, με τη χειρότερη επίθεση να λαμβάνει χώρα το 1956 στο μουσείο Montauban στη Γαλλία. Ένα άτομο για άγνωστο λόγο έριξε οξύ στο κάτω μέρος του πίνακα, χωρίς ευτυχώς να του κάνει μεγάλη ζημιά.
Το ’56 σίγουρα δεν ήταν η χρονιά του διάσημου έργου, καθώς στις 30 Δεκεμβρίου δέχθηκε και δεύτερη επίθεση όταν ένας νέος Βολιβιανός, ο Ugo Ungaza Villegas, πέταξε μια πέτρα στον πίνακα με αποτέλεσμα να αφαιρεθεί λίγο χρώμα από τον αριστερό ώμο της «Τζοκόντα». Αργότερα η ζημιά αποκαταστάθηκε και το έργο απέκτησε έξτρα προστασία με την προσθήκη ενός αλεξίσφαιρου τζαμιού.
Το 1974, άφησε για λίγο το «σπίτι» της στο Λούβρο και πήγε μια βόλτα μέχρι το Εθνικό Μουσείο στο Τόκιο. Την πρώτη μέρα έκθεσης της, μια 25χρονη Γιαπωνέζα, η Tomoko Yonezu, αποπειράθηκε να την ψεκάσει με κόκκινο σπρέι διαμαρτυρόμενη ότι το μουσείο κάνει διακρίσεις ενάντια στους ανθρώπους με αναπηρία, απαγορεύοντας την είσοδο σε εκείνους που χρειάζονταν βοήθεια λόγω της κοσμοσυρροής. Μερικές σταγόνες σπρέι πέρασαν στον πίνακα αλλά δεν του έκαναν ζημιά, η Yonezu πλήρωσε πρόστιμο 3000 γιεν και το μουσείο καθόρισε μια μέρα αποκλειστικά για τους ανθρώπους με αναπηρία, ώστε να μπορέσουν να δουν τον πίνακα.
Οι επιθέσεις δεν τελειώνουν εδώ. Το 2009, στο Λούβρο, μία Ρωσίδα πέταξε μια κούπα τσάι στο έργο τέχνης με αποτέλεσμα να γίνει κομμάτια – η κούπα, όχι ο πίνακας, που προστατευόταν από το τζάμι. Τέλος, το 2022, άντρας μεταμφιεσμένος σε ηλικιωμένη γυναίκα σε αναπηρικό καροτσάκι άπλωσε ένα κέικ με γλάσο πάνω στον πίνακα, αφού είχε προσπαθήσει πρώτα να σπάσει το προστατευτικό τζάμι, διαμαρτυρόμενος για την κλιματική αλλαγή. Ο 36χρονος άνδρας συνελήφθη.
Μιχαήλ Άγγελος: Πιετά
Στις 21 Μαΐου του 1972, στην Βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό, ο Αυστραλός Γεωλόγος Laszlo Toth επιτέθηκε με ένα σφυρί στην Πιετά, το πρώτο μαρμάρινο γλυπτό του Μιχαήλ Άγγελου, που χρονολογείται από τα τέλη του 15ου αιώνα. Φωνάζοντας «Είμαι ο Ιησούς Χριστός, έχω αναστηθεί από τους νεκρούς», ο δράστης κατέφερε 15 σφυριές στο άγαλμα, με αποτέλεσμα να σπάσει ένα κομμάτι του χεριού στον αγκώνα της Παρθένου Μαρίας, καθώς και μέρος της μύτης και του βλέφαρού της.
Ο Αμερικάνος Bob Cassilly ήταν από τους πρώτους αυτόπτες μάρτυρες που αντέδρασαν αρπάζοντας τον Todd από τα γένια και ρίχνοντας τον κάτω. Ο Todd –o οποίος είχε γράψει στον Πάπα έναν χρόνο πριν, απαιτώντας να αναγνωριστεί ως ο Μεσσίας– συνελήφθη και εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική. Κάποιοι από τους παρευρισκόμενους πήραν κομμάτια που έσπασαν από το γλυπτό, συμπεριλαμβανομένης και της μύτης της Παναγίας. Αργότερα κάποια κομμάτια επιστράφηκαν, όχι όμως και η μύτη, η οποία αποκαταστάθηκε παίρνοντας ένα κομμάτι μάρμαρο από την πλάτη του αγάλματος. Πλέον το γλυπτό φυλάσσεται πίσω από αλεξίσφαιρο γυάλινο προστατευτικό.
Pablo Picasso: Guernica
Ήταν 28 Φεβρουαρίου του 1974, έναν χρόνο σχεδόν μετά τον θάνατο του Πικάσο, όταν οι επισκέπτες του MoMA στην Νέα Υόρκη σοκαρισμένοι αντίκρισαν έναν άντρα σε έξαλλη κατάσταση να βγάζει ένα σπρέι από την τσέπη του και να γράφει με κόκκινη μπογιά πάνω στο αντιπολεμικό αριστούργημα τις λέξεις «Kill Lies All».
Ο δράστης, Tony Shafrazi, είχε γεννηθεί στο Ιράν και ζούσε στο Λονδίνο, όπου σπούδαζε στο Royal College of Art. H φράση που είχε σκοπό να γράψει ήταν «Lies all kill», από το μυθιστόρημα του James Joyce, «Finnegans Wake», αλλά γράφοντας μέσα στην βιασύνη του τις πρώτες δύο λέξεις, έφτασε στο τέλος του πίνακα, με αποτέλεσμα να μην χωράει η λέξη «Kill» και να τη γράψει στην αρχή, σχηματίζοντας την ασυνάρτητη φράση.
Ο φύλακας του μουσείου έπιασε τον δράστη ενώ εκείνος ωρυόταν βρίζοντας και ουρλιάζοντας ότι είναι καλλιτέχνης και ήθελε να πει την αλήθεια. Aπαιτούσε επίσης να του φέρουν έναν επιμελητή – προφανώς μπας και του κλείσει καμιά ατομική έκθεση στο MoMA. Ο πίνακας ευτυχώς δεν υπέστη ζημιά, καθώς το παχύ στρώμα βερνικιού λειτούργησε σαν προστατευτική ασπίδα.
Rembrandt: Νυχτερινή Περίπολος
Το 1975, ο Wilhelmus de Rijk, ένας άνεργος δάσκαλος, μπήκε στο μουσείο Rijksmuseum του Άμστερνταμ και με ένα μαχαίρι κατάφερε μια ντουζίνα μαχαιριές στο έργο «Νυχτερινή Περίπολος» του Rembrandt πριν τον σταματήσουν οι φύλακες. Όπως είπε ο δράστης, στάλθηκε στο μουσείο από τον Κύριο ο οποίος και τον διέταξε να τεμαχίσει τον πίνακα.
Μετά το συμβάν, ο De Rijk διαγνώστηκε με ψυχική διαταραχή και εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική, όπου αυτοκτόνησε το 1976. Η αποκατάσταση του πίνακα διήρκησε 6 μήνες και ακόμα είναι ορατά κάποια σημάδια από το κόψιμο.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που κάποιος επιχείρησε να σκίσει τον διάσημο πίνακα. Το 1911 ένας μάγειρας του ναυτικού επιχείρησε να τον καταστρέψει με μαχαίρι, αλλά δεν μπόρεσε να διαπεράσει το παχύ στρώμα βερνικιού (το οποίο έδινε στον πίνακα αυτή την σκοτεινή αίσθηση που του απέδωσε και την ονομασία του).
Piet Mondrian: Σύνθεση σε Λευκό, Μαύρο και Κόκκινο
O Jubal Brown έβρισκε το έργο του Mondrian τόσο «αποπνικτικά τετριμμένο και οδυνηρά κοινότυπο», που δεν το άντεξε το στομάχι του. Στις 2 Νοεμβρίου του 1996, στο MoMA στη Νέα Υόρκη, αποφάσισε να προσθέσει και λίγο μπλε στην ασπρομαυροκόκκινη σύνθεση του Μοντριάν κάνοντας εμετό πάνω στο έργο, αφού είχε καταναλώσει μπλε ζελατίνη και γλάσο. Μάλιστα, δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Brown ξερνούσε κυριολεκτικά επειδή δεν του άρεσε ένα έργο τέχνης.
Στις 15 Μαΐου της ίδιας χρονιάς άφησε στο έργο του Raoul Dufy «Le Port du Havre» γαστρικό περιεχόμενο στις αποχρώσεις του κόκκινου, γιατί το έργο «ήταν τόσο βαρετό που χρειαζόταν λίγο κόκκινο». Η επίθεση του Brown ήταν μέρος μιας τριλογίας με τα βασικά χρώματα, μπλε, κόκκινο και κίτρινο, η οποία έμεινε ευτυχώς ημιτελής. Και στις δύο επιτυχημένες απόπειρες πάντως, τα έργα καθαρίστηκαν χωρίς να υποστούν ζημιά.
Mark Rothko: Black on Maroon
Στις 7 Οκτωβρίου 2012, ο 26χρονος Wlodzimierz Umaniec βανδάλισε τον πίνακα του Mark Rothko στην Tate Modern στο Λονδίνο, γράφοντας με μαύρο μελάνι το όνομα του και τις λέξεις «a potential piece of yellowism» –το όνομα ενός κινήματος που αργότερα ίδρυσε ο δράστης, ορίζοντάς ως «ούτε τέχνη, ούτε αντι-τέχνη»– και εξαφανίστηκε.
Συνελήφθη δυο μέρες αργότερα, αφού ομολόγησε την πράξη του ισχυριζόμενος: «Δεν είμαι βάνδαλος, η τέχνη μας επιτρέπει να πάρουμε κάτι που έχει κάνει κάποιος άλλος και να του δώσουμε ένα νέο μήνυμα». Του επιβλήθηκε διετής κάθειρξη και λίγα χρόνια αργότερα δήλωσε μετανιωμένος για την πράξη του και χαρούμενος που είχε αποκατασταθεί ο πίνακας.
Banksy: Το κορίτσι με το μπαλόνι
Ο Banksy, ο διάσημος Άγγλος street artist του οποίου η πραγματική ταυτότητα παραμένει άγνωστη, κατάφερε να κάνει την διαφορά, βανδαλίζοντας ο ίδιος το έργο του! Το 2018, το περίφημο έργο του «Girl With Balloon» πωλήθηκε σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s έναντι του ποσού των 1,4 εκατομμυρίων δολαρίων.
Δευτερόλεπτα μετά τη λήξη της δημοπρασίας, το έργο «ξεγλίστρησε» από την κορνίζα του η οποία λειτούργησε σαν καταστροφέας εγγράφων, κομματιάζοντας το μισό έργο σε λωρίδες. Αργότερα, ο Banksy μέσω των social media του αποκάλυψε πώς τοποθέτησε τον τεμαχιστή χαρτιού στην κορνίζα, ενώ άγνωστο παραμένει αν o οίκος δημοπρασιών γνώριζε το κόλπο.
Το έργο παρέμεινε στην μισοτεμαχισμένη κατάσταση, μετονομάστηκε σε «Love is in the Bin» και πουλήθηκε από τον Sotheby’s το 2021 για 25,3 εκατομμύρια δολάρια.
Vincent Van Gogh: Ηλιοτρόπια
Το 2022, οικολόγοι ακτιβιστές έβαλαν στο στόχαστρο διάσημα έργα τέχνης ανά την Ευρώπη, σε μια προσπάθεια να πιέσουν τις κυβερνήσεις να ασχοληθούν με την κλιματική αλλαγή. Κατά την διάρκεια της έκθεσης Frieze στο Λονδίνο, δύο ακτιβιστές επιτέθηκαν σε ένα από τα σημαντικότερα έργα της συλλογής της Εθνικής Πινακοθήκης, τα Ηλιοτρόπια του Βαν Γκογκ (1888).
Όπως και στην περίπτωση της Μόνα Λίζα, οι «βάνδαλοι» ακτιβιστές επέλεξαν βρώσιμο όπλο εγκλήματος, και συγκεκριμένα ντοματόσουπα, χωρίς ευτυχώς να κάνουν ζημιά στον πίνακα καθώς ήταν πίσω από προστατευτικό τζάμι. Παρόμοια περιστατικά συνέβησαν και σε άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις, όπως στο Πότσνταμ στη Γερμανία, όπου ακτιβιστές πέταξαν πουρέ στον Πίνακα του Claude Monet «Στάχυα» και στη συνέχεια κόλλησαν τα χέρια τους στον τοίχο, ενώ στη Βιέννη έριξαν πετρέλαιο στο έργο του Κλιμτ «Θάνατος και Ζωή». Και στις δύο περιπτώσεις τα έργα δεν υπέστησαν ζημιά.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
