ΠΩΣ ΜΙΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΒΡΙΣΚΕΙ ΤΗΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΗΣ ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ

Η Αλεξάνδρα Κουκούτση, χειρουργός ορθοπαιδικός-τραυματιολόγος, γιατρός υψομέτρου και διασώστρια, συχνά-πυκνά βλέπει τον κόσμο από τα ψηλότερα βουνά του κόσμου. Της ζητήσαμε να μοιραστεί μαζί μας σκέψεις και εμπειρίες από την διόλου κοινότυπη ζωή της.

«Να σου γνωρίσω την Αλεξάνδρα», μου είπε μία φίλη και, πριν προλάβω καλά-καλά να συστηθώ, η ηλιοκαμένη γυναίκα έτεινε με σβελτάδα το χέρι της για μια στιβαρή χειραψία. «Χειμερινή κολυμβήτρια», φαντάστηκα παρατηρώντας το χρώμα που μόνο ο ήλιος χαρίζει στο πρόσωπο. Έσφαλα: Το βουνό και όχι η θάλασσα είναι ο ιερός τόπος της Αλεξάνδρας, της γυναίκας που με περισσή δύναμη χάραξε το μονοπάτι της ζωής της, ενίοτε δύσβατο.

Κορίτσι μεσοαστικής οικογένειας, μεγάλωσε στην Καλαμάτα κάπου στη δεκαετία του ογδόντα. Ο μπαμπάς έλειπε για δουλειές, η μαμά έμενε σπίτι... Η δεκαεξάχρονη Αλεξάνδρα θα έσπαγε το στερεότυπο της εποχής στα δεκαέξι της, όταν πήρε την απόφαση να δώσει για την Ιατρική. «Η επιθυμία της προσφοράς στους ανθρώπους υπήρχε πάντα μέσα μου», θα πει σε κάποια στιγμή της συζήτησής μας.

Στοχοπροσηλωμένη και επίμονη μαθήτρια, πέρασε το κατώφλι της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, αλλά στα αμφιθέατρα του πανεπιστημίου την περίμενε μία απογοήτευση: «Το πρόγραμμα σπουδών στο πρώτο έτος ήταν αδιάφορο. Τα παράτησα αλλά ξαναγύρισα έναν χρόνο μετά. Πήρα τα πάνω μου στο τέταρτο έτος, πια, που μπήκα στις κλινικές. Τότε άρχισα να βρίσκω τον εαυτό μου. Και μετά ήρθε το βουνό, ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μου. Μέσα από αυτό ερωτεύτηκα, παντρεύτηκα, έκανα τα παιδιά μου, έζησα μεγάλες συγκινήσεις ακολουθώντας σαν γιατρίνα αποστολές στο Κιλιμάντζαρο ή στο Μον Μπλαν».

Αλεξάνδρα Κουκούτση

– Πότε πήρες –κυριολεκτικά– τα βουνά;

Το βουνό ήρθε στο τέλος της φοιτητικής μου ζωής μέσω του Ορειβατικού Συλλόγου Αχαρνών, όπου με πήγε ένας συμφοιτητής. Έκανα σχολές ορειβασίας και αναρρίχησης και το 2003, ειδικευόμενη ορθοπαιδικός χειρουργός, χωρίς παιδιά ακόμη, βρέθηκα στα Ιμαλάια με την πρώτη μου αποστολή. Εκεί ήρθα σε επαφή με συναδέλφους που είχαν εκπαιδευτεί σε Ιατρική Βουνού (Mountain Medicine) στο εξωτερικό. Το 2004 ξεκίνησα κι εγώ τη δική μου εκπαίδευση στην Αγγλία και πήρα το πρώτο μου δίπλωμα πάνω σε αυτό.

– Λένε ότι το βουνό αγριεύει τον άνθρωπο.

Το βουνό έχει κάτι αυθεντικό, αληθινό, σου δίνει το αίσθημα της πληρότητας. Η πρώτη μου ανάβαση ως την κορυφή ήταν στον Χελμό. Ήταν μέθη. Φτάνοντας «πάνω» (σ.σ.: στην κορυφή) έγινε ξεκάθαρο μέσα μου ότι θέλω να είμαι εκεί, να ανήκω σε αυτόν τον χώρο, που τραβάει πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους εκτός «κουτιού» και ρουτίνας. Και σου το λέω εγώ που είμαι άνθρωπος της ρουτίνας. Όμως το βουνό δίνει τη σωτήρια ανάσα σε αυτή τη ρουτίνα μου. Ξέρω ότι όσο σκληρά και αν δουλέψω μέσα στην εβδομάδα, το σαββατοκύριακο θα είμαι «πάνω». Και αυτό αλλάζει την καθημερινότητά μου και τη διάθεσή μου. Περιμένω να βρεθώ στην αναλλοίωτη ομορφιά του βουνού. Ξέρεις, στη φύση δεν υπάρχουν μεγάλες αλλαγές. Δεν είναι πόλη.

Η συζήτηση για το βουνό γίνεται στο χαμηλό υψόμετρο των βορείων προαστίων, όπου βρίσκεται το ιατρείο της Αλεξάνδρας Κουκούτση. Από το παράθυρο κοιτάζει τα σύννεφα να περνούν. Φυσάει βοριάς. «Από μικρό παιδί παρατηρούσα τη φύση. Είμαστε κομμάτι της φύσης, έχουμε τη σοφία της μέσα μας».

– Φοβάσαι όταν βρίσκεσαι στο βουνό;

Περισσότερο στη θάλασσα φοβάμαι. Ένιωθα ανασφάλεια όταν βρισκόμουν μεσοπέλαγα με τις κινητές ιατρικές μονάδες του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος στα νησιά. Ο φόβος στη φύση δεν είναι εχθρός. Πρέπει να υπάρχει. Στο βουνό πας με γνώση και σύνεση. Θέλει σεβασμό. Και δεν πας ποτέ μόνος ή μόνη. Πάντα με άλλους μαζί.

– Είχες ή έχεις δάσκαλους στον δρόμο σου;

Ακολουθώ πολλούς δασκάλους στη ζωή μου: μπορεί να είναι ο εκπαιδευτής μου στο βουνό, ένας γιατρός, ακόμη κι ο υδραυλικός μου ή ένα παιδί. Όλοι γύρω μας μάς μαθαίνουν κάτι. Αν έχεις παιδιά, το ξέρεις: στις δύσκολες στιγμές δεν σε αφήνουν να χαθείς στις σκέψεις σου, να ρημαχτείς. Είναι ένα κίνητρο να σταθείς στα πόδια σου.

– Για πολλούς από εμάς κι ένα βιβλίο μπορεί να γίνει ο μπούσουλάς μας στη ζωή

Ο Σπινόζα, ο Καζαντζάκης, οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι… Διαβάζω εντατικά κατά περιόδους. Πιο πρόσφατα διάβασα το Super Brain. Με βοήθησε πολύ, έχει και ένα πολύ ενδιαφέρον ιατρικό κομμάτι. Το καλύτερο βιβλίο, πάντως, που έχω διαβάσει παραμένει Ο Γλάρος Ιωνάθαν Λίβινγκστον. Το διάβασα και στα παιδιά μου.

Ο Γλάρος Ιωνάθαν Λίβινγκστον είναι ένα πουλί που αποφάσισε να είναι διαφορετικό από τα άλλα. Κι η Αλεξάνδρα δεν διάλεξε την πεπατημένη. Δεν ησύχασε ως μία επιτυχημένη χειρουργός ορθοπεδικός, δεν καταλάγιασε σαν μάνα τριών παιδιών, παρά διαρκώς ανακαλύπτει νέα μονοπάτια και διαδρομές. Στο ιατρείο της τα τηλέφωνα διακόπτουν τη συνομιλία μας. Κι εγώ στρέφω το βλέμμα μου γύρω σε φωτογραφίες από τα βουνά και στα πτυχία και τις πιστοποιήσεις, που μαρτυρούν την πορεία της. Δώδεκα χρόνια πριν, ολοκλήρωσε με «άριστα» και το μεταπτυχιακό «Διεθνής Ιατρική – Διαχείριση Κρίσεων Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και σήμερα διδάσκει στο ίδιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ιατρική βουνού.

Αλεξάνδρα Κουκούτση

«Προσπαθώ από τη θέση μου να εκπαιδεύω», μου λέει η Αλεξάνδρα Κουκούτση και συνεχίζει αναφερόμενη στην Ιατρική Βουνού και τη διάσωση: «Στην Ελλάδα το μεγαλύτερο υψόμετρο δεν ξεπερνά τα 3000 μέτρα, γι’ αυτό δεν έχουμε στη χώρα μας περιστατικά νόσου υψομέτρου. Έτσι, η Ιατρική βουνού αφορά στην προνοσοκομειακή αντιμετώπιση και τη διάσωση. Παλιά χρησιμοποιούσαμε τον όρο ορεινή διάσωση, πλέον μιλάμε για εναέρια διάσωση, για ελικοδιάσωση (Helicopter Emergency Medical Service (HEMS). Δεν είναι πολυτέλεια η εναέρια διάσωση, είναι απαραίτητη για να αντιμετωπίσεις έναν πολυτραυματία καταρχήν στον τόπο του τραυματισμού του. Για παράδειγμα, αν συμβεί ένα τροχαίο στο Πάπιγκο μπορεί να περάσει και μία ώρα μέχρι να φτάσει το ΕΚΑΒ, το οποίο είναι συνήθως χωρίς γιατρό. Ο πολύτιμος χρόνος για τη διάσωση έχει χαθεί. Είμαστε η χώρα με τους χειρότερους χρόνους αντιμετώπισης περιστατικού στην Ευρώπη. Και μιλάμε για την πρωτεύουσα. Σκεφτείτε στο βουνό».

– Τι κρατάς από τα τόσα ταξίδια σου;

Το ταξίδι είναι πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής μου, με βγάζει από τον μικρόκοσμο και από την τάση που έχουμε όλοι μας να συγκρινόμαστε με το καλύτερο. Αυτό οδηγεί σε αδιέξοδο. Πάντα θα υπάρχει κάτι καλύτερο, αλλά πάντα υπάρχει και κάτι χειρότερο. Στα ταξίδια έμαθα καλά, ότι η ζωή δεν είναι εύκολη και σε πολλά μέρη του κόσμου είναι και εξαιρετικά δύσκολη. Έχω δουλέψει σε μέρη που βλέπεις παντού και μόνο τη δυστυχία. Η μοίρα του ανθρώπου είναι ανάλογη με το γεωγραφικό μήκος και πλάτος του τόπου γέννησής του. 

Η Αφρική, η «μητέρα ήπειρος» μίλησε πολύ βαθιά στην ψυχή μου. Ένιωσα ότι είναι ένα κομμάτι μου, όχι ως Αλεξάνδρα, αλλά ως ανθρώπου. Στο Εθνικό Μουσείο της Αιθιοπίας στην Αντίς Αμπέμπα είδα τη «Λούσι», τον πρώτο «άνθρωπο» που εντοπίστηκε το 1974 στην έρημο Αφάρ της Αιθιοπίας. Συγκινήθηκα πάρα πολύ.

– Ως χειρουργός ορθοπαιδικός ασχολείσαι με τη θεραπεία του σώματος. Από την εμπειρία σου η ψυχή μας τι ρόλο παίζει στη σωματική αρρώστια ή υγεία;

Η ψυχή αποτυπώνεται στο σώμα. Για να μπορέσεις να ακολουθήσεις έναν υγιή τρόπο ζωής, πρέπει να έχεις υγιή ψυχισμό. Μόνο αν είσαι υγιής ψυχικά θα έχεις κίνητρο να ασκηθείς, να κάνεις μια βόλτα στη φύση, οτιδήποτε τέλος πάντων μπορεί να σε βοηθήσει να μείνεις υγιής. Ένας άνθρωπος με κατάθλιψη ή καταθλιπτική διάθεση, ή ακόμη ένας στρεσαρισμένος και κουρασμένος άνθρωπος μπορεί ευκολότερα να γίνει αυτοκαταστροφικός καπνίζοντας ή πίνοντας, κάνοντας καθιστική ζωή, τρώγοντας άσχημα. Όταν ο ψυχισμός μας υποφέρει, χάνεται η τόσο ευεργετική επαφή μας με το κοινωνικό περιβάλλον.

Αλεξάνδρα Κουκούτση

Συμβαίνει σε πολλούς: Λέμε να κάνω αυτό ή εκείνο, αλλά δεν έχουμε αυτό που θα μας δώσει τη σπρωξιά να ξεκινήσουμε. Ως γιατρός προσπαθώ να «κοουτσάρω» τους ασθενείς που έρχονται στο ιατρείο μου, να τους βοηθήσω να ανακτήσουν τη κίνηση και τη λειτουργικότητά τους. Δεν είμαι πολύ υπέρ του χειρουργείου, προτιμώ να πηγαίνουμε συντηρητικά. Εξάλλου αυτή είναι η σύγχρονη τάση στην ορθοπαιδική. Δίνω πολλή βάση στην ολιστική προσέγγιση του ασθενή και στη σωματική του κινητοποίηση. Είχα βρεθεί για εκπαιδευτικούς λόγους στα Μετέωρα κι εκεί γνωρίστηκα με έναν Ινδό ο οποίος ασκούσε την αγιουρβεδική ιατρική. Στην παρέα μας μάς ρωτούσε: Πώς κοιμάσαι, πώς στέκεσαι; Όλα αυτά είναι σημαντικά. Γι’ αυτό και στους ασθενείς μου εξηγώ ότι εκτός από την όποια αγωγή και την κινητοποίηση είναι σημαντικό να αλλάξουν συνήθειες.

– Επέλεξες μία «αντρική» ειδικότητα, με την έννοια ότι χρειάζεται πραγματικά σωματική ρώμη για αρκετά ορθοπαιδικά χειρουργεία.

Απαιτεί σωματική δύναμη και αντοχή για να καταφέρει κανείς στην ειδικότητά μας και μπορεί να αποτρέψει μία γυναίκα αυτό το «χειρωνακτικό» στοιχείο. Αυτό όμως αφορά και τους άντρες οι οποίοι συχνά μάλιστα αντιμετωπίζουν και οι ίδιοι ορθοπεδικά προβλήματα. Είναι μία ειδικότητα που απαιτεί πολύ καλή φυσική και πνευματική κατάσταση. Θέλει γυμναστική για να αντέξεις.

Από την άλλη μεριά, αν σου αρέσει το αντικείμενο μπορείς να βρεις εξειδικεύσεις, όπως η χειρουργική άκρας χειρός, που δεν απαιτούν εργώδη χειρουργεία. Και παρότι είναι χειρουργική ειδικότητα μπορείς να μην έχεις καμία επαφή με το χειρουργείο. Η πλειοψηφία των ασθενών σήμερα δεν χρειάζεται χειρουργείο. Εννέα στους δέκα δεν χειρουργούνται, ακολουθούν συντηρητική θεραπεία.

– Κλισέ το ερώτημα, αλλά… Πώς τα καταφέρνεις όλα, Αλεξάνδρα;

Μικρή ήμουν τελειοθηρική, όχι πια. Άφησα τη μεγάλη ιδέα να πετύχω κάτι στο εκατό τοις εκατό. Με τα χρόνια είπα: Ας κάνουμε το εκατό εβδομήντα. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο μάθημα που έχω πάρει ως τώρα από τη ζωή μου. Το τέλειο δεν υπάρχει πουθενά. Μόνο σαν λέξη στα λεξικά. Δεν έχω πια τον ψυχαναγκασμό της τελειομανίας. Το έχω ελέγξει. Η ψυχοθεραπεία με βοήθησε πολύ.

Τώρα αφήνομαι στα πράγματα. Δεν έχω την εμμονή του ελέγχου όπως παλιότερα. Άρχισα να εμπιστεύομαι το σύμπαν. Εξάλλου η ζωή δεν έχει σιγουριά. Δεν υπάρχει τίποτα δεδομένο. Δεν ξέρεις την επόμενη μέρα. Οπότε το έχω δουλέψει αυτό. Συνειδητοποιώ ότι ο χρόνος μου είναι πολύτιμος και προσπαθώ να τον κατανέμω σωστά. Και δίνω πια βάση στον ελεύθερο χρόνο. Δεν δουλεύω ατελείωτες ώρες όπως παλιότερα. Δεν έχω και πολλές καταναλωτικές προσδοκίες. Δεν με αφορά το σούπερ αυτοκίνητο. Και ακόμη πιο σημαντικό; Έχω αντοχή στο στρες της οικονομικής ανασφάλειας. Αν δεν μπορείς να προσαρμοστείς στην οικονομική δυσκολία και να περάσεις με τα λίγα, τελικά δεν μπορείς να περάσεις ούτε με τα πολλά.

Ο Αϊνστάιν έχει πει ότι το μέτρο της ευφυΐας είναι η ικανότητα για αλλαγή, η προσαρμοστικότητα. το ίδιο έχει υποστηρίξει και ο Στίβεν Χόκινγκ.

– Σου προκαλεί κάποια ανασφάλεια ο χρόνος που τρέχει;

Θεωρώ δώρο τον χρόνο, επειδή ακριβώς δεν είναι ακίνητος. Αν δεν είχα περάσει τα σαράντα, δεν θα είχα ζήσει τη μισή μου ζωή. Σήμερα, δεν θα ήθελα να γυρίσω σε προηγούμενη ηλικία. Παλιότερα πήγαινα πίσω ή μπροστά στο χρόνο. Τώρα συντονίζομαι στο παρόν. Αυτή είναι και η συμβουλή που δίνω στα παιδιά μου: Ζήστε το τώρα.