ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ: 3 ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΗΜΕΡΑ

Με αφορμή το βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη», τρεις από τις εκατό γυναίκες που συμμετέχουν στην έκδοση απαντούν σε ερωτήματα που έχουμε όλ@ στο μυαλό μας. Υπάρχει ισότητα μετά τη γονεϊκότητα; Πόσο βαθιά ριζωμένες είναι οι σεξιστικές αντιλήψεις στη συνείδηση (και) των γυναικών; Τι είναι πατριαρχία;

Γεννήθηκα σε μια οικογένεια ανοιχτόμυαλη, με γονείς που μεγάλωσαν εμένα και τον αδερφό μου με όρους ισότητας, χωρίς σεξιστικά πρότυπα. Κι όμως, σήμερα συνειδητοποιώ ότι όλ@ μας –ακόμα κι όσ@ είχαμε την τύχη να μεγαλώσουμε σε πιο ανοιχτόμυαλα περιβάλλοντα– έχουμε βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις μέσα μας. Και πώς θα ήταν δυνατόν το αντίθετο, αφού ζούμε σε μια κοινωνία που ορίζεται από την πατριαρχία;

Ξέρω, για πολλούς ανθρώπους η λέξη «πατριαρχία» ενοχλεί, αποτελεί παρωχημένο όρο. Φαντάζει υπερβολική στην Ελλάδα του 2021. Κι όμως. Αυτή είναι η πραγματικότητα.

Η γυναικεία αυτοδιάθεση υποβιβάζεται μπροστά στην ανδρική «υπεροχή» και το πρόβλημα συντηρείται, παρασύροντας στη δίνη του νέες γενιές ανθρώπων. Έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος τοξικής αρρενωπότητας, που αφορά όλα τα φύλα.

Πατριαρχία, σεξισμός, γυναικοκτονίες

Τα γεγονότα του τελευταίου χρόνου μάς έχουν βάλει όλους σε σκέψεις. Αλλεπάλληλες γυναικοκτονίες, βία, περιστατικά καθημερινού σεξισμού και ανισότητας. Συνειδητοποιώ ότι προσπαθώ να υπάρξω και να μεγαλώσω τα παιδιά μου πασχίζοντας (ναι, αυτή είναι η σωστή λέξη, πασχίζοντας) να αποτινάξω από πάνω μου πρώτα απ’ όλα στερεοτυπικές αντιλήψεις, όσο είναι δυνατόν, και να ζήσω με πυξίδα μου την αλληλεγγύη. Φαντάσου και να μην είχα μεγαλώσει σε ανοιχτόμυαλη οικογένεια…

Πριν λίγο καιρό έμαθα με μεγάλη χαρά για την έκδοση του βιβλίου «Είμαι επικίνδυνη». Εκατό γυναίκες διηγούνται τις δικές τους ιστορίες από την Ελλάδα του σήμερα, ξεκινώντας με τη φράση «Είμαι επικίνδυνη».

Με διαφορετικές ηλικίες και επαγγέλματα, διαφορετικές ρίζες, αξίες και επιλογές, οι γυναίκες αυτές καταθέτουν τη δική τους αλήθεια. Με κάποιες ταυτίζεσαι, άλλες σε εμπνέουν. Ορισμένες θα ήθελες να τις γνωρίσεις από κοντά, με άλλες να κάνεις παρέα, με κάποιες διαφωνείς. Όλες όμως είναι αληθινές και ειλικρινείς.

Τρεις από αυτές τις γυναίκες απαντούν σήμερα σε ερωτήματα που μας ταλανίζουν / ενδιαφέρουν / προβληματίζουν.

Μαριάννα Σκυλακάκη

Οικονομολόγος, Εκδότρια & Αρχισυντάκτρια της αθηΝΕΑς

– Χρειάστηκε ποτέ να υπερασπιστείς μια γυναίκα που δεν ήξερες;

Δεν είναι μία γυναίκα, είναι πολλές. Το κίνημα #MeToo έφερε στη δημοσιότητα ένα φάσμα περιστατικών και συμπεριφορών που έγιναν θέμα συζήτησης σε κάθε σπίτι – εσχάτως και στη χώρα μας. Στη διάρκεια των ετών, δεν είναι λίγες οι φορές που σε αυτές ακριβώς τις συζητήσεις ένιωσα την ανάγκη να υπερασπιστώ τις γυναίκες που μοιράζονταν τη δική τους εμπειρία, για να εισπράξουν στη συνέχεια μια ανθρωποφαγικού χαρακτήρα κριτική.

Συχνά, η αμφισβήτηση δεν είχε να κάνει με το περιστατικό αυτό καθαυτό, αλλά με την ίδια τη γυναίκα που το κατήγγειλε. Λες και έπρεπε να είναι «τέλεια», «αψεγάδιαστη», «αμόλυντη» για να την πάρουμε στα σοβαρά.

– Μια γυναίκα που σε εμπνέει.

Θα πω η μητέρα μου και μπορεί να την εκπλήξω! Χωρίς πολλά λόγια, αλλά με πολλές πράξεις, έκανε εμένα και την αδερφή μου να νιώθουμε από μικρές ότι μπορούμε να υιοθετούμε πολλαπλούς ρόλους στη ζωή αυτή. Κατάφερε να συνδυάσει μια απαιτητική καριέρα με το μεγάλωμα μιας «δεμένης» οικογένειας. Έτρεχε τα πάντα –και για τα πάντα– στο σπίτι. Παράλληλα, είχε χρόνο να είναι τρυφερή και να κάνει το κάτι παραπάνω για όλους μας – για τον πατέρα μου, τα παιδιά της, τα εγγόνια της τώρα.

Επίσης, η μαμά μου τα έκανε όλα αυτά και δεν το έκανε καθόλου... θέμα. Τώρα καταλαβαίνω ότι δεν μπορεί παρά να ήταν δύσκολο για εκείνη. Με εμπνέει για όλα αυτά που κατάφερε, αλλά με κάνει να αισθάνομαι ότι οι επόμενες γενιές γυναικών αξίζει να μιλάμε παραπάνω για τις δυσκολίες, τόσο για να τις λύσουμε μαζί όσο και για να νιώθουμε λιγότερο μόνες.

– Η μεγαλύτερη δυσκολία που έχεις αντιμετωπίσει λόγω του φύλου σου.

Να μια ερώτηση που με ζόρισε λίγο. Όταν μιλάει κανείς για τον εαυτό του, δεν μπορεί πάντα να αποδώσει τις δυσκολίες που αντιμετώπισε σε έναν και μόνο παράγοντα. Ωστόσο, θα έλεγα ότι για μια γυναίκα που χτίζει τη δική της επιχείρηση, η απόφαση να κάνει παιδιά είναι μια ιδιαιτέρως σύνθετη υπόθεση.

Όταν γεννήθηκαν οι κόρες μου, ουσιαστικά δεν σταμάτησα ποτέ να εργάζομαι, γιατί οι απαιτήσεις της αθηΝΕΑς και στις δύο συγκυρίες ήταν τέτοιες, που ένιωσα ότι, αν απείχα, θα έχανα όσα είχα χτίσει. Έχω έναν πολύ υποστηρικτικό σύζυγο και είχα τη δυνατότητα να έχω βοήθεια όσο τα παιδιά μου ήταν μωρά, όμως ήταν δύσκολο να συνδυάσω τα δύο.

Η εμπειρία αυτή με έκανε να συνειδητοποιήσω πόσο σημαντικό είναι να παρέχει η πολιτεία ένα ουσιαστικότερο δίχτυ ασφαλείας (και) σε γυναίκες ελεύθερες επαγγελματίες/ επιχειρηματίες, όταν επιλέγουν να κάνουν οικογένεια.

– Έχεις εμπειρία από την πραγματικότητα που βιώνουν οι γυναίκες σε άλλες χώρες; Υπάρχει χώρα που θεωρείς πρότυπο προς μίμηση ή αποφυγή;

Η δική μου εργασιακή εμπειρία εκτός Ελλάδας ήταν στα γραφεία μιας αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας στο Λονδίνο – συνδύαζε έτσι κάποια στοιχεία αμερικανικής κουλτούρας με την αγγλική. Σε κάποια πράγματα ήταν αρκετά πιο μπροστά. Στα σχόλια που γίνονταν στο γραφείο, στα «κανάλια» που υπήρχαν διαθέσιμα για να αναδείξεις κάποιο ζήτημα διάκρισης, στον τρόπο με τον οποίο προσλάμβαναν, αλλά και στο πώς έδιναν προαγωγές. Μπορεί τότε, λόγω ηλικίας, να μην μου έλεγε πολλά, αλλά το ότι υπήρχε βρεφονηπιακός σταθμός στο ισόγειο των γραφείων ήταν μια σημαντική παροχή στους εργαζόμενους νέους γονείς!

Και όμως, σε κάθε σκαλοπάτι της ιεραρχίας, έβλεπα όλο και λιγότερες γυναίκες και αναρωτιόμουν: Γιατί τόσες πολλές είχαν εγκαταλείψει το συγκεκριμένο περιβάλλον; Τι θέλω να πω με αυτό; Ότι αντί να κοιτάζουμε για χώρες-πρότυπα ή εταιρείες-πρότυπα, καλό είναι να αναζητούμε συγκεκριμένες πολιτικές που μπορεί να λύσουν συγκεκριμένα ζητήματα που διαπιστωμένα αντιμετωπίζουμε. Η έμφυλη ισότητα είναι σύνθετη υπόθεση. Για την επίτευξή της απαιτείται ευελιξία, δημιουργικότητα και μια ολιστική προσέγγιση στα ζητήματα αυτά.

Η Μαίη Ζαννή. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΜΗΤΣΟΣ

Μαίη Ζαννή

Πολιτική Επιστήμονας & Συνιδρύτρια Women Act

– Υπάρχει ισότητα μετά τη γονεϊκότητα;

Ίσως πριν δύο χρόνια να απαντούσα διαφορετικά σε αυτή την ερώτηση. Όμως η πανδημία και η καραντίνα μου απέδειξαν ότι είναι οι γυναίκες αυτές οι οποίες φροντίζουν όχι μόνο τα παιδιά, αλλά ουσιαστικά δύο γενιές, των παιδιών τους και των ηλικιωμένων μελών της οικογένειάς τους. Σήμερα στην Ελλάδα μια γυναίκα συνεχώς κρίνεται από το πόσο καλή μητέρα είναι, με βάση στερεοτυπικές αντιλήψεις για τον ρόλο της.

Πιστεύω ότι κάνουμε βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση με την άδεια πατρότητας, που αναγνωρίζει ότι το μεγάλωμα ενός παιδιού είναι υπόθεση και των δύο γονέων του. Θα ήθελα να δω και άλλα βήματα για τις μονογονεϊκές οικογένειες, που έχουν ανάγκη μεγαλύτερης βοήθειας από την Πολιτεία.

– Πόσο βαθιά ριζωμένες είναι οι σεξιστικές αντιλήψεις στη συνείδηση (και) των ίδιων των γυναικών;

Πολύ βαθιά και γίνεται φανερό στην κριτική που ασκούν οι ίδιες σε άλλες γυναίκες, αποδίδοντάς τους «αντρικά» χαρακτηριστικά και συχνά απαξιώνοντάς τες χειρότερα από τους άντρες. Πού οφείλεται αυτή η έλλειψη γυναικείας αλληλεγγύης που συναντάμε συχνά; Μα στην ίδια τη συνείδηση των γυναικών ότι δεν μπορούν να τα καταφέρουν όλα, ή πως κάποιες δουλειές δεν είναι για αυτές. Προτιμούν να επιβεβαιώνουν αυτά τα στερεότυπα όπως μπορούν, παρά να κλονιστούν οι πεποιθήσεις τους, που τις κρατάνε πίσω. Έχουμε ακόμη πολλή δουλειά μπροστά μας.

– Ακούμε συχνά να γίνεται λόγος για «θηλυκό στοιχείο». Είναι κάτι που θεωρείς ότι μπορεί να οριστεί;

Όχι, και δεν μπορώ να καταλάβω όταν μιλάμε για ηγέτιδες γιατί αποδίδουμε τις επιτυχίες τους –επιτυχίες όπως την αντιμετώπιση της πανδημίας– σε κάποιο τέτοιο στοιχείο. Υπάρχουν ικανοί άνθρωποι ανεξαρτήτως φύλου, χωρίς ειδικά χαρακτηριστικά λόγω του φύλου τους. Υπάρχουν γυναίκες που υπερβαίνουν κάθε λογής αντιξοότητες, που υπομένουν χρόνια bullying για να πετύχουν, που θυσιάζουν τόσα πράγματα στην καθημερινότητά τους για να φτάσουν τους στόχους τους στην επαγγελματική, οικογενειακή και δημόσια ζωή τους. Αυτές είναι ηγέτιδες, ηρωίδες και παραδείγματα προς μίμηση για όλες και όλους μας – γυναίκες και άντρες. Γιατί να μιλάμε για θηλυκό στοιχείο, λοιπόν;

– Πώς διαχειρίζεσαι τα στερεότυπα στην καθημερινότητά σου;

Με ψυχραιμία τον περισσότερο καιρό, θέλω να πιστεύω! Είμαι όμως πολύ πιο ευαισθητοποιημένη από παλιά, όπως στην αρχή της καριέρας μου, όταν απλά γελούσα αμήχανα σε ιστορίες ή πειράγματα που ήταν εντελώς ανάρμοστα. Ωστόσο, έχοντας μια μικρή κόρη αντιλαμβάνομαι ότι πράγματα που ανέχομαι θα συνεχιστούν και στη δική της γενιά, οπότε ίσως πλέον έχω έναν λόγο παραπάνω να μην αφήνω τίποτα να πέφτει κάτω. Από το μαγαζί που προτείνει στερεοτυπικά ροζ ρούχα και παιχνίδια με κούκλες μέχρι σχόλια που παλιά απλά προσπερνούσα. «Not on my watch» (όχι στην βάρδια μου) είναι το σύνθημά μου!

Η Μαρία Γιαννιού.

Μαρία Γιαννιού

PhD, Empowerment and Leadership Coach, Corporate Trainer, Ιδρύτρια Lead From Within, Συνιδρύτρια Women Act

– Θεωρείς ότι πρέπει να αλλάξει κάτι στον τρόπο που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας;

Θεωρώ ότι η γονεϊκότητα οφείλει να είναι μια συνειδητή διαδικασία. Τα παιδιά δεν πρέπει να μεγαλώνουν «στον αυτόματο». Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει μια ξεκάθαρη δέσμευση από την μεριά των γονέων ότι είναι διατεθειμένοι να αμφισβητήσουν τις εμπεδωμένες πρακτικές, τα στερεότυπα και τις αλλότριες αξίες των προηγούμενων γενεών. Η αμφισβήτηση αυτή, πιθανώς, να είναι για πολλές και πολλούς άβολη, αλλά είναι αναντίρρητα απαραίτητη.

Από πού, λοιπόν, πρέπει να ξεκινήσουμε ως γονείς; Θα έλεγα από το να αμφισβητούμε συνέχεια και αμέσως ό,τι μας μοιάζει γνώριμο και εύκολο να πράξουμε ή να πούμε. Από την επιλογή παιχνιδιών για τα παιδιά μας μέχρι το ποιες λέξεις θα χρησιμοποιήσουμε.

Η αναπαραγωγή των στερεότυπων δεν κρύβεται μονάχα στις κούκλες και τα αυτοκινητάκια. Κρύβεται, κυρίως, σε φράσεις όπως «τα αγόρια δεν κλαίνε» και «βάλε κανένα φορεματάκι να είσαι όμορφη». Ως γονείς, οφείλουμε να είμαστε διαρκώς σε εγρήγορση για να μπορούμε να μην αναπαράγουμε τα στερεότυπα αβλεπεί.

– Πώς εκφράζεις στην πράξη την αλληλεγγύη σου απέναντι στις γυναίκες;

Καταρχάς, νιώθω εξαιρετικά ευγνώμων που είμαι μία από τις συνιδρύτριες της Women Act, διότι μου δίνεται η δυνατότητα  να έχω ένα συγκεκριμένο πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορώ να υλοποιώ τις ιδέες μου περί ισότητας και να συνδημιουργώ με σκοπό την υλοποίηση του οράματός μας: μιας πραγματικά ισότιμης κοινωνίας.

Πέραν αυτού του δομημένου πλαισίου, η αλληλεγγύη απέναντι σε κάθε γυναίκα πρέπει να εκφράζεται και στις μικρές καθημερινές πράξεις. Και σε αυτό στοχεύω στη δική μου ζωή. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να φανερώνω την αδικία όπου υπάρχει. Θα υποστηρίξω μια γυναίκα όταν ο αγενής συνάδελφός της την διακόπτει. Θα ενθαρρύνω τις γυναίκες, μέσα από την δουλειά μου ως Empowerment & Leadership Coach, να διεκδικήσουν τους στόχους τους. Θα ζητήσω να βρίσκονται περισσότερες γυναίκες ομιλήτριες στις εκδηλώσεις που συμμετέχω κι εγώ ως ομιλήτρια. Θα προτείνω γυναίκες επαγγελματίες σε recruiters. Θα επιλέξω, με τη σειρά μου, γυναίκες επαγγελματίες στις συνεργασίες μου. Οι μικρές καθημερινές πράξεις είναι αυτές που κάνουν την διαφορά.

– Τι σημαίνουν σήμερα έννοιες, όπως πατριαρχική κοινωνία, ισότητα, φεμινισμός;

Ο φεμινισμός φέρει, δυστυχώς, αρνητικό πρόσημο και αυτό γιατί, κατά την άποψή μου, οι ιδέες του προσπάθησαν να ανθίσουν και να εξαπλωθούν σε μία κοινωνία που ορίζεται από και δεν γνωρίζει παρά μόνο μία εξουσία: την πατριαρχία. Οι ρίζες της είναι βαθιές και οι συνέπειές της αδυσώπητες: ανισότητα, καθημερινός σεξισμός, βία, γυναικοκτονία. Αυτά καλείται να αντιμετωπίσει η γυναίκα στην Ελλάδα του 2021. Δεν είναι υπερβολή. Είναι, δυστυχώς, η πραγματικότητα. Όσο το αρνούμαστε, τόσο διαιωνίζουμε το πρόβλημα. Η πατριαρχία είναι ένα απόστημα που πρέπει να σπάσει για να ξεχυθεί η τοξική αρρενωπότητα που συντηρεί την ανδρική «υπεροχή» και διαβάλλει τη γυναικεία αυτοδιάθεση.

– Τι είναι το «Είμαι επικίνδυνη»;

Το «Είμαι Επικίνδυνη» είναι η φωνή της γυναίκας στην Ελλάδα του σήμερα. Πρόκειται για 100 διαφορετικές ιστορίες, που αποτυπώνουν 100 διαφορετικές οπτικές της γυναικείας εμπειρίας. Περισσότερο από ένα αίτημα για αλληλεγγύη, το βιβλίο είναι ένα κάλεσμα σε εκείνους και εκείνες που θέλουν πραγματικά να κατανοήσουν την έμφυλη ανισότητα στην Ελλάδα του σήμερα.

Τα συγγραφικά δικαιώματα από την πώληση του βιβλίου «Είμαι επικίνδυνη» θα διατεθούν για την αρωγή Oργανισμών που υποστηρίζουν γυναίκες οι οποίες έχουν υποστεί έμφυλη βία. Πρόκειται για μία ιδέα και πρωτοβουλία της Women Act σε συνεργασία με την αθηΝΕΑ, με την υποστήριξη του Women on Top.

Η Μαριάννα Σκυλακάκη, η Μαρία Γιαννιού και η Στέλλα Κάσδαγλη παρουσιάζουν επίσης την εκπομπή «Επικίνδυνες», που μεταδίδεται από την ΕΡΤ2 και είναι διαθέσιμη στο Ertflix.