ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΤΩΝ ΑΣΤΕΓΩΝ
Τι μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο άστεγο; Και πώς μπορεί να βρει ξανά ένα κοινωνικό πεδίο για να ενταχθεί λειτουργικά; Ο Λεωνίδας Κουρσούμης, ο Παλαιοβιβλιοπώλης των Αστέγων, είναι το ζωντανό παράδειγμα πως η αστεγία μπορεί να μας αγγίξει όλους. Ταυτόχρονα, όμως, ενσαρκώνει την ελπίδα πραγμάτωσης κάθε ονείρου.
Στον εκδοτικό χώρο, ο Λεωνίδας Κουρσούμης είναι γνωστός ως «ο παλαιός των ημερών στα βιβλία». Δεν ήταν η πρώτη φορά που πήγαινα να τον συναντήσω. Όμως τώρα το ραντεβού μας δόθηκε στο νέο του «αρχηγείο», στην οδό Γραβιάς 9-11, στο κέντρο της Αθήνας. Η καινούργια έδρα του, στον κατεξοχήν δρόμο του βιβλίου, δικαιώνει την προσπάθεια ενός ανθρώπου που κατάφερε όχι μόνο να ξεφύγει ο ίδιος από το να ζει στον δρόμο, αλλά επίσης να οραματιστεί και να υλοποιήσει ένα σχέδιο που θα έδινε δουλειά και σε άλλους ανθρώπους δίχως σταθερή στέγη.
Ο Λεωνίδας Κουρσούμης με ξεναγεί στις νέες εγκαταστάσεις της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Ανέστιος - Παλαιοβιβλιοπωλείο των Αστέγων». Ο χώρος, που λειτουργούσε σαν αποθήκη, έχει μεταμορφωθεί ολοκληρωτικά. Βαδίζουμε ανάμεσα σε καλοσυντηρημένες βιβλιοθήκες, κοντοστεκόμαστε μπροστά σε σπάνιες εκδόσεις, σε εξαντλημένα και δυσεύρετα βιβλία, που κουβαλούν τη δική τους ιστορία από το προηγούμενο ανθρώπινο άγγιγμα, και κουβεντιάζουμε.
«Αν κάτι μου έμαθε ο δρόμος, είναι πως κανένας δεν ενδιαφέρεται», λέει. «Υπάρχει μεγάλη υποκρισία σε σχέση με την αστεγία. Αν ήθελαν, θα μπορούσαν να έχουν λύσει το πρόβλημα. Είναι υποκριτική η στάση όλων. Τα υπνωτήρια δεν λύνουν τίποτα. Έχω ακούσει πως πληρώνουν ανθρώπους για να δεχτούν να πάνε στα υπνωτήρια. Στο Υπνωτήριο του Δήμου Αθηναίων έχει 400 θέσεις, κάτι που είναι εξαιρετικό, αλλά οι μισές είναι άδειες. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν πλησιάζουν σωστά τους αστέγους. Ξέρετε, οι άνθρωποι έχουν πρόβλημα προσαρμογής, φοβούνται να χάσουν την καβάτζα τους. Χρειάζονται άλλη προσέγγιση».
Το παλαιοβιβλιοπωλείο της ανθρωπιάς
Πριν από λίγα χρόνια τον είχα συναντήσει σε ένα ισόγειο, στην οδό Κωνσταντίνου Θεοτόκη 5, στα Άνω Πατήσια. Ήταν ο χώρος που είχε αρχίσει να στεγάζει το «παλαιοβιβλιοπωλείο της ανθρωπιάς», κάποιο καιρό αφότου ο ίδιος είχε μείνει ανέστιος. Στόχος ήταν ένα συνεργατικό εγχείρημα αλληλεγγύης, που θα προσέφερε σταθερή απασχόληση σε άτομα «κάποιας ηλικίας που έχουν μείνει δίχως σταθερή δουλειά και μόνιμη κατοικία»
«Ξεκινήσαμε τρεις άστεγοι», θυμάται. «Εγώ, ο Αντώνης και ο Αλέξανδρος. Ο σκοπός αρχικά ήταν να φτιάξουμε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο και να μοιραζόμαστε τα έσοδα για να έχουμε ένα σπίτι. Κάποια στιγμή, απευθύνθηκα στο περιοδικό δρόμου Σχεδία για να ζητήσω να δουλέψουν για εμάς κάποιοι άστεγοι».
Στο αριθμό 5 της Κωνσταντίνου Θεοτόκη κοιμόταν σε ένα δωμάτιο-αποθήκη, σε έναν κόκκινο καναπέ φορτωμένο πράγματα. Για ώρες, βυθιζόταν στις σελίδες των νεοαφιχθέντων τόμων. Λίγο καιρό μετά, χάρη στην ανταπόκριση του κόσμου, «τον ποταμό της αγάπης των βιβλίων», όπως λέει χαρακτηριστικά, το παλαιοβιβλιοπωλείο μετακόμισε στην Πειραιώς 132, όπου λειτούργησε για κάποιον καιρό ως εκθετήριο και αποθήκη.
Ο Λεωνίδας Κουρσούμης δεν έπαψε ωστόσο να αναζητά τον κατάλληλο χώρο για να στεγάσει το παλαιοβιβλιοπωλείο. Τον βρήκε στη Γραβιάς, τον ανέστησε και τον πλημμύρισε βιβλία. Τα σχέδιά του μοιάζουν να μην σταματούν ποτέ.
«Θέλουμε να ψηφιοποιήσουμε τα σπάνια βιβλία για να είναι προσβάσιμα στο ίντερνετ και να κάνουμε eshop. Σχεδιάζουμε να λειτουργήσουμε εργαστήριο για τη συντήρηση των βιβλίων, πρωτοβουλία που θα ανοίξει άλλες τρεις θέσεις εργασίας. Παράλληλα, αναζητούμε ακόμα μια αποθήκη για να βάλουμε όλα τα βιβλία που έχουν μείνει στην Πειραιώς και τα καταλογογραφήσουμε».
Τα γυρίσματα της τύχης
Ο Λεωνίδας Κουρσούμης μετρά 54 χρόνια εμπειρίας στα βιβλία. Δούλευε σε βιβλιοπωλείο από τα φοιτητικά του χρόνια, στη Θεσσαλονίκη, όταν σπούδαζε στο Οικονομικό της Νομικής. Μέχρι το 1981, ασχολήθηκε με τα εκδοτικά και κινούνταν πάντα στην εκδοτική και βιβλιοπωλική πιάτσα. Στη συνέχεια, ασχολήθηκε με τα φοροτεχνικά μέχρι το 1994, για να επιστρέψει και πάλι στα βιβλία.
Το 1997, θυμάται, είχε χρηματοδοτήσει ένα τεύχος για την αστεγία στη Θεσσαλονίκη. «Φανταστείτε, πριν από 25 χρόνια είχαμε βγάλει ένα περιοδικό 48 σελίδων για τους ανθρώπους που ζούσαν τότε στον δρόμο». Στο ηχόχρωμα της φωνής του διαφαίνεται η παραδοξότητα της διαπίστωσης που κάνει. Σαν να ακούει τον εαυτό του πρώτη φορά.
Συνεχίζουμε την ξενάγηση στα ράφια με την ποίηση, τη φιλοσοφία, τα ταξίδια. Αυτό που κρατά από τη δική του περιπλάνηση είναι πως δεν πρέπει ποτέ να αφήνεσαι. «Ας πιαστείς από κάτι, ας είναι και από ένα όνειρο».
Ο Λεωνίδας Κουρσούμης αφηγείται την ιστορία του
«Δεν απέχει πολύ ο δρόμος. Μπορεί να συμβεί στον καθένα από εμάς. Μου έκαναν έξωση γιατί δεν μπορούσα να πληρώσω το νοίκι. Είπα στον ιδιοκτήτη πως θα καθυστερήσω ένα ενοίκιο, γιατί εκείνο το διάστημα δεν είχα καθόλου έσοδα. Με έβγαλε λοιπόν έξω και αμέσως μετά νοίκιασε το σπίτι πιο ακριβά. Δεν είναι εύκολο να νοικιάσεις ένα διαμέρισμα πια. Συνέχισα να ψάχνω δουλειά αλλά δεν έβρισκα.
»Είχα απολυθεί από τον εκδοτικό οίκο όπου εργαζόμουν. Διαχειριζόμουν τη παραγωγή και 85 ανθρώπους. Ήμουν υπεύθυνος. Στη συνέχεια και μέχρι το 2016 είχα εργαστεί σε διάφορες εκδοτικούς οίκους περιστασιακά. Παλιότερα είχα τη δική μου επιχείρηση, ένα φοροτεχνικό γραφείο στην Κρήτη, όπου ζούσα με την τότε σύζυγό μου. Όταν μετακόμισα στην Αθήνα, μετά το διαζύγιο μου, απασχολήθηκα στον εκδοτικό τομέα. Μέχρι που έμεινα χωρίς δουλειά.
»Σκέφτομαι πως τότε έκανα κάποιες λάθος επιλογές και αφέθηκα. Νομίζω πως βίωσα μια κατάθλιψη. Έτσι εξηγώ τώρα, εκ των υστέρων, την παραίτηση μου από όλα. Τελείωσαν όλες οι οικονομίες και αναγκάστηκα να φύγω από το διαμέρισμα μου στην Κυψέλη και να ζήσω στον δρόμο, σε ηλικία 67 ετών.
»Μάλλον λόγω της κατάθλιψης βίωσα την αστεγία στωικά. Απευθύνθηκα σε κάποιους, αλλά τίποτα. Βρέθηκα στον δρόμο χωρίς να το ξέρουν οι περισσότεροι. Ήμουν περήφανος. Μόνο μία φορά είχα κοιμηθεί σε υπνωτήριο. Δεν ήθελα να ξέρουν πως ήμουν άστεγος.
»Οι περισσότεροι έμαθαν πως είμαι άστεγος όταν πλέον έγινε γνωστό το παλαιοβιβλιοπωλείο. Μέχρι τότε περιπλανιόμουν, κοιμόμουν στο σταθμό των ΚΤΕΛ. Στο ΚΤΕΛ Λιοσίων θα μπορούσαν να μου στήσουν άγαλμα. Κάποιες μέρες πήγαινα σε ένα βιβλιοπωλείο στη Θήβα που το είχαν δυο φίλοι και τους βοηθούσα με τις παραγγελίες. Με τα χρήματα που μου έδιναν, περνούσα μερικές μέρες. Μερικές φορές τους ζητούσα να μείνω το βράδυ εκεί και να κάνω ένα μπάνιο.
»Κάποιες μέρες έτρωγα σε συσσίτια. Πολλές φορές, από τα βιβλία που μάζευα από τους κάδους και πούλαγα στα παλαιοβιβλιοπωλεία στο Μοναστηράκι, μπορούσα να αγοράσω ένα σουβλάκι. Τότε ήρθε και η ιδέα. Γιατί να δίνουμε 40 με 50 βιβλία για 10 ευρώ; Είχα αρχίσει να βγαίνω από τη φάση παραίτησης και να λέω ότι κάτι πρέπει να γίνει. Έστυψα το μυαλό μου και κατέληξα: Να ανοίξουμε εμείς ένα παλαιοβιβλιοπωλείο.
»Όταν το κάναμε και αρχίσαμε να μαζεύουμε βιβλία στην Κωνσταντίνου Θεοτόκη, έναν χώρο ευγενική παραχώρηση από μια φίλη γραφίστρια, στα Άνω Πατήσια, είδα πως η ανταπόκριση του κόσμου είναι μεγάλη. Όλοι ήθελαν να μας προσφέρουν, από βιβλία, κοσμήματα, ρούχα, χρηστικά αντικείμενα. Και αυτό συνεχίζεται».
Το Παλαιοβιβλιοπωλείο και η Μαριάννα
Ο Λεωνίδας Κουρσούμης μού συστήνει τη Μαριάννα, τον άνθρωπο που θα συνεχίσει το έργο του όταν εκείνος δεν θα είναι πια εδώ: «Η Μαριάννα είναι σπουδαίος άνθρωπος, που έχει δέσει πάρα πολύ με το συνεργατικό εγχείρημα. Έχει υπάρξει άστεγη και έχει γνώσεις για τον χώρο του βιβλίου. Τη γνώρισα όταν ήμασταν στην Πειραιώς. Θα τη γνωρίσετε και θα καταλάβετε».
Η Μαριάννα ταξινομεί βιβλία με ευλάβεια στις βιβλιοθήκες της οδού Γραβιάς. Ξεκίνησε τη συνεργασία της με το Παλαιοβιβλιοπωλείο όταν ακόμα είχε την έδρα του στην Πειραιώς, όπου πήγαινε ξανά και ξανά και χανόταν ανάμεσα στα βιβλία. Μέχρι που ο Λεωνίδας Κουρσούμης τής πρότεινε συνεργασία.
«Μου έδωσε δουλειά, μου άνοιξε την αγκαλιά του χωρίς να ρωτήσει τίποτα», λέει η ίδια. «Μου έδωσε μια ευκαιρία να κάνω επανεκκίνηση, να φανώ χρήσιμη. Με έκανε να πιστέψω πως, όπως τα κατάφερε εκείνος, θα τα καταφέρω κι εγώ. Ο άνθρωπος που βρίσκεται στον δρόμο χρειάζεται κίνητρο, να δουλέψει, να νιώσει χρήσιμος. Αν δεν μπορείς να προσφέρεις, δεν μπορείς να δεχτείς. Αν έχεις βιώσει όλα αυτά, δεν μπορείς να ησυχάσεις όσο ξέρεις πως υπάρχουν άνθρωποι στην αστεγία, στην αφαγία. Θεωρούμε δεδομένα πράγματα που δεν είναι».
Η Μαριάννα αφηγείται την ιστορία της
«Έμεινα άστεγη μετά από έναν χωρισμό. Είχα επενδύσει σε μια σχέση. Είχα γίνει ερωτική μετανάστρια και είχα φύγει για να ζήσω μαζί του στην επαρχία. Μετά τον χωρισμό, επέστρεψα στην Αθήνα. Δεν είχα στήριξη από οικογένεια, ενώ παράλληλα είχα ένα πρόβλημα υγείας στη μέση. Βρέθηκα στον δρόμο. Ζούσα για πέντε μήνες σε ένα αμάξι χωρίς να οδηγώ.
»Στα Υπνωτήρια φοβόμουν να κοιμηθώ. Δεν υπάρχουν συνήθως γυναίκες. Στον δρόμο γνώρισα αρκετούς ανθρώπους. Είχαμε κοινή πορεία, αλλά δεν είχα κοινό στόχο. Οι περισσότεροι είχαν διάφορες εξαρτήσεις. Κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών χρησιμοποιούσα τις τουαλέτες ενός σούπερ μάρκετ στο Κερατσίνι.
»Προσπάθησα να πάρω ένα επίδομα και βίωσα έναν παραλογισμό. Για να πάρεις επίδομα, θα πρέπει η Πρόνοια να πιστοποιήσει πως είσαι άστεγη με σταθερό σημείο και μετά να δηλώσεις μια διεύθυνση σπιτιού για να το πάρεις. Δεν παίρνεις επίδομα όμως αν δεν έχεις μια διεύθυνση σπιτιού ή αν δεν είσαι σε κάποια δομή. Επιπλέον, έπρεπε η γειτονιά να πιστοποιήσει πού κοιμόμουν.
»Εγώ όμως ντρεπόμουν και δεν ήθελα να δείχνω άστεγη στη γειτονιά της μητέρας μου. Δεν είχα ζητήσει να με βοηθήσει κανένας, από περηφάνια. Ξέρετε, οι άστεγοι δεν θέλουν να τους δώσετε φαγητό ή ρούχα. Αυτά λίγο πολύ τα βρίσκουν και μόνοι τους. Αυτό που χρειάζονται είναι δουλειά, μια ευκαιρία να δώσουν, για να μπορέσουν να δεχτούν».
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
