Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΟΡΤΩ ΣΕ ΜΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

«Είμαι ο διπολικός, αλκοολικός γιος μιας διπολικής, αλκοολικής μάνας», λέει χωρίς περιστροφές ο Αύγουστος Κορτώ, σε μια συνέντευξη που ξεκινάει από την προσωπική του απόφαση να μιλάει ανοιχτά για ό,τι αντιμετωπίζει, με ένα βασικό ζητούμενο: να καταπολεμηθεί το στίγμα που περιβάλλει τα ψυχικά νοσήματα στην Ελλάδα.

Δεν είναι εύκολο να κάνεις σε κάποιον ερωτήσεις για την ψυχική του υγεία. Μπορεί να είναι δύσκολο ακόμα κι αν είναι δικός σου άνθρωπος – πόσο μάλλον όταν πρόκειται για κάποιον που δεν γνωρίζεις προσωπικά. Το σκεφτόμουν καθώς προετοίμαζα τη συνέντευξη με τον Αύγουστο Κορτώ, παρότι είχαμε εξαρχής συμφωνήσει ότι το θέμα μας θα ήταν ακριβώς αυτό: η ψυχική υγεία.

Αφορμή στάθηκε μια ανάρτηση που έκανε ο ίδιος ο Κορτώ στο facebook, στην οποία ανέφερε μεταξύ άλλων: «Πρέπει να μοιραστούμε, όσοι αντέχουμε, τις ιστορίες μας: τον πόνο και το σκοτάδι και την απελπισία μας, αλλά και τις μικρές και μεγάλες νίκες, την κατάκτηση της ομαλότητας, της νορμοθυμίας, της ευτυχίας, που είναι ο ψυχικός προορισμός του ανθρώπου. Να φροντίσουμε, σε δέκα, είκοσι χρόνια να μη μένει κανένας αβοήθητος λόγω στενομυαλιάς και μικροψυχίας».

Λίγες μέρες νωρίτερα, εγώ ο ίδιος είχα αποφασίσει να γράψω στο OW μια προσωπική μαρτυρία για την «αναμέτρησή» μου με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Κάπως έτσι βρήκα το θάρρος να ζητήσω τη συνέντευξη από τον Αύγουστο Κορτώ και η συγκυρία αποδείχτηκε ευνοϊκή. «Μέχρι την κυκλοφορία του καινούριου βιβλίου, έχω μια βδομάδα σχετικά χαλαρή», μου απάντησε με μέιλ. «Αν θέλετε να μου στείλετε ερωτήσεις, μετά χαράς να μιλήσουμε περί ψυχικής υγείας».

Σε εκείνη τη φάση δεν ήξερα ότι το νέο βιβλίο του Κορτώ, «Η μικρή λέξη αγάπη», που μόλις κυκλοφόρησε, έχει ένα θέμα που προσφέρεται για να πεις πολλά. Ηρωίδα του είναι η Μάντια, «μια κοπέλα που διδάχτηκε τη βία από μικρή: την είδε στο πρησμένο πρόσωπο της μάνας της, την υπέμεινε απ’ το χέρι του πατέρα της που ήταν νόμος στο σπίτι». Και βιώνει ως ενήλικη την κακοποίηση από έναν άνθρωπο τον οποίο θεώρησε σωτήρα της.

Μια συζήτηση για την ψυχική υγεία δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο σημαντική από μια συζήτηση για τη βία. Είναι δυο θέματα πάρα πολύ σοβαρά. Αν υπάρχει μία διαφορά, είναι ότι για το ένα μιλάμε μάλλον περισσότερο απ’ ό,τι για το άλλο. Μην παρεξηγηθώ, δεν λέω σε καμιά περίπτωση ότι δεν χρειάζεται να μιλάμε ακόμα περισσότερο για τη βία. Απλώς θεωρώ ότι μπορεί να μας ωφελήσει ως κοινωνία να μιλάμε περισσότερο και πιο ανοιχτά και για την ψυχική υγεία. Κι αυτό κάνουμε με τον Αύγουστο Κορτώ.

Ο Αύγουστος Κορτώ μιλάει ανοιχτά

– Kαθώς σκεφτόμουν τι θα ήθελα να σε ρωτήσω ένιωσα λίγο αδιάκριτος – σε βαθμό που αναρωτιέμαι πόσο ακόμα κι εγώ ο ίδιος θεωρώ το θέμα της ψυχικής υγείας «ταμπού». Πώς βρήκες εσύ το προσωπικό σου «μέτρο» για το τι μοιράζεσαι με τον κόσμο; Και γιατί το μοιράζεσαι;

Ένα μέρος της κοινοποίησης της ψυχικής νόσου μου έχει να κάνει με την κάθαρση: η ομολογία του προβλήματος το αλαφραίνει. Αλλά ακόμα περισσότερο βαραίνει μέσα μου το χρέος να καταπολεμήσω, στον βαθμό που μπορώ, το στίγμα που ακόμα περιβάλλει τα ψυχικά νοσήματα στην Ελλάδα. Άνθρωποι υποφέρουν αβοήθητοι επειδή οι προκαταλήψεις και η άγνοια δαιμονοποιούν ακόμα την ψυχιατρική επιστήμη και την ψυχοφαρμακολογία. Αν η δική μου φωνή μπορεί να προσφέρει ανακούφιση, παρηγοριά ή δύναμη έστω και σ’ έναν πάσχοντα, οφείλω να φωνάζω. Και μακάρι να είχαμε περισσότερες φωνές, ώστε η κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, οι κρίσεις άγχους και πανικού να ήταν απαλλαγμένες απ’ τη βαριά, άδικη και καταστροφική σκιά που τις πλακώνει.

– Έχεις έρθει αντιμέτωπος με ανθρώπους που παρερμηνεύουν ή παρεξηγούν τα λεγόμενα και τις προθέσεις σου; Που σε αντιμετωπίζουν στερεοτυπικά;

Όχι πολλούς, παραδόξως – μα, απ’ την άλλη, αν κάποιος πιστεύει ότι τα ψυχικά νοσήματα αντιμετωπίζονται με συμβουλές του πνευματικού του, φέρ’ ειπείν, είναι μάλλον απίθανο να με διαβάζει. Θεωρώ πως όσοι με διαβάζουν καταλαβαίνουν πως δεν έχω τίποτα να κερδίσω, προσωπικά, με αυτόν τον ακτιβισμό. Απεναντίας, πολλές φορές η διαρκής εκσκαφή του καταθλιπτικού βιώματος με φθείρει. Αλλά, αν δεν βάλουμε ένα χεράκι οι ρυθμισμένοι, οι θεραπευμένοι, για να βοηθήσουμε του αρρύθμιστους, τους τυραννισμένους, ποιος θα βοηθήσει;

– Έχεις περάσει φάσεις που ντρεπόσουν για ό,τι σου συμβαίνει;

Σαφώς. Η αυτομομφή –το αίσθημα ότι είσαι αξιοθρήνητος, άχρηστος, βάρος της γης– είναι το συνηθέστερο συναίσθημα της κλινικής κατάθλιψης. Όσο νοσείς, νιώθεις ότι η αρρώστια σου –η «κατάντια» σου– είναι, εν μέρει, ηθική αδυναμία. Αλλά όλα αυτά τα αισθήματα αντιμετωπίζονται και κατανικώνται, με τη συστηματική ψυχοθεραπεία, ή/και την ανάλυση, ή/και την αγωγή.

Ο Αύγουστος Κορτώ και η σχέση με τη μητέρα του

– Δεν μπορώ να μην σκεφτώ και την ιστορία της μητέρας σου, την οποία άλλωστε εσύ ο ίδιος μοιράστηκες μαζί μας με το «Βιβλίο της Κατερίνας». Δίστασες ποτέ πριν το κάνεις;

Όχι, καθόλου. Ήταν μια ιστορία που έπρεπε να πω, τη δεδομένη στιγμή, κι αυτό έκανα. Χρωστώ τεράστια ευγνωμοσύνη στο αναγνωστικό μου κοινό, αλλά όταν γράφω δεν σκέφτομαι την υποδοχή που θα έχει το βιβλίο. Το μόνο που με απασχολεί είναι η ανάγκη της γραφής, και οι ανάγκες της αφήγησης.

– Έχεις αισθανθεί να «μπλέκεται» η δική της περίπτωση με τα δικά σου προβλήματα;

Φυσικά: είμαι ο διπολικός, αλκοολικός γιος μιας διπολικής, αλκοολικής μάνας. Έχω κάνει απόπειρες, όπως κι η Κατερίνα. Έχω παλέψει πολύ για να συνειδητοποιήσω ότι, όσο κι αν μοιάζουμε, είμαστε απέραντα διαφορετικοί άνθρωποι.

– Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που έπρεπε να υπερβείς για να φτάσεις σήμερα όπως έχεις πει στο σημείο της νορμοθυμίας;

Πέρα απ’ τις περιόδους της ενεργής νόσου –κλινικές καταθλίψεις, ψυχωσικά επεισόδια– χρειάστηκε να υπερβώ κι εγώ το στίγμα, να αποδεχθώ ότι είμαι διπολικός, ότι χρειάζομαι παρακολούθηση και αγωγή διά βίου. Τρομερό εμπόδιο, επιπλέον, υπήρξε η διπολική μητέρα μου. Αγωνίστηκα χρόνια για να απαλλαγώ απ’ τη νοσηρή ταύτιση με την Κατερίνα. Και φυσικά, ο αγώνας συνεχίζεται. Η νορμοθυμία δεν είναι εγγυημένη – τίποτα δεν είναι εγγυημένο στην ψυχική νόσο. Γι’ αυτό πάω στον γιατρό.

Ψυχική νόσος και ορατότητα

– Η ψυχοθεραπεία είναι μια διαδικασία που απαιτεί υπομονή και χρόνο, ενώ έχει και σημαντικό κόστος. Πώς διαχειρίζεσαι αυτές τις παραμέτρους;

Αυτό είναι το πλέον ακανθώδες ζήτημα της ψυχικής υγείας στη χώρα μας. Υπάρχουν κέντρα ψυχικής υγείας, στα οποία μπορεί να κάνει κάποιος μια-δυο συνεδρίες τη βδομάδα, με μικρό κόστος, αλλά αν χρειάζεται κάτι ακόμα πιο εντατικό, η οικονομική παράμετρος είναι αμείλικτη. Η ανάλυση, που όχι απλώς με βοήθησε αλλά με μεταμόρφωσε, είναι μια διαδικασία που απαιτεί μίνιμουμ δυο συνεδρίες τη βδομάδα – κι είναι ακριβό σπορ. Αλλά για μένα ήταν ζήτημα επιβίωσης: είχε συμπέσει, μάλιστα, με την κρίση, και για χρόνια τη βγάζαμε χωρίς καμιά σπατάλη, χωρίς εξόδους – ούτε για καφέ.

– Πού θα έλεγες ότι βρίσκεται η ελληνική κοινωνία στην πορεία προς το να αντιμετωπίζει τα ψυχικά νοσήματα όπως μια οποιαδήποτε σωματική νόσο; Έχει μπει σε μια πορεία «απομυθοποίησης» ή απέχουμε ακόμα;

Τα πράγματα είναι απείρως καλύτερα και πιο ανθρώπινα απ’ ό,τι πριν σαράντα χρόνια. Έχουμε περισσότερους και καλύτερους ψυχιάτρους, με σοβαρή ψυχοθεραπευτική επάρκεια, έχουμε μακράν καλύτερα φάρμακα, και το σκοτάδι της άγνοιας έχει αρχίσει να διασκεδάζεται. Όμως, έχουμε χρόνο ακόμα μέχρι να εξισώσουμε τα ψυχικά νοσήματα με τα σωματικά, και να τα απαλλάξουμε απ’ το ενοχικό τους φορτίο.

– Μιλώντας για την ανάγκη να μιλάμε ανοιχτά για την ψυχική υγεία, σκέφτομαι ότι είναι ένα θέμα ορατότητας – κι αυτό το «visibility» είναι μια έννοια που έχει συνδεθεί με τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Ως μέλος της, εσύ αισθάνεσαι ότι υπάρχει κάποια αναλογία;

Η κοινότητα έχει βρει ευτυχώς πολλές βροντερές, ευεργετικές φωνές – όχι ότι δεν χρειάζονται κι άλλες, αλλά έχουν γίνει σημαντικά βήματα, σε επίπεδο κοινωνίας, νομοθεσίας. Ο ακτιβισμός της ψυχικής νόσου, απ’ την άλλη, είναι πρακτικά ανύπαρκτος: δεν είμαστε ούτε δέκα άνθρωποι που να μιλάμε ανοιχτά για την αρρώστια μας.

– Νιώθεις ακτιβιστής; Και μιλάω τόσο για το πεδίο της ομοφυλοφιλίας όσο και εκείνο της ψυχικής υγείας.

Έχω στον νου μου τη λέξη ακτιβισμός ως μια διαδικασία μαχητική, στον δρόμο, με μεγάλο προσωπικό τίμημα. Σαφώς, ο διαδικτυακός ακτιβισμός εδώ και χρόνια έχει καταφέρει σπουδαία πράγματα. Μολαταύτα, προτιμώ να σκέφτομαι το ότι γράφω και μοιράζομαι στο πλαίσιο της απλής κι αυτονόητης αλληλεγγύης. Η αλληλοβοήθεια μπορεί να είναι πιο υπόκωφη απ’ τον ακτιβισμό, αλλά έχει αποτελέσματα: όπως είπα πριν, και έναν να βοηθήσεις, κι αυτός άλλον ένα, είναι μεγάλη υπόθεση.

– Τι πραγματεύεται το καινούριο σου βιβλίο, «Η μικρή λέξη αγάπη»;

Είναι η προσπάθειά μου να κατανοήσω το ειδεχθές φαινόμενο της κακοποίησης των γυναικών. Πρόκειται για την ιστορία μιας κοπέλας που μεγαλώνει υφιστάμενη τη σωματική κακοποίηση του πατέρα της, κι όταν το σκάει απ’ το σπίτι, πέφτει στα δίχτυα ενός άλλου, πιο ύπουλου κακοποιητή. Ελπίζω η αφήγηση της Μάντιας να βοηθήσει, πέραν της αναγνωστικής ευχαρίστησης, στην ελάχιστη, έστω, διαλεύκανση αυτού του απάνθρωπου φαινομένου.

Η ΜΙΚΡΗ ΛΕΞΗ ΑΓΑΠΗ

Εκδόσεις Πατάκη

Αγόρασέ το

greekbooks.gr

– Ζούμε σε μια εποχή τόσο απρόβλεπτη, που το να σκέφτεται κανείς το μέλλον είναι ούτως ή άλλως μια δύσκολη, ίσως και ουτοπική άσκηση. Εσύ σκέφτεσαι το μέλλον;

Όχι πολύ. Πέρα απ’ την επόμενη βδομάδα, όλα μου φαίνονται χαοτικά. Κάνω σχέδια, εννοείται, αλλά πιστεύω στο μέλλον μόνο όταν γίνεται παρόν.