ΝΟΜΠΕΛ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 2022: Η ΑΝΙ ΕΡΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΔΙΚΙΑΣ

Στα 82 της χρόνια, η Ανί Ερνό έγινε η 17η γυναίκα –και η πρώτη Γαλλίδα– στην οποία απονέμεται το Νόμπελ Λογοτεχνίας, στις συνολικά 119 βραβεύσεις του θεσμού. Και δήλωσε ότι θα συνεχίσει να μάχεται ενάντια σε οποιασδήποτε μορφής αδικίας, είτε είναι κατά των γυναικών, είτε κατά αυτών που ονομάζει κυριαρχημένους.

Το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2022 απονεμήθηκε από τη Σουηδική Ακαδημία στην 82χρονη συγγραφέα Ανί Ερνό, για «το θάρρος και τη χειρουργική ακρίβεια με την οποία αποκαλύπτει τις ρίζες, τις αποξενώσεις και τους συλλογικούς περιορισμούς της προσωπικής μνήμης». Μετά τη σχετική ανακοίνωση, παρατηρήθηκε μια διχογνωμία –όπως για το καθετί στις μέρες μας– κυρίως στο ελληνικό διαδίκτυο, όσον αφορά την απόδοση του βραβείου στην Γαλλίδα συγγραφέα.

Βασικά αντεπιχειρήματα των επικριτών είναι το «άδειο», «αντιλογοτεχνικό» ύφος της Ερνό, το γεγονός ότι σπουδαίοι εν ζωή συγγραφείς δεν έχουν πάρει το Νόμπελ (ενδεικτικά αναφέρω τους Κόρμακ ΜακΚάρθυ, Τόμας Πίντσον, Μίλαν Κούντερα) και ότι εκλαμβάνουν τη βράβευση ως πολιτική δήλωση της Ακαδημίας, επειδή η Αννί Ερνό είναι γυναίκα και έχει ασχοληθεί με το θέμα των αμβλώσεων, που φέτος δέχτηκαν ένα ισχυρό πλήγμα στις ΗΠΑ.

Άλλωστε, πολιτική χροιά φάνηκε είχε και το Νόμπελ Ειρήνης 2022, με τη βράβευση ακτιβιστών οι οποίοι καταδικάζουν με τις πράξεις τους την επιθετική πολιτική της Ρωσίας και των συμμάχων της.

Ένα «αγωνιστικό» Νόμπελ Λογοτεχνίας

Στη χώρα της, η Ανί Ερνό θεωρείται μία από τους σημαντικότερους Γάλλους συγγραφείς εν ζωή και ίσως η σημαντικότερη χρονογράφος της Γαλλίας των τελευταίων πενήντα ετών. Το Νόμπελ Λογοτεχνίας έρχεται να επισφραγίσει την ήδη πολυβραβευμένη πορεία της. Πολιτικά στρατευμένη, υπέρμαχος της αυτονομίας της Παλαιστίνης, υπέρ των διαδηλώσεων του κινήματος των Κίτρινων Γιλέκων το 2018, υπέρ του δικαιώματος της επιλογής των γυναικών στο θέμα της άμβλωσης, η Ερνό με το έργο και τις δηλώσεις της στάθηκε πάντα στο πλευρό των καταπιεσμένων.

H ίδια δήλωσε μετά την ανακοίνωση για το Νόμπελ: «Αισθάνομαι ότι με το βραβείο έχω μια καινούρια ευθύνη. Η ευθύνη αυτή αφορά τη συνέχιση του αγώνα κατά της αδικίας. [...] Οποιασδήποτε μορφής αδικίας, είτε είναι κατά των γυναικών, είτε κατά αυτών που ονομάζω κυριαρχημένους. Μπορώ να σας πω ότι θα μάχομαι μέχρι την τελευταία μου πνοή για να μπορούν οι γυναίκες να επιλέξουν να γίνουν μητέρες ή όχι. Είναι θεμελιώδες δικαίωμα. Η αντισύλληψη και το δικαίωμα στην άμβλωση βρίσκονται στον πυρήνα της ελευθερίας των γυναικών».

 

Αυτοβιογραφία και μυθοπλασία μαζί

Η Ανί Ερνό γεννήθηκε το 1940 στο Λιλμπόν της Νορμανδίας, όπου οι γονείς της είχαν ένα καφενείο-παντοπωλείο. Το περιβάλλον της εργατικής τάξης μέσα στο οποίο μεγάλωσε αποτελεί ένα από τα κύρια θέματα του έργου της. Σπούδασε στα πανεπιστήμια της Ρουέν και του Μπορντώ, από όπου απέκτησε το πτυχίο της δασκάλας και ανώτερο πτυχίο στη σύγχρονη λογοτεχνία.

Η λογοτεχνική της καριέρα ξεκινά το 1974, με το «Les Armoires vides» (Οι άδειες ντουλάπες), ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Μετά στρέφεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στην αυτοβιογραφία και τη μυθοπλαστική αυτοβιογραφία. Πρόκειται για το «autofiction», ένα λογοτεχνικό υποείδος που συνθέτει την αυτοβιογραφία (auto) με τη μυθοπλασία (fiction).

Παρότι συνήθως τα έργα της κατηγοριοποιούνται στα παραπάνω είδη, η Ερνό τα υπερβαίνει, αποκλίνοντας σημαντικά από την παραδοσιακή τους μορφή. Τα κείμενά της αποτελούν συνθέσεις προσωπικών εμπειριών και ιστορικών γεγονότων, ιδωμένων μέσα από το πρίσμα της υποκειμενικότητάς της.

Το ύφος της, απογυμνωμένο από λογοτεχνικές φιοριτούρες, σχεδόν ντοκιμαντερίστικο, διακρίνεται για την αμεσότητα και τη λιτότητά του, παραμένοντας προσβάσιμο σε όλους. Η Ερνό εφορμάται από γεγονότα της ζωής της για να μιλήσει για θέματα που αφορούν τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, την οικογένεια, τον έρωτα, την εργατική τάξη και την κοινωνική ανισότητα. Έχει γράψει πάνω από 20 βιβλία μέχρι σήμερα και θεωρείται μία από τις πιο πετυχημένες Γαλλίδες συγγραφείς.

«Ο Τόπος», του 1983, αναφέρεται στην αποξένωση με τον πατέρα και την τάξη της: «[...] όταν μπήκα στον κόσμο των μορφωμένων αστών», όπως γράφει χαρακτηριστικά. Το «Μια Γυναίκα», του 1987, μιλάει για τη σχέση με τη μητέρα και την απώλειά της.

Στο «Πάθος», του 1991 (εκδόσεις Χατζηνικολή, σε μετάφραση του Χάρη Παπαδόπουλου - εξαντλημένο σήμερα), μιλάει για το δικαίωμα της γυναίκας στον έρωτα και τη σεξουαλικότητα. Σε αυτό βασίστηκε η ομότιτλη ταινία που συμμετείχε στο Φεστιβάλ Καννών το 2020.

 

 

«Το γεγονός», του 2000, αφηγείται την εμπειρία με την –παράνομη τότε– έκτρωση στα 23 της χρόνια, τη δεκαετία του ’60.

Και αυτό μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη, κερδίζοντας τον Χρυσό Λέοντα στο φεστιβάλ Βενετίας 2021.

 

Τα βραβευμένα «Χρόνια»

Το βιβλίο «Τα Χρόνια», του 2008, αποτελεί έναν σταθμό στο έργο της για πολλούς λόγους. Είναι η πρώτη φορά που η Ερνό υιοθετεί την αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο: το «εγώ» γίνεται «αυτή». Έτσι, απομακρύνεται από την «καθαρή» αυτοβιογραφία, δημιουργώντας κάτι καινούριο που η ίδια ονομάζει «autobiographie impersonelle»: απρόσωπη αυτοβιογραφία.

Για πρώτη φορά επίσης προχωρά σε μια μεγαλύτερη σύνθεση, σε αντίθεση με τα σχετικά σύντομα –τα περισσότερα περίπου 100 σελίδων– αφηγήματά της. Θα λέγαμε ότι σε αυτό το ιδιαίτερα προσωπικό χρονικό, που αφηγείται το διάστημα 1941-2006, συνοψίζει τη μέχρι τότε πορεία της και τις θεματικές που διατρέχουν το έργο της.

Βραβεύτηκε για «Τα Χρόνια» με τα Βραβεία Μαργκερίτ Ντιράς και Φρανσουά Μοριάκ το 2008, για να ακολουθήσει το πολύ σημαντικό Βραβείο της Γαλλικής Γλώσσας για το σύνολο του έργου της, επίσης το 2008. Ακόμη, με αυτό το βιβλίο γνώρισε ευρύτερη αναγνώριση εκτός των γαλλικών συνόρων, ειδικά μετά την υποψηφιότητα για το Διεθνές Βραβείο Booker το 2019.

Πέρα από την ανδροκρατία

Στην ιστορία των βραβείων, οι άντρες που έχουν τιμηθεί με Νόμπελ Λογοτεχνίας υπερτερούν συντριπτικά: από τις 119 βραβεύσεις του θεσμού, μόνο 17 ήταν μέχρι σήμερα σε γυναίκες. Ωστόσο, οι πέντε από αυτές έχουν βραβευτεί  την τελευταία δεκαετία (Άλις Μανρό το 2013, Σβετλάνα Αλεξίεβιτς το 2015, Όλγκα Τοκάρτσουκ το 2018, Λουίζ Γκλικ το 2020 και τώρα η Ερνό), δείχνοντας μια τάση της Ακαδημίας να απομακρυνθεί από την ανδροκρατία των βραβεύσεων του παρελθόντος.

Ωστόσο, δεν είμαι της γνώμης ότι η Σουηδική Ακαδημία κατέληξε στη βράβευση της Ερνό απλώς και μόνο επειδή είναι γυναίκα.

Η επίδραση της Ερνό στη γαλλική λογοτεχνία είναι μεγάλη, αφού στάθηκε πρωτοπόρος από τη δεκαετία του ’70 σε ένα είδος που συνεχίζει να αποδίδει καρπούς, με πιο πρόσφατο παράδειγμα τον Εντουάρ Λουί («Να τελειώνουμε με τον Εντί Μπελγκέλ»). Ο τελευταίος, ένας από τους πιο επιτυχημένους Γάλλους συγγραφείς σήμερα, έγραψε στη σελίδα του στο Facebook μετά την ανακοίνωση του Νόμπελ: «Μπράβο Αννί, είναι μια μεγάλη μέρα για τη μαχόμενη λογοτεχνία».

Ο φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Ντιντιέ Εριμπόν έχει επίσης εκφράσει τον θαυμασμό του για την Ερνό: «Όχι μόνο ως συγγραφέα, αλλά και για τον ακτιβισμό της. Πέρα από το ότι είναι πρότυπο, νομίζω ότι άνοιξε το δρόμο για να γράψουν κι άλλοι για την ταξική βία και το τραύμα». Το Νόμπελ στην Ερνό είναι «υπέροχο νέο» είπε ο Εριμπόν, συμπληρώνοντας, «το έργο της σηματοδοτεί μια ανανέωση στη Γαλλική λογοτεχνία».

Ακόμα κι αν υπήρχε κάποιου είδους «πολιτική» πίσω από τη βράβευση της Ερνό, νομίζω ότι είναι καλοδεχούμενη, αφού δείχνει το δρόμο προς μια μαχητική γυναικεία ματιά στη σύγχρονη κοινωνία.

Ο Δημήτρης Καλακίδης είναι θεατρολόγος και δραματουργός.