ΜΑΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ: «ΑΝΑΠΗΡΟΣ ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΝΙΚΑΝΟΣ ΝΑ ΖΕΙΣ»

Είναι ψυχολόγος, έχει διαγνωστεί με σπαστική παραπληγία και μας εξηγεί πώς δεν επέτρεψε στην κινητική αναπηρία να ορίσει τα όρια του κόσμου της.

2 Ιουνίου 2018, αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», Εθνική Λυρική Σκηνή. TEDxAthens. Μια ολόκληρη μέρα με ομιλίες, ωστόσο μία ήταν εκείνη που μου έμεινε στο μυαλό: Η ομιλία της ψυχολόγου και ψυχοθεραπεύτριας Μαρίας Ιωαννίδου.

Η Μαρία έχει διαγνωστεί με εγκεφαλική παράλυση, μια δυσλειτουργία του εγκεφάλου που προκύπτει από κάποια βλάβη που συμβαίνει κατά την περίοδο ανάπτυξής του. Ανάλογα με την έκταση της βλάβης εμφανίζονται διαφόρων μορφών δυσκολίες. Συνήθως αφορούν την κίνηση, αλλά ενδέχεται να επηρεάζουν και άλλους τομείς, όπως η ομιλία ή/και οι νοητικές λειτουργίες. Η βλάβη παραμένει στάσιμη, όμως η κλινική εικόνα του ατόμου μπορεί να αλλάζει ανάλογα με τις συνθήκες της ζωής του.

Η ίδια καταγράφει σκέψεις σχετικά με την αναπηρία και ιστορίες από τη ζωή της.

Η ελευθερία που μας ανήκει

Δεν επιλέγουμε τις συνθήκες στις οποίες γεννιόμαστε, ούτε πολλά από όσα μας συμβαίνουν στη διάρκεια της ζωής μας. Αυτό περιορίζει την ελευθερία μας. Όμως, το πεδίο ελευθερίας που μας απομένει είναι μεγαλύτερο από αυτό που αναγνωρίζουμε. Μπορούμε να επιλέξουμε τη στάση μας απέναντι στους περιορισμούς που δεν επιλέξαμε.

Για παράδειγμα, έχοντας γεννηθεί με κινητική αναπηρία θα μπορούσα να επιλέξω να αυτοκτονήσω, να ζω εκμεταλλευόμενη τον οίκτο που μπορώ να προκαλέσω, να ζω με κίνητρο τον θυμό ή τη ζήλια για τους αρτιμελείς. Δεν επέλεξα τίποτα από αυτά. Επέλεξα να μάθω ότι κάθε άνθρωπος είναι ένα μοναδικό σύμπαν που περιμένει να το γνωρίσω, ότι κάθε όριο θα παραμένει εμπόδιο όσο εγώ του επιτρέπω να με εμποδίζει. Αποφάσισα ότι θα συνυπάρχω με τους συνανθρώπους μου όσο πιο δημιουργικά μπορώ, ακόμα κι αν κάποιες φορές χρειάζεται περισσότερος κόπος.

ΕΜΑΘΑ ΠΟΣΟ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΑ ΥΠΟΘΕΤΕΙΣ ΚΑΤΙ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ, ΑΝΤΙ ΝΑ ΡΩΤΑΣ.

Για να αρχίσω να φοιτώ στο γενικό σχολείο, για παράδειγμα, χρειάστηκε να δώσω άτυπες εξετάσεις στον τότε διευθυντή του δημοτικού. Δώδεκα χρόνια μετά, ο νόμος μου έδινε τη δυνατότητα να εισαχθώ στο πανεπιστήμιο χωρίς πανελλαδικές, αλλά επέλεξα να συμμετάσχω κανονικά και πέτυχα. Έμαθα από νωρίς πως, ως ανάπηρη, πάντα θα προσπαθώ να αποδείξω κάτι και όταν το αποδεικνύω θα μένει πάλι αναπόδεικτο.

Πιστεύω ότι η σωματική μου δυσκινησία με βοήθησε να γίνω εσωτερικά πιο... ευκίνητη. Κατάλαβα γρήγορα ότι η πεπατημένη δεν είναι ο δικός μου δρόμος. Πάντα, όμως, υπάρχει ένας δρόμος για να φτάσω εκεί που θέλω. Έμαθα ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο, ότι το σωστό και το λάθος ορίζονται διαφορετικά για κάθε άνθρωπο, επομένως μάλλον δεν έχει νόημα να προσπαθείς να τα ορίσεις. Έμαθα πόσο τραυματικό μπορεί να είναι το να υποθέτεις κάτι για τη ζωή του άλλου, αντί να τον ρωτάς.

Ο φόβος του διαφορετικού

Έχω βιώσει τον φόβο ανθρώπων για το διαφορετικό. Είναι έκδηλος στα βλέμματα, στα λόγια και περισσότερο στις σιωπές. Η παρουσία ενός ανθρώπου με αναπηρία φέρνει τους μη ανάπηρους αντιμέτωπους με μια κατάσταση μη οικεία, που, συνειδητά ή όχι, τους θυμίζει την ευαλωτότητά τους. Η αυθόρμητη αντίδραση είναι να πάρουν απόσταση, να αντιμετωπίσουν το άτομο με αναπηρία ως «όχι εγώ». Όσο λιγότερο γνωριζόμαστε, τόσο πιο έντονη είναι η παρουσία του.

Στην Ελλάδα αυτό συχνά θα εκφραστεί ως οίκτος και υπερπροστασία. Στην Αγγλία, μπορεί πιο εύκολα να είναι μια θεσμικά κατοχυρωμένη απαγόρευση. Αν ήθελα, ας πούμε, να επισκεφτώ έναν δημόσιο χώρο που ήταν προσβάσιμος μόνο με σκάλες, μου απαγορευόταν να τις χρησιμοποιήσω κι ας είχα τη δυνατότητα. Θεωρούνταν ότι έθετα σε κίνδυνο τη σωματική μου ακεραιότητα. Το πρώτο μου είναι πιο οικείο, γι’ αυτό το διαχειρίζομαι πιο εύκολα. Όμως, και τα δύο φτωχαίνουν τη ζωή μας.

ΟΤΑΝ ΣΥΝΑΝΤΗΘΟΥΜΕ ΩΣ ΠΡΟΣΩΠΑ ΠΟΥ ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΙ ΤΟ ΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ, ΦΕΥΓΕΙ Ο ΤΡΟΜΟΣ.

Όταν ήμουν μικρότερη, ο φόβος μου προκαλούσε φόβο και η απόσταση μεγάλωνε. Τώρα, κινούμαι με την πρόθεση να μειώνω τις αποστάσεις. Όταν συναντώ ένα σκληρό βλέμμα, θέλω να απαντώ με μια φιλική ματιά. Όταν ο φόβος και η άγνοια φέρνουν αμήχανη σιωπή, προσκαλώ τους άλλους σε μια χαλαρή κουβέντα.

Ξέρω ότι το πιο αποτελεσματικό αντίδοτο στον φόβο και στον ρατσισμό είναι η γνήσια ανθρώπινη επαφή. Στόχος μου είναι να πείθω τους ανθρώπους να μη με αντιμετωπίζουν ως δείγμα της κατηγορίας «ανάπηρο», άλλα ως τη Μαρία που έχει και την εμπειρία μιας κινητικής αναπηρίας. Όταν καταφέρουμε να συναντηθούμε ως πρόσωπα που ανοίγονται το ένα στην εμπειρία του άλλου, τότε φεύγει ο τρόμος.

Τα στερεότυπα σχετικά με την αναπηρία

Στον πυρήνα των στερεότυπων για τα ΑμεΑ θεωρώ ότι βρίσκεται η έννοια της ανικανότητας. Ο άνθρωπος με αναπηρία θεωρείται ανίκανος να εργάζεται, συνεπώς είναι φτωχός και βάρος στο κοινωνικό σύνολο. Είναι ανίκανος να συνδέεται με άλλους ανθρώπους, συνεπώς είναι μόνος. Είναι ανίκανος να έλξει ερωτικό σύντροφο και κατά συνέπεια δεν έχει ερωτική ζωή, γι’ αυτό είναι θλιμμένος ή ζηλιάρης.

Ανάπηρος δεν σημαίνει ανίκανος να ζεις. Σημαίνει ότι έχεις την ίδια επιθυμία και ικανότητα για ζωή, όπως κάθε άνθρωπος, αλλά σε κάποιες περιστάσεις αυτή πραγματώνεται με διαφορετικό τρόπο. Αγωνίζομαι να μην επιτρέψω σε προκαταλήψεις και στερεότυπα να εγκλωβίσουν κανέναν άνθρωπο. Δυστυχώς, κάθε φορά που αισθανόμαστε ευάλωτοι, οι προκαταλήψεις είναι ένα καλό οχυρό.

Αυτό που με παρηγορεί είναι η γνώση ότι αυτό το στοίχημα δεν κερδίζεται με φωτιά και με μαχαίρι. Κερδίζεται με αγαπητική παρουσία, με παράδειγμα, με συνύπαρξη, με συνδημιουργία. Θεωρώ την τέχνη τον καλύτερο σύμμαχο σε αυτό το σκοπό, γι’ αυτό ονειρεύομαι να δημιουργήσω έναν κοινωνικό φορέα που θα αξιοποιεί την τέχνη για την προώθηση της κοινωνικής ποικιλομορφίας.

Η επαφή με τον χορό

Ο μεγάλος μου έρωτας είναι ο χορός. Τον πρωτογνώρισα όταν ήμουν τεσσάρων χρονών, συμμετέχοντας σε μια πρωτοποριακή για την εποχή ομάδα χοροθεραπείας, που συντόνιζε η Αμάντα Κουγιούφα. Προσπαθούσα να κάνω την μητέρα μου κοινωνό της εμπειρίας μου, αλλά για εκείνην ήταν αδιανόητο ότι η ανάπηρη κόρη της μπορεί να χορεύει. Η αντίθεση μας μου έμαθε ότι το βίωμά μου μπορεί να είναι απροσπέλαστο στους άλλους, όμως αυτό δεν μειώνει την αξία του.

Η εμπειρία του χορού έγινε το μυστικό μου καταφύγιο για χρόνια. Στις δύσκολες στιγμές κλείδωνα την πόρτα του δωματίου μου και χόρευα. Έτσι, τα αφόρητα, γίνονταν διαχειρίσιμα.

Τριάντα χρόνια μετά συνάντησα «τυχαία» την Αμάντα και η κλειδωμένη πόρτα άνοιξε ξανά. Αργότερα γνώρισα τον Ηρακλή Κοτσαρίνη. Έναν θαυμάσιο άνθρωπο και δάσκαλο χορού, που αν και δεν είχε διδάξει ξανά ανάπηρο, με εντιμότητα και τόλμη αποφάσισε να με συνοδεύσει σε ένα ταξίδι ανακάλυψης, μένοντας πιστός στην αντίληψή του ότι ο χορός είναι τρόπος ζωής και ως τέτοιος αφορά όλους τους ανθρώπους. Λίγο καιρό μετά την γνωριμία μας, δεν δίστασε να με συμπεριλάβει σε μια ομάδα χορού που τα υπόλοιπα μέλη της δεν έχουν αναπηρία. Δεν μπορούσα πλέον να φανταστώ μια μέρα χωρίς χορό.

Τα μαθήματα στον «Απόηχο», το στούντιο του Ηρακλή, έγιναν καθημερινά. Λίγο καιρό μετά, συναντήθηκα με την Άννα Βεκιάρη και στη ζωή μου προστέθηκε το «Ισον», η πρώτη συμπεριληπτική σχολή θεάτρου και χορού στην Ελλάδα. Οι ώρες ενασχόλησης μου με το χορό σχεδόν διπλασιάστηκαν. Το ταξίδι μου με την Άννα με βοήθησε να αναγνωρίσω ότι η πίστη πως ο χορός αφορά όλα τα σώματα εμπνέει πολύ περισσότερους ανθρώπους από όσους νόμιζα. Αυτό μου έδωσε απίστευτη αισιοδοξία και δύναμη να συνεχίσω.

Ο ΧΟΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΩΣ ΤΕΤΟΙΟΣ ΑΦΟΡΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ.

Κάπου εκεί αναδύθηκε η ανάγκη να ενώσω τις δύο μεγάλες πηγές έμπνευσής μου, την ψυχοθεραπεία και το χορό. Ξεκίνησε, λοιπόν, μια υπέροχη συνεργασία με την γυναίκα που μου πρωτογνώρισε το χορό κι με έμαθε να με αγαπώ. Η συνεργασία με την Αμάντα μας έχει προσφέρει στιγμές βαθιάς συγκίνησης και σίγουρα θα μας χαρίσει υπέροχες εμπειρίες. Δυναμωμένη από όλη αυτή την πορεία, ξεκίνησα σπουδές στην χοροθεραπεία στο Roehapton University και μαθητεία στην πρακτική της αυθεντικής κίνησης με δασκάλα την Ελένη Λεβίδη, έναν από τους πιο φωτεινούς ανθρώπους που γνωρίζω.

Νιώθω απέραντη ευγνωμοσύνη και συγκίνηση για κάθε στιγμή αυτής της διαδρομής και βαθειά αγάπη για όλους τους συνοδοιπόρους μου. Τώρα πια είμαι σίγουρη ότι ο τετράχρονος εαυτός μου είχε δίκιο. Η ζωή τρέφεται με την απόλαυση! Τίποτα δεν είναι ανέφικτο, αρκεί να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να βρει το δρόμο για εκεί που θέλει να φτάσει.

Αναπηρία και κακοποίηση

Και κάτι επίκαιρο. Επικρατεί η εντύπωση ότι τα ΑμεΑ δεν πέφτουν θύματα σεξουαλικών εγκλημάτων. Όμως, τα εγκλήματα αυτά υποκινούνται από την επιθυμία για άσκηση δύναμης και εξουσίας, δεν είναι εκφράσεις ανεξέλεγκτης σεξουαλικής επιθυμίας, γεγονός που καθιστά τους ανάπηρους ανθρώπους ελκυστικά υποψήφια θύματα.

Το χειρότερο είναι ότι οι άνθρωποι με αναπηρία που έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής βίας διστάζουν περισσότερο από τους μη ανάπηρους με αντίστοιχες εμπειρίες να μιλήσουν, επειδή γνωρίζουν ότι έχουν μειωμένες πιθανότητες να γίνουν πιστευτοί.

Παραμύθια με μήνυμα

Γράφω παραμύθια για να ξεναγήσω μέσα από αυτά άλλους ανθρώπους σε εμπειρίες που άφησαν έντονα ίχνη μέσα μου. Η γλώσσα των παραμυθιών αυξάνει την οικειότητα και αυτό μου αρέσει πολύ.

Το πρώτο παραμύθι το έγραψα σε ηλικία 9 ετών. Πηγή έμπνευσής ήταν ένας θρύλος που κυκλοφορούσε στην Αργολίδα. Ο θρύλος έλεγε ότι τα παγώνια κλαίνε επειδή τα πόδια τους είναι άσχημα, ενώ δεν μπορούν να δουν την ουρά τους που είναι θαυμάσια. Ο πρωταγωνιστής του παραμυθιού ήταν ένα παγώνι, που φαινόταν ανίκανο να προσφέρει οτιδήποτε στη μεγάλη γιορτή του δάσους. Όταν, όμως, οι πεταλούδες είδαν την ουρά του, εκείνο έγινε μεγάλος χορευτής και έκλεψε την παράσταση. Στο παραμύθι αυτό, χωρίς να έχω επίγνωση, μιλούσα για το πόσο σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε τις κρυμμένες μας δυνατότητες.

Η πρώτη ιστορία, που μοιράστηκα με το κοινό είναι αυτή ενός ταξιδιάρικου βότσαλου. Το βιβλίο έχει τον τίτλο «Το βότσαλο ταξιδεύει» και πρόκειται για ένα παραμύθι για ενήλικες, ένα θεραπευτικό αφήγημα. Μέσα από αυτή την αλληγορία μοιράζομαι την πορεία της προσωπικής μου ψυχοθεραπείας. Το δικό μου ταξίδι από τον φόβο και την ανασφάλεια προς τον έρωτα για την ζωή.

Η αξία της ψυχοθεραπείας

Η ψυχοθεραπεία είναι το πολυτιμότερο δώρο που έχω προσφέρει στον εαυτό μου. Είναι η ρίζα από την οποία βλάστησε κάθε τι που απολαμβάνω σήμερα: Η αποτελεσματικότητα της δουλειάς μου, οι ποιοτικές μου σχέσεις, η εσωτερική μου γαλήνη, η έμπνευσή μου για δημιουργία. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι το πρώτο μου βιβλίο αναφέρεται στο ψυχοθεραπευτικό μου ταξίδι. Ήθελα οπωσδήποτε να μοιραστώ αυτή την εμπειρία με όσο γίνεται περισσότερους ανθρώπους.

Από την άλλη, το αρχικό κίνητρο, συνειδητό ή όχι, για να σπουδάσω ψυχολογία ήταν να κοιτάξω τα σκοτάδια μέσα μου, ώστε να έχω μεθαύριο «μερτικό στον ήλιο», όπως έχει πει και ο Ελύτης. Επιπλέον, η επαγγελματική μου ενασχόληση με τον κλάδο της ψυχολογίας μου έδειξε τον δρόμο να γίνω δημιουργός της ζωής μου και συνοδοιπόρος άλλων ανθρώπων σε αυτή τη διαδρομή. Κάπως έτσι είδα το σκοτάδι μέσα μου να ακτινοβολεί φως και μάλιστα φως που μεταλαμπαδεύεται. Έμαθα ότι δεν μπορώ να αποφύγω τις δυσκολίες της ζωής, μπορώ όμως να τις αντικρίσω ως πηγές κινητοποίησης για μένα και τους άλλους και αυτή είναι η στάση που θέλω να επιλέγω.

Η Μαρία Ιωαννίδου είναι απόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου, έχει μεταπτυχιακό τίτλο στην Ψυχολογία Υγείας από το βρετανικό Πανεπιστήμιο του Surrey, και προσφέρει υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας.

Ευχαριστούμε το Σπίτι Μπαρ στο Χαλάνδρι, που μας παραχώρησε τον χώρο για τη φωτογράφηση.