JEFF KOONS: «Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΠΟΔΟΧΗ ΑΦΑΙΡΕΙ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ ΑΓΧΟΣ»

Δυο μέρες πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης που ετοίμασε ειδικά για τα σφαγεία της Ύδρας, ο Jeff Koons μίλησε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Και είπε πράγματα όχι μόνο για την τέχνη, αλλά και για τη φιλοσοφία της ζωής του.

Έφτασα στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση την ίδια ακριβώς ώρα με τον Jeff Koons και τον είδα να ανεβαίνει τα σκαλιά της εισόδου μερικά βήματα μπροστά μου. Τον φωτογράφισα στο φουαγιέ να μιλάει με κόσμο, ήρεμος, προσιτός, χαρούμενος. Λίγο μετά, θα ανέβαινε στην Κεντρική Σκηνή για μια συζήτηση με τον επιμελητή Massimiliano Gioni, καλλιτεχνικό διευθυντή του New Museum στη Νέα Υόρκη.

Ήταν δυο μέρες πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης που δημιούργησε για το ΔΕΣΤΕ στο project space του ιδρύματος στα σφαγεία της Ύδρας – για το οποίο αρνήθηκε και πάλι να αποκαλύψει λεπτομέρειες. Είπε μόνο τον τίτλο, «Apollo», και αναφέρθηκε στη μακρόχρονη φιλία που τον συνδέει με τον ιδρυτή του ΔΕΣΤΕ, Δάκη Ιωάννου. Σίγουρα ό,τι έστησε στην Ύδρα θα μονοπωλήσει για καιρό τη συζήτηση περί Koons μετά τα αποκαλυπτήρια. Αλλά εγώ θέλω να σταθώ για λίγο στην ομιλία του – και στις ανθρώπινες πλευρές που ο ίδιος ο καλλιτέχνης άφησε να φανούν.

Μαθήματα ζωής από τον Jeff Koons

«Πώς σου φάνηκε ο Jeff Koons;» με ρώτησε μια φίλη που συνάντησα αμέσως μετά την εκδήλωση. Η απάντηση ήταν απλή: Με κέρδισε!

Σύμφωνα με τη Farah Nayeri, δημοσιογράφο των New York Times που έκανε τον συντονισμό της συζήτησης (στο πλαίσιο των Art for Tomorrow Talks, που διοργανώνει το Democracy and Culture Foundation σε συνεργασία με την εφημερίδα), ένα βασικό ερώτημα που αφορά τον Jeff Koons είναι τι έχει κάνει το όνομά του άμεσα αναγνωρίσιμο σε πάρα πολύ κόσμο. Γιατί δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις;

O Jeff Koons στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, στις 18 Ιουνίου 2022. © Ανδρέας Σιμόπουλος

Εγώ θα πω ότι αυτά που κράτησα από τα λόγια του δεν είχαν να κάνουν με το αν είναι ή όχι μεγάλος καλλιτέχνης. Ή, μάλλον, είχαν να κάνουν με απλά «μαθήματα ζωής», που δίνουν μια ιδέα για το πώς έφτασε να έχει το εκτόπισμα που έχει.

«Η τέχνη ήταν ανέκαθεν κυρίαρχη στη ζωή μου», είπε ο Koons. «Είχα τη δυνατότητα να βιώσω πιο έντονα συναισθήματα όντας καλλιτέχνης. Μπόρεσα να έχω πολύ πιο έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα, την οποία πάντα προσπάθησα να μοιραστώ με τους άλλους και να επικοινωνήσω. Όταν άρχισα να ασχολούμαι με τη φιλοσοφία και να καταλαβαίνω πραγματικά πόση δύναμη έχει το να είσαι σε σύνδεση με τον εαυτό σου και να είσαι γενναιόδωρος προς τους άλλους, άρχισα να το εφαρμόζω στη δουλειά μου».

Από αριστερά: Massimiliano Gioni, Jeff Koons και Farah Nayeri, στη Στέγη. © Ανδρέας Σιμόπουλος

Η εξήγηση που έδωσε ο ίδιος για την επιτυχία του ήταν για μένα αναπάντεχη: «Νομίζω ότι οφείλεται στο ότι έμαθα να αποδέχομαι τον εαυτό μου. Και, από τη στιγμή που αποδέχτηκα τον εαυτό μου, πάντα πασχίζω να εξελιχθώ ως καλλιτέχνης, να εξελιχθώ ως άνθρωπος, αλλά μετέχοντας ολοκληρωτικά, με όλο μου το είναι όπου βρισκόμουν κάθε στιγμή. Πάντα προσπαθούσα να βελτιωθώ. Και πάντα προσπαθούσα να μεταφέρω στον θεατή τις δυνατότητες και τις εμπειρίες που βίωσα εγώ μέσα από την τέχνη και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, να τα μοιραστώ μαζί του».

«ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ ΜΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ ΣΤΟΝ ΘΕΑΤΗ ΝΑ ΜΗΝ ΦΟΒΗΘΕΙ ΝΑ ΑΝΟΙΧΤΕΙ ΣΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ».

Ο μικρός Jeff Koons

Ο μικρός Jeff Koons απεικονίζεται στην πρώτη αυτοπροσωπογραφία που φιλοτέχνησε ο δημιουργός στη δεκαετία του 1980, με τίτλο «The New Jeff Koons», ένα από τα έργα που αναφέρθηκαν στη συζήτηση. Ο ίδιος μίλησε για την παιδική του ηλικία: «Άρχισα να δημιουργώ, να σχεδιάζω και να κάνω διάφορα από μικρός. Οπότε οι γονείς μου φρόντισαν να κάνω μαθήματα καλλιτεχνικών, και το μόνο για το οποίο ήμουν έτοιμος στη ζωή μου ήταν να πάω σε Σχολή Καλών Τεχνών. Εκεί έμαθα ότι δεν ήξερα τίποτα για τέχνη. Ένιωθα ανασφάλεια να δημιουργήσω, δεν ήξερα ποιος είναι ο σκοπός – αν και πάντα δημιουργούσα».

«Όταν άρχισα να κατανοώ την ιστορία της τέχνης», πρόσθεσε, «άρχισα να συνειδητοποιώ πόσο αβίαστα η τέχνη σε συνδέει με όλους τους τομείς της ανθρώπινης γνώσης. Το ζήτημα ήταν να αποδεχτώ τη δική μου πολιτιστική ιστορία και να αποδεχτώ ότι μια τέτοια ιεραρχία γνώσης για την τέχνη ή την ιστορία της δεν είναι αναγκαία. Το θέμα είναι η δική σου προσωπική εμπειρία και το τι μπορείς να συνεισφέρεις στην όλη συζήτηση μια δεδομένη στιγμή».

Τα έργα «Play-Doh» και «Balloon Dog» σε έκθεση του Jeff Koons στο Κατάρ, το 2021. © PATRICK BAZ / Qatar Museum / AFP

Η άνευ όρων αποδοχή

Μια απλή καθημερινή στιγμή στάθηκε πηγή έμπνευσης για ένα ογκώδες γλυπτό του, για το οποίο μίλησε. Μπορεί να ζυγίζει τόνους και να είναι από μέταλλο, αλλά μοιάζει με ένα πολύχρωμο σωρό από πλαστελίνες – σαν ένα που έφτιαξε κάποια στιγμή με Play-Doh ένα από τα παιδιά του και του το έδειξε με υπερηφάνεια.

«Αυτό που είδα με έκανε να σκεφτώ: Πώς μπορώ να κρίνω κάτι τέτοιο αρνητικά; Είναι τέλειο στο πλαίσιο της δικής του οντότητας. Οπότε, ήθελα ανέκαθεν να ανοίξω έναν διάλογο για την κατάργηση της κριτικής, για την αποδοχή, γιατί η απόλυτη αποδοχή αφαιρεί κάθε είδους άγχος».

Κάνοντας μια αναφορά στο σπήλαιο του Πλάτωνα, συνέχισε: «Καθώς άρχισα να αφοσιώνομαι πραγματικά στην τέχνη μου, να εστιάζω στα πράγματα και να ασκώ την αποδοχή, συνειδητοποίησα την πληθώρα των πληροφοριών που μας περιστοιχίζουν ανά πάσα στιγμή. Επιτρέποντας σε όλα να υπάρχουν μέσω της αποδοχής, είναι όλα διαθέσιμα για να τα δουλέψεις. Αν είσαι επικριτικός, αποκλείεις πράγματα και ελαττώνεις στοιχεία που θα μπορούσες να βάλεις στη συζήτηση».

Το άνοιγμα στον κόσμο

Όταν ρωτήθηκε για τους καλλιτέχνες που θαυμάζει, στάθηκε στον Picasso και στο πώς τον εμπνέει το γεγονός ότι σε μεγάλη ηλικία, 88-89 ετών, είχε τη δυνατότητα να κάνει υπερβάσεις και να τις μοιράζεται με τον κόσμο. Κι όταν έγινε αναφορά στο ρεκόρ που κατέρριψε σε δημοπρασία ένας μεταλλικός λαγός του, σαν φουσκωτός, θυμήθηκε τα διακοσμητικά που συναντούσε σε κήπους όταν ήταν παιδί και πόσο τον ενθουσίαζε να βλέπει μια γυαλιστερή σφαίρα που αντανακλούσε τον κόσμο γύρω της.

Το έργο «Rabbit» σε δημοσιογραφική παρουσίαση το 2019, πριν πουληθεί σε δημοπρασία έναντι 91,1 εκατομμυρίων δολαρίων, ποσό ρεκόρ για εν ζωή καλλιτέχνη. © TIMOTHY A. CLARY / AFP

Η συζήτηση έκλεισε με τον Koons να απαντάσει σε μια ερώτηση του κοινού για την παιδική του ηλικία, λέγοντας: «Θυμάμαι γύρω στα 7 με είχε πάει μια θεία μου στο Philadelphia Museum of Art και μετά πήγαμε στο Δημαρχείο. Στην κορυφή του υπάρχει ένα άγαλμα του William Penn, που έχει καμιά δεκαριά μέτρα ύψος και είναι από χαλκό». Το θέαμα του αγάλματος που αντανακλούσε την πόλη γύρω του τον επηρέασε, όπως τον επηρέασε γενικά ο τρόπος που τον μεγάλωσε η οικογένειά του, δίνοντάς του ερεθίσματα που του κινούσαν το ενδιαφέρον.

«Με έκαναν να μην φοβάμαι να ανοιχτώ στον κόσμο, να ανοιχτώ σε εμπειρίες», είπε. «Είναι κάτι για το οποίο δεν μιλήσαμε πολύ, αλλά νομίζω είναι ένας από τους λόγους που βρίσκομαι σήμερα εδώ: ότι έμαθα να είμαι ανοιχτός σε εμπειρίες και προσπαθώ να το μεταδίδω. Νομίζω ότι στην επιφάνεια της δουλειάς μου υπάρχει κάτι που επιτρέπει στον θεατή να μην φοβηθεί να ανοιχτεί στην εμπειρία».