Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ

Η θεραπευτική επίδραση της τέχνης αναγνωρίζεται πλέον διεθνώς και ο Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης MOMus την αναδεικνύει μέσα από μια σειρά πιλοτικών εργαστηρίων.

Έχουμε ακούσει κι έχουμε διαβάσει πολλές φορές για τη δύναμή της, για το πόσο βελτιώνει τη διάθεσή μας. Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται, πλέον, και η αξία της ως εργαλείο θεραπείας. Κάντε μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο και θα βρεθείτε μπροστά σε αρκετές επιστημονικές δημοσιεύσεις που στηρίζουν την θεραπευτική επίδραση της τέχνης.

«Η τέχνη μπορεί να μας βοηθήσει να πλοηγηθούμε συναισθηματικά στο ταξίδι της μάχης με μια ασθένεια ή τραυματισμό, σε περιόδους κρίσης και σε δύσκολα γεγονότα, να επεξεργαστούμε δύσκολα συναισθήματα. Η δημιουργία και η απόλαυση των τεχνών συμβάλλει στην προώθηση της ολιστικής ευεξίας και μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για ανάρρωση», αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

Εργαστήρια τέχνης

Δεν είναι, επομένως, τυχαίο που στο 7ο ετήσιο συνέδριο της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου – ΕΛΛΟΚ υπάρχει ολόκληρη ενότητα με τίτλο «η θεραπευτική επίδραση της τέχνης στους ασθενείς με καρκίνο». Με αφορμή το συνέδριο και την ομιλία «Εργαστήρια θεραπείας μέσω τέχνης για ογκολογικούς ασθενείς στον Μητροπολιτικό Οργανισμό Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης MOMus» μιλήσαμε με την κα. Μαρία Κοκορότσκου, Μουσειολόγο - Εκπαιδευτικό Θεάτρου/Δράματος και Επιμελήτρια Εκπαίδευσης στο MOMus.

Όπως μας εξηγεί, πρόκειται για μια σειρά εργαστηρίων που θα προσφέρονται δωρεάν στους ογκολογικούς ασθενείς από τα πέντε μουσεία του MOMus σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα, κατόπιν συνεννόησης με τους γιατρούς τους και τους συλλόγους τους. Στην ουσία το MOMus έχει συνάψει μνημόνιο συνεργασίας με την ΕΛΛΟΚ και την Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ) και οι συμμετέχοντες στα εργαστήρια, που στην παρούσα φάση πραγματοποιούνται πιλοτικά, θα παραπέμπονται από τους γιατρούς τους ή την ΕΛΛΟΚ.

«Στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης έχουμε σχεδιάσει και υλοποιούμε σεμινάρια στο πλαίσιο της έκθεσης “Ο Φρεντ Μπουσονά και η Μεσόγειος. Μια φωτογραφική Οδύσσεια”, τα οποία περιλαμβάνουν συζήτηση γύρω από τα έργα της έκθεσης, καθώς και εικαστικές δραστηριότητες που διευρύνουν την συζήτηση γύρω από αυτά και ενθαρρύνουν την προσωπική και δημιουργική έκφραση», μας λέει.

Η θεραπευτική επίδραση της τέχνης

Τι προσφέρει, όμως, ένα τέτοιο εργαστήριο στους ασθενείς; «Μεταξύ των στόχων μας είναι η δυνατότητα κοινωνικοποίησης των συμμετεχόντων. Γνωρίζουμε ότι οι κοινωνικές σχέσεις επηρεάζουν θετικά στην έκβαση της ασθένειας, καθώς μειώνουν το άγχος, ενεργοποιούν το νου και το σώμα. Η σύνδεση με τα εκθέματα των μουσείων είναι μια εξαιρετική αφορμή για την έκφραση συναισθημάτων και ανομολόγητων σκέψεων και έμπνευση για δημιουργικότητα, κάτι που ενισχύει την αυτοπεποίθησή των ασθενών. Οι συμμετέχοντες εκπαιδεύονται στην ενεργητική θέαση και την εις βάθος παρατήρηση. Παράλληλα, είναι σημαντικό ο ασθενής να μπορεί να παρατηρεί το σώμα του και να εντοπίζει έγκαιρα τυχόν ασυνήθιστες αλλαγές.

Επίσης, τα προγράμματα στοχεύουν στην ψυχοεκπαίδευση των ασθενών, που συμβάλλει σημαντικά στην ψυχική τους ενδυνάμωση, ώστε να μπορούν να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την ασθένειά τους, αλλά και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων που θα τους βοηθήσουν να διαχειριστούν τα συναισθήματα και το άγχος τους, να βρουν εκ νέου νόημα στη ζωή τους και να αναπτύξουν θετική στάση απέναντι στη θεραπεία. Τέλος, δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην ενσυνειδητότητα και στη βίωση της ροής (flow), στο να μπορεί το άτομο να παρατηρεί και να βιώνει το παρόν. Η ενσυνειδητότητα μειώνει το άγχος, την κατάθλιψη, ακόμη και τον σωματικό πόνο».

ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΘΕΣΗ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΥΖΩΙΑ.

Ο καρκίνος στο επίκεντρο

Τα πιλοτικά αυτά εργαστήρια εστιάζουν στους ογκολογικούς ασθενείς. Γιατί; Γιατί, όπως αναφέρει η κα. Κοκορότσκου, ο καρκίνος ίσως αποτελέσει την επόμενη υγειονομική πανδημία, καθώς σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται αύξηση νέων περιπτώσεων μέχρι το 2040 κατά 60%. «Αυτό σημαίνει ότι ακόμη κι αν η θνησιμότητα δεν αυξηθεί, περισσότεροι άνθρωποι θα ζουν με την ασθένεια. Ο καρκίνος, όμως, πέρα από τις ψυχοσωματικές συνέπειες έχει και μια σειρά από κοινωνικοοικονομικές. Στο 6ο Συνέδριο της ΕΛΛΟΚ, ο καθηγητής Πολιτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Κυριάκος Σουλιώτης, αναφερόμενος στην εκθετική αύξηση του κόστους για την περίθαλψη του καρκίνου διεθνώς τόνισε ότι στην Ελλάδα το 38% αφορά το μη ιατρικό κόστος, όπως η απώλεια της παραγωγικότητας. Επιπλέον, ο καρκίνος επηρεάζει και τις οικογένειες των ασθενών, οι οποίες αναλαμβάνουν ρόλο φροντιστών και επιβαρύνονται σωματικά, ψυχολογικά, οικονομικά και επαγγελματικά».

«Τα μουσεία και η τέχνη δεν μπορούν σαφώς να αντικαταστήσουν τις δομές υγείας. Είναι, όμως, σε θέση να συμβάλουν στην ψυχική ανθεκτικότητα και ευζωία. Το MOMus έχοντας πλήρη επίγνωση του κοινωνικού του ρόλου, έχει αναπτύξει μια σειρά δράσεων γύρω από την ευημερία των πολιτών, διότι τα υγιή άτομα δημιουργούν υγιή κοινωνικά σύνολα. Στο πλαίσιο αυτό, υλοποιούνται μια σειρά από προγράμματα και από άλλες Διευθύνσεις του MOMus, που δεν απευθύνονται μόνο στους ογκολογικούς ασθενείς, αλλά και σε άτομα με ψυχικές ασθένειες, σε άτομα με διαταραχές μνήμης και τους φροντιστές τους. Ο καρκίνος, ειδικά, ως πολυπαραγοντική ασθένεια, απαιτεί την συστράτευση πολλών και διαφορετικών φορέων για την αντιμετώπιση του».

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Ποια είναι, ωστόσο, η θέση της τέχνης στην υποστήριξη ασθενών στην Ελλάδα και πόσο προωθείται στη χώρα μας σε σύγκριση με το εξωτερικό; «Τα τελευταία χρόνια προωθείται μέσω πρωτοβουλιών από Μουσεία, όπως το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και φυσικά το ΜΟΜus. Στη χώρα μας έχει ήδη υπογραφεί Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Υπουργείου Υγείας για το έργο της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης. Στο πλαίσιο αυτό θα σχεδιάζονται πρωτοβουλίες και δράσεις, που θα στοχεύουν στην αξιοποίηση των τεχνών και του πολιτισμού, για την προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευεξίας των πολιτών. Είναι μια σημαντική πρωτοβουλία εκ μέρους της πολιτείας, καθώς θα δώσει ανάσα στους οικονομικούς προϋπολογισμούς των δράσεων αυτών και θα μας βοηθήσει να τις εμπλουτίσουμε και να τις διευρύνουμε.

Νομίζω ότι όλες αυτές οι πρωτοβουλίες εντάσσουν την Ελλάδα ισότιμα στις σύγχρονες πρακτικές για την αξιοποίηση της τέχνης για την πρόληψη και τη θεραπεία, παρόλο που σε άλλες χώρες ξεκίνησε νωρίτερα. Ενδεικτικά, στη Μ. Βρετανία ιδρύθηκε το 2015 ο εθνικός οργανισμός «συμμαχία του πολιτισμού για την υγεία και την ευημερία» και τέθηκε σε πιλοτική εφαρμογή το πρόγραμμα «Μουσεία με συνταγή», ενώ στον Καναδά, από το 2018, η Γαλλόφωνη Ένωση Ιατρών συνεργάζεται με το Μουσείο Καλών Τεχνών του Μόντρεαλ για την πολιτιστική συνταγογράφηση δωρεάν επισκέψεων σε μουσεία και γκαλερί για άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας, με άνοια, με καρκίνο κ.ά.»

ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΑΣΦΑΛΗ ΧΩΡΟ ΓΙΑ ΜΟΙΡΑΣΜΑ ΣΚΕΨΕΩΝ ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΚΑΙ ΑΝΟΜΟΛΟΓΗΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

Πέρα, όμως, από την θεραπευτική επίδραση της ίδιας της τέχνης, πόσο σημαντική είναι η σχέση που καλλιεργείται ανάμεσα στον ίδιο τον φορέα και τους συμμετέχοντες; «Τα μουσεία προσφέρουν έναν ασφαλή χώρο για μοίρασμα σκέψεων και ίσως και ανομολόγητων συναισθημάτων, όπως συμβαίνει γενικά στα εργαστήριά μας. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των συμμετεχόντων χαρακτηρίζονται πολλές φορές από ζεστασιά και δοτικότητα, ιδιαίτερα όταν μοιράζονται προσωπικά βιώματα. Αλλά και η σχέση με τον ίδιο τον φορέα είναι σημαντική, καθώς έχει διαπιστωθεί ότι πολλοί από τους συμμετέχοντες στα προγράμματα συνεχίζουν να επισκέπτονται τα μουσεία ως διέξοδο στον ελεύθερο χρόνο τους. Ειδικά στο MOMus έχουμε δώσει μεγάλη προτεραιότητα στη σχέση με τους ασθενείς, θέτοντάς τους στο επίκεντρο των δράσεων μας μέσω του μνημονίου συνεργασίας με την ΕΛΛΟΚ. Ειδικά σε αυτή τη φάση των πιλοτικών δράσεων η γνώμη τους για εμάς αποτελεί πολύτιμη βοήθεια».